به بهانه حضور دو بانوی سیاستمدار آفریقایی در ایران (خانم «سکای انزنزا» وزیر صنعت و بازرگانی زیمباوه و خانم «سومه دیالو» وزیر امور زنان بورکینافاسو و هیات همراه) که برای شرکت در «اجلاس زنان تأثیر گذار» به تهران سفر کرده اند و با وزیر تعاون کار ور فاه اجتماعی کشورمان نیز دیدار و ملاقات داشتند، بر آن شدیم نیم نگاهی ویژه با عینک دیپلماسی اقتصادی وکار به قاره آفریقا بیندازیم.
آفریقا سرزمین جاذبه های شگفت انگیز و از طرفی سرزمین فرصت‌های تحول آفرین، سرزمین زیبایی ها و ناشناخته ها، در عین حال دارای ظرفیتی بزرگ برای ایجاد روابط دیپلماتیک و اقتصادی است که می‌تواند به عنوان بازار هدف خوبی برای توسعه بازار کسب و کارهای کشور ما باشد. قاره وسیع آفریقا که ۲۰درصد از خشکی های کره زمین و دارای حدود یک هفتم از جمعیت کنونی جهان را در خود جای داده‌است، با جمعیتی افزون بر یک میلیارد و 300 میلیون نفر، بیشترین رشد جمعیتی جهان را دارد و پس از سال‌ها استعمار و با استقلال یافتن کشورهای این قاره به سمت توسعه حرکت کرده و به بازاری وسیع برای کشورها تبدیل شده است.
به تعبیر برخی کارشناسان که قرن ۲۱ را قرن آفریقا می‌نامند و ظرفیت بالای توسعه در کشورهای آفریقایی، بسیاری از کشورها که در قرن ۲۱ برنامه جهش اقتصادی دارند مانند چین، ترکیه، هند، فرانسه و غیره را بر آن داشته تا حضور و سطح روابط خود را در قاره آفریقا ارتقا و گسترش دهند و این امر بیانگر این موضوع است که این قاره آینده درخشانی از نظر تجاری، اقتصادی و علمی و صنعتی دارد و کشورهایی که بیشتر در این حوزه ورود و سرمایه‌گذاری کنند از این ظرفیت‌ها بهتر می‌توانند برای توسعه اقتصاد ملی خود استفاده کنند.
برخی آمارهای جهانی نشان می دهد بخشی از کالاهای صادراتی ایران به ترکیه و امارات و حتی اروپا از طریق صدور مجدد، راهی قاره آفریقا می شود. با نگاهی به سبد واردات کالایی قاره آفریقا از ایران، مصر در سال های اخیر دارای رتبه نخست و با فاصله بسیار زیادی از سایر کشورهای هدفِ ایران در این قاره، مقصد کالاهای صادراتی ایران براساس آمارهای منتشره گمرک بوده است. سایر بازارهای آفریقایی در شرق، غرب و جنوب این قاره کهن، سهم کمی از صادرات ایران را به خود اختصاص می دهند.
چرایی این موضوع دلایل متنوعی دارد که لازم است توسط تحلیلگران اقتصادی و مسائل بین الملل در مجال مناسبی مورد بررسی بیشتری قرار گیرد و راه حل‌های دور زدن تحریم ها را بررسی کنند. اما آنچه مهم است اینکه دولت سیزدهم شعار اصلی خود در حوزه سیاست خارجی را، سیاست خارجی متوازن و گسترش روابط با کشورهای مختلف از جمله آفریقا در حوزه های سیاسی به خصوص اقتصادی عنوان کرده است. زیرا توسعه روابط با آفریقا از راهکار های موثر در مقابله با تحریم ها و جلوگیری از تحقق سیاست برخی از کشورهای غربی برای انزوای دیپلماتیک ایران در عرصه جهانی از سوی مسوولان تصمیم‌گیر این دولت اعلام شده است.
تعامل با آفریقا و روابط اقتصادی بهتر با کشورهای این قاره، نیازمند حضور فعالانه اقتصادی در کشورهای آفریقایی، ایجاد شناخت بهتر از فرهنگ و ظرفیت‌های این قاره، گسترش و توسعه روابط بانکی میان ایران و این قاره، تقویت و توسعه بازاریابی اقتصادی، گسترش حمل و نقل دریایی و خطوط کشتیرانی میان ایران و آفریقا، تلاش برای توسعه گردشگری میان ایران با کشورهای این حوزه و افزایش رفت و آمدهای مستمر دیپلماتیک، فراهم آوردن بستر اعزام نیروی متخصص کار و ارائه آموزش‌های فنی و حرفه ای، صدور خدمات فنی و عمرانی و غیره است.
در همین راستا تلاش های بسیاری از طریق کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد خطوط منظم کشتیرانی در کشورهای ضلع شرقی، غربی و شمالی قاره آفریقا انجام شده است. در حوزه نفت و پتروشیمی بیشترین صادرات شرکت های زیرمجموعه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در پنج سال اخیر به آفریقای جنوبی بوده است. البته لازم به ذکر است، نبود زیرساخت ذخیره و توزیع منجر به حضور شرکت های واسطه میان فروشنده و مشتری نهایی، جذابیت سود صادراتی به این قاره را کم کرده است. در حوزه معادن، در تلاش هستیم شرکت های زیرمجموعه را در شناخت ظرفیت های بسیار زیادی که به منظور کشف و بهره برداری وجود دارد، در این قاره فعال کنیم. همچنین در حوزه دارو با توجه به تنوع دارویی و ظرفیت تولید در مجموعه تیپیکو، فرصت خوبی برای صادرات دارو، تولید مشترک و صادرات فناوری های تک وجود دارد که در این راستا اقدامات موثری انجام شده و به زودی اعلام می‌شود.
مهمترین مساله برای گسترش روابط با کشورهای آفریقایی این موضوع است که گسترش تعامل و ارتباط با آنها در دستور کار سیاست خارجی به صورت عملی و جزو اولویت‌ها قرار داده شود. توجه به زوایای جغرافیایی این قاره سرسبز و بکر و مدنظر قرار دادن خطوط حمل و نقل آبی به کشورهای ضلع شرقی، شمالی و غربی قاره آفریقا و ظرفیت هر کدام از این کشورها قابل مطالعه و برنامه ریزی خواهد بود.
مطالعات بازار در کشورهای این قاره باید در دستور کار وزارت امورخارجه، اتاق ایران، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و شرکای اجتماعی این وزارتخانه شامل اتاق تعاون و اتحادیه های آن و انجمن‌های کارفرمایی عضو اتاق ایران قرار گیرد. در این زمینه می‌توان از نقش تعاملی سازمان‌های ILO و ICA بهره‌مند شد. در مواقعی آرای کشورهای آفریقایی در سازمان های بین المللی بسیار تعیین کننده است و مناسب است زمینه ها را فراهم کنیم که در نهادهای بین المللی از آرای این کشورها در راستای دیدگاه و منافع خود استفاده کنیم. نباید فقط به انجام سفر و رفت و آمدهای دیپلماتیک بسنده کرد، بلکه باید برنامه ریزی جدی برای شناخت دقیق تر آفریقا از جمله بازار آن در دستور کار قرار بگیرد و سفارتخانه های ایران در کشورهای آفریقایی نسبت به گذشته فعال‌تر شوند و دستورکارهای مشخصی در این چارچوب به آنها داده شود.
