به گزارش ایران اکونومیست از وزارت نفت، آلودگی هوا مساله اساسی کلانشهرهای کشور به‌ویژه شهر تهران است که هر ساله به خصوص در فصول سرد بیشتر رخ‌نمایی کرده و در سال‌های اخیر بارها باعث تعطیلی مدارس، افزایش مراجعه مردم به مراکز درمانی و مرگ و میر به‌دلیل مشکلات قلبی و ریوی شده و افزون بر آن، پزشکان و کارشناسان بارها درباره عوارض درازمدت ذرات معلق در هوای کلانشهرها هشدار داده‌اند، اما آنچه که در این میان به نظر می‌رسد حلقه گمشده رفع این چالش حیاتی در کشور است، همکاری میان‌دستگاهی به منظور پیداکردن راه‌کارهای عملی چندبُعدی به جای مقصر شناختن دیگر دستگاه‌ها و شانه خالی کردن از مسئولیت آن است، چه همه در یک کشتی بوده و در یک هوا نفس می‌کشیم.
وزارت نفت اما در طول سال‌های گذشته بنا به وظیفه ذاتی خود مبنی بر تأمین سوخت پاک و مطابق با استانداردهای روز دنیا، تلاش کرده است تا علاوه بر جذب منابع سرمایه به منظور اجرای پروژه‌های بهبود کیفی در پالایشگاه‌ها و طرح‌های توسعه‌ای و افزایش کیفیت تولیدات پالایشگاهی، در این باره مسوولانه عمل کرده و علاوه بر ایفای رسالت‌های اجتماعی و محیط زیستی خود در همه زیرمجموعه‌ها و اجرای پروژهای تسهیل‌کننده میان‌دستگاهی، به‌صورت منظم نسبت به ارائه گزارش اقدام‌های خود در این باره اقدام کند. اما گره آلودگی هوای کلانشهرها و پایتخت در کجا بوده و کارشناسان و مدیران وزارت نفت و دیگر نهادها چه نظری درباره رفع این مشکل دارند؟
لزوم اجرای تکالیف تعیین‌شده برای دستگاه‌ها در قانون هوای پاک
آذرماه امسال، آیت الله سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور در نشست هیات دولت بر لزوم اجرای تکالیف تعیین‌شده برای دستگاه‌ها در قانون هوای پاک تأکید کرد و گفت: هوای پاک از حقوق اساسی جامعه است. در قانون هوای پاک، ۱۶۷ تکلیف برای دستگاه‌های مختلف تعیین شده که انتظار می‌رود همه بخش‌های اجرایی در قبال وظایف خود پاسخگو باشند و به تکالیف خود از جمله بهینه‌سازی مصرف سوخت، گسترش و نوسازی حمل‌ونقل عمومی، جایگزینی خودروهای فرسوده و اصلاح وضع معادن آلاینده عمل کنند.
۸۱ درصد آلودگی هوا، مربوط به خودروهای اسقاطی
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی نیز در آذرماه امسال در یک برنامه تلویزیونی درباره دلایل آلودگی کلانشهرها می‌گوید: منشأ بیش از ۸۰ درصد آلودگی کلانشهرها مربوط به خودروهایی است که زمان بهره‌وری آنها تمام شده و باید اسقاط شوند. امیدواریم دولت و مجلس در برنامه هفتم توسعه و با اولویت مسئله‌محوری حرکت کنند.
انعقاد قراردادهایی برای نوسازی فرسوده‌ها
احمد وحیدی، وزیر کشور اما در ابتدای دی ماه امسال در حاشیه نشست هیات دولت ۶٠ درصد آلودگی هوا را مربوط به منابع متحرک اعلام کرد و گفت: در بحث منابع متحرک مسئله مهم حمل‌ونقل است، در حمل‌ونقل عمومی چند عامل موثر وجود دارد که یکی از آن خودروها و موتورسیکلت‌هاست. بر اساس تصمیم‌هایی که گرفته و دنبال می‌شود باید بتوانیم تعداد قابل توجهی موتورسیکلت برقی را جایگزین مورتوسیکلت‌های بنزینی کنیم.
وی از امضای قراردادهایی در این زمینه خبر داده و تاکید می‌کند: تعدادی اتوبوس جدید نیز از طرف کارخانه‌ها تحویل شده که پس از شماره‌گذاری قابل استفاده است. شهرداری تهران نیز اقدام‌هایی برای کاهش مسیر ترددها با اصلاح تقاطع‌ها آغاز کرده است و در کنار آن وزارت نفت نیز روی سوخت‌های باکیفیت بالای یورو ۵ کار می‌کند تا بتوانیم بیشتر در داخل شهر استفاده کنیم، البته عامل دیگر آلودگی هوا نیز می‌تواند آمار نسبتاً قابل‌توجه مهاجرت از شهرهای مختلف به تهران باشد.
