قراردادهای متعددی که «شی جین پینگ» در سفر به حاشیه جنوبی خلیج‌فارس به امضا رساند، نشان داد انگیزه و هدف اصلی این سفر اقتصادی و در راستای منافع اژدهای زرد در منطقه بوده است.
شی، پس از امضای ۳۴ قرارداد سرمایه‌گذاری مشترک با سعودی‌ها به ارزش نزدیک به ۳۰ میلیارد دلار و بیان اینکه چین در یک دهه گذشته مبادلاتی ۳۰۰ میلیاردی با کشورهای عربی داشته، ابعاد همکاری‌های اقتصادی با این کشورها را نشان داد.
تکاپوی طرف مقابلِ سند جامع همکاری‌های راهبردی و ۲۵ ساله با ایران در راستای پیگیری اهداف و منافع اقتصادی در سراسر جهان از جمله غرب آسیا و در همکاری با کشورهای عربی، برای بسیاری قابل درک بوده و هست اما در سفر رئیس‌جمهوری چین به منطقه، آنچه عجیب و بی‌سابقه بود، بیانیه و موضع‌گیری‌هایی است که ناخرسندی جدی را در تهران برانگیخت و خشم بسیاری را در رسانه‌ها، کاربران مجازی و گفت‌وگوهای عمومی به بار آورد.
در زمینه راهبرد نگاه به شرق، رویکردهای دیپلماتیک و اقتصادی پکن و ضرورت‌های پیشِ روی جمهوری اسلامی ایران در این ارتباط، «سعیدرضا اتحادی» کارشناس مسائل شرق آسیا پاسخگوی پرسش‌های پژوهشگر ایران اکونومیست شد.
به شخصه بیانیه‌های منتشر شده را اقدام چین بر ضدِ ایران نمی‌دانم بلکه حرکتی در صفحه شطرنج دیپلماسی است که ایران هم باید با حرکت مناسب پاسخگوی آن باشدعدم شفافیت و اطلاع‌رسانی مطلوب درباره