آلایندگی موتورسیکلت‌های فرسوده ۶ برابر آلایندگی خودروهای سواری
علی‌اصغر قائمی، عضو شورای شهر و عضو کمیسیون حمل‌ونقل و ترافیک شورای اسلامی شهر تهران معتقد است که ۸۳ درصد منابع آلاینده تهران اختصاص به منابع متحرک دارد و تنها ۱۷ درصد آلودگی هوای تهران متعلق به منابع ثابت مانند پالایشگاه‌هاست. اتوبوس‌ها در آلودگی هوا نقش دارند و بازسازی خودروهای فرسوده باید در دستور کار قرار گیرد. حدود سه میلیون و ۵۰۰ هزار خودروی سواری در سطح شهر تهران تردد می‌کنند، اما بخش قابل‌توجهی از اتوبوس‌های شرکت واحد از رده خارج شده و سرویس‌دهی نمی‌کند، حدود ۱۰ هزار کامیون نیز در سطح شهر تهران تردد می‌کنند.
وی وجود میلیون‌ها خودرو و موتورسیکلت فرسوده و غیراستاندارد با مصرف سوخت بالا را از عوامل اصلی آلودگی این روزهای هوای کلانشهرهای کشور می‌داند و می‌گوید: در سال‌های اخیر جایگزینی برای خودروهای فرسوده و اتوبوس‌ها نداشته‌ایم و با حد مطلوب در اتوبوسرانی فاصله زیادی داریم و توسعه حمل‌ونقل عمومی به‌ویژه توسعه ریلی و کاهش تعداد وسایل نقلیه فرسوده مانند موتورسیکلت‌ها که ۶ برابر یک خودرو آلایندگی تولید می‌کند یا جایگزین کردن آنها با وسایل نقلیه برقی در این باره موثر است.
مصرف سوخت بالا و سطح پائین استانداردهای خودروسازی
حسین حسین‌زاده، عضو هیات رئیسه کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی نیز در این باره می‌گوید: امروز با تردد خودروهای سنگینی در شهرهای کشور روبه‌رو هستیم که سن بالایی دارند و مصرف سوخت آنها در هر صدکیلومتر ۶۰ لیتر است. این خود نوعی فاجعه زیست محیطی به شمار می‌آید. هم‌اکنون حدود ۲۰ میلیون خودرو و چند میلیون موتورسیکلت فرسوده در کشور در حال تردد است که هم سوخت بالایی مصرف می‌کنند و هم از استانداردهای روز دنیا فرسنگ‌ها فاصله دارند. وجود ناوگان حمل‌ونقل عمومی فرسوده و کامیون‌ها و خودروهای سنگین بین‌شهری که مصرف گازوئیل آنها بسیار بالاست، همچنین نبود استانداردهای روزآمد دنیا در این خودروهای فرسوده همه دست به دست هم داده‌اند تا امروز ما با مشکل آلودگی شدید هوا روبه‌رو شویم.
وی اضافه می‌کند: در چند دهه گذشته فکری برای حل مشکل آلودگی هوا نشده است و از ظرفیت شرکت‌های نوپا و دانش‌بنیان نیز در این باره استفاده نمی‌شود، امروز جوانان کشور و شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند با ابداعات خود برخی مشکلات آلودگی هوا را برطرف کنند که باید به آنها اعتماد کرد و از توانمندی آنها بهره برد. امروز همه دستگاه‌ها باید پای کار بیایند تا معضل آلودگی هوا برطرف شود، زیرا در صورتی که فکری به حال این موضوع نشود در آینده با لطمات جبران‌ناپذیری از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی روبه‌رو خواهیم شد.
نقش تراکم در افزایش آلودگی هوای شهرها
علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز چهاردهم دی‌ماه امسال و همزمان با افزایش شدید آلاینده‌ها در سطح کشور می‌گوید: در اطراف شهر تهران موضوع مازوت‌سوزی نداریم زیرا نیروگاه بعثت مازوت نمی‌سوزاند، اما بحثی که در اینجا وجود دارد، بحث تراکم است و اتفاقی که افتاده فارغ از حد توان شهر است که باید مدیریت شود.
وی تأکید می‌کند: بخشی از وقت نشست‌های هیات دولت به بحث قانون هوای پاک و فرآیند اجرایی آن اختصاص یافته و طی دو سه ماه پایانی سال و برای سال آینده خبرهای خوبی درباره رفع این معضل خواهیم داشت.
زهره عبادتی، معاون نظارت و پایش حفاظت محیط زیست استان تهران درباره آلودگی هوای تهران می‌گوید: در استان تهران سوخت استاندارد توزیع می‌شود، اما علت اصلی آلودگی هوای تهران در امسال، پدیده وارونگی دما (اینورژن) به‌صورت طولانی‌مدت است که البته یک پدیده کاملاً طبیعی است. در سال‌های گذشته تداوم اینورژن به این شکل نبوده است. به‌عنوان نمونه دو تا سه روز در چنین شرایطی بودیم و پس از سه روز ناپایداری جوی ایجاد می‌شد و از شرایط اینورژن خارج می‌شدیم.
اجرای تکالیف قانون هوای پاک، نیازمند سرمایه‌گذاری کلان و منابع مالی گسترده
مظاهر انصاری، مدیرکل اچ‌اس‌ئی و پدافند غیرعامل وزارت نفت نیز با بیان اینکه قانون هوای پاک برای کاهش آلودگی هوا تکالیف متعدد و متنوعی را به‌عهده دستگاه‌های مختلف از جمله وزارت نفت گذاشته است، می‌گوید: فارغ از اینکه اجرای بخش مهمی از این تکالیف به سرمایه‌گذاری کلان و منابع مالی گسترده نیاز دارد و صنعت نفت به‌دلیل تحریم‌ها با محدودیت‌های مالی روبه‌روست، با این حال وزارت نفت اقدام‌های پرشمار و مهمی را برای عمل به مفاد این قانون فراتر از محدودیت‌های اعمال‌شده انجام داده یا در حال انجام دارد.
اما با وجود محدودیت‌های مالی وزارت نفت در زمینه کاهش آلودگی هوا و اجرای قانون هوای پاک چه کرده است؟
اقدام‌های وزارت نفت برای کاهش آلودگی هوا
قانون هوای پاک برای کاهش آلودگی هوا تکالیف متعدد و متنوعی را به‌عهده دستگاه‌های مختلف از جمله وزارت نفت گذاشته است، اما صنعت نفت در طول سال‌های گذشته فارغ از محدودیت‌های مالی، اقدام‌های بی‌شماری را در حوزه‌های مختلف صنعتی، فراتر از محدودیت‌های اعمال‌شده انجام داده یا در حال انجام دارد. وزارت نفت دولت سیزدهم نیز همچنین به منظور اجرای تکالیف قانون هوای پاک ۲۰ میلیارد دلار را به اجرای طرح‌های توسعه‌ای پالایشگاهی به منظور توسعه کمی و کیفی فرآورده‌های تولیدی اختصاص داده است. مهمترین اقدامات وزارت نفت برای کاهش آلودگی هوا و اجرای تکالیف قانون هوای پاک به صورت تیتروار از نظر می‌گذرد.
افزایش مقدار سوخت پاک تحویلی به نیروگاه‌های کشور
- سرمایه‌گذاری ۲۰ میلیارد دلاری دولت سیزدهم به‌منظور افزایش تولید و کیفیت فرآورده‌های نفتی در کشور
- تحویل روزانه ۲۳ میلیون مترمکعب سوخت پاک گاز طبیعی به نیروگاه‌ها (افزایش ۱۴ درصدی در مقایسه با سال گذشته)
- کاهش ۴ درصدی تحویل سوخت مایع به نیروگاه‌ها در پائیز ۱۴۰۱ (در مقایسه با پائیز ۱۴۰۰)
- افزایش ۴ درصدی تحویل گاز به صنایع پتروشیمی در پائیز ۱۴۰۱ (در مقایسه با پائیز ۱۴۰۰)
افزایش کیفیت فرآورده‌های نفتی در ۵ پالایشگاه بزرگ کشور
- اجرای پنج پروژه افزایش ظرفیت و کیفی‌سازی فرآورده‌ها در پالایشگاه‌های اصفهان، شیراز، لاوان، آبادان و تبریز
- تولید روزانه ۱۶ میلیون لیتر نفت‌گاز با کیفیت یورو ۵ اروپا با بهره‌برداری از واحد تصفیه نفت‌گاز پالایشگاه اصفهان
- راه‌اندازی واحد تولید هیدروژن و PSA پالایشگاه تبریز برای افزایش ظرفیت واحد تصفیه نفت‌گاز و تولید نفت گاز با کیفیت یورو
- راه‌اندازی واحد ایزومریزاسیون پالایشگاه شیراز با هدف ارتقای کیفیت بیش از ۵ میلیون لیتر بنزین تولیدی این پالایشگاه به استاندارد یورو ۵
اجرای طرح‌های ارتقای کیفی نفت کوره تولیدی در ۶ پالایشگاه کشور
- پیگیری تامین منابع مالی با لحاظ کردن ۳۰ درصد از سود عملیاتی سالانه پالایشگاه‌ها با حساب اندوخته سرمایه‌ای به منظور تسریع در اجرای طرح‌ها
- توزیع بنزین و گازوئیل یورو در کلانشهرها
- توزیع بنزین و گازوئیل یورو ۴ و ۵ اروپا در همه کلانشهرهای کشور
- توزیع گازوئیل یورو ۵ اروپا به میزان مقدور در صنایع شهرهای آلوده
- اجرای طرح‌های توسعه‌ای صنعت سی‌ان‌جی
- سی‌ان‌جی سوز شدن ۲۲۰ هزار دستگاه در جهت اجرای مصوبه شورای اقتصاد
- برنامه‌ریزی و به‌کارگیری مشوق‌ها در جهت توسعه استفاده از سی‌ان‌جی در ناوگان عمومی یعنی تاکسی‌ها، ون، وانت و مسافربرهای شخصی
- توزیع روزانه ۲۳ میلیون مترمکعب سی‌ان‌جی در کشور (معادل کاهش مصرف ۲۳ میلیون لیتر بنزین در روز)
- اجرای طرح رایگان گازسوز کردن خودروهای عمومی با ارائه تسهیلات مالی به مالکان این خودروها در جهت توسعه ناوگان سی‌ان‌جی در کشور
- ساخت و بهره‌برداری بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ جایگاه عرضه گاز طبیعی فشرده (سی‌ان‌جی) در کشور
افزایش گستره اجرای طرح محیط زیستی کهاب
- اجرای طرح در پنج انبار نفت در کلانشهرهای اصفهان، شمال غرب تهران، کرج و بندرعباس
- پیشرفت ۹۰ درصدی اجرای طرح در چهار انبار شهرهای تبریز، مشهد، اهواز و اراک و تکمیل آن تا پایان سال
- تلاش برای تامین اعتبار اجرای طرح در ۱۶ انبار کوچک و بزرگ دیگر
- تجهیز ۵ هزار و ۲۹۲ دستگاه نفتکش (معادل ۵۰ درصد ناوگان نفتکش‌های حمل فرآورده) به تجهیزات طرح کهاب برای حمل بنزین درون‌شهری
- اجرای مرحله نخست طرح کهاب در دو هزار و ۷۱۳ جایگاه سوخت کشور (با پوشش بیش از ۹۰ درصد کل فروش سوخت کشور)
- اجرای مرحله نخست و تکمیلی طرح در ۳۵۰ جایگاه
اصلاح رایگان موتورخانه‌ها و سی‌ان‌جی‌سوز کردن خودروهای عمومی
- جمع‌آوری اطلاعات و بهینه‌سازی موتورخانه‌ها و سامانه‌های احتراقی انجام شده ازسوی شرکت ملی گاز ایران
- ارسال اطلاعات موتورخانه‌ها و سامانه‌های احتراقی بیش از ۱۹.۲ میلیون مشترک یعنی ۷۲ درصد مشترکان به سازمان ملی استاندارد
- اجرای طرح رایگان بهینه‌سازی موتورخانه‌ها از سوی شرکت ملی گاز ایران
- شناسایی ۲۲۰ هزار مشترک تجاری، اداری و خانگی و اصلاح رایگان ۴۲ هزار موتورخانه با سرمایه‌گذاری ۱۵۸ میلیارد تومانی
- تأمین سامانه گرمایشی (پکیج) ۱۰۰ هزار مرکز آموزشی و مدرسه با هزینه ۴۸۰ میلیارد تومانی برای کاهش مصرف سوخت مایع و کاهش آلودگی هوا
جمع‌آوری گازهای مشعل
- سرمایه‌گذاری برای جمع‌آوری گازهای مشعل به منظور کاهش ورود آلاینده‌ها به جو و تأمین خوراک واحدهای پتروشیمی
- انعقاد ۵۰ قرارداد همکاری با شرکت‌های داخلی به منظور جمع‌آوری گازهای مشعل میدان‌های نفتی منطقه شرق و غرب کارون گازهای مشعل، ۵۰ قرارداد به ارزش یک میلیارد دلار
- بهره‌برداری از فاز نخست طرح NGL-۳۲۰۰ با سرمایه‌گذاری ۹۸۰ میلیون دلاری برای جمع‌آوری ۶ میلیون مترمکعب گازهای مشعل میدان‌های نفتی منطقه غرب کارون تا پایان سال جاری (۱۴۰۱)
- کاهش ۳۰ درصدی سوزاندن گازهای مشعل در پالایشگاه‌های گازی در سال ۱۴۰۰ و استمرار آن در سال ۱۴۰۱ (معادل ۱.۸ میلیارد مترمکعب گاز کمتر)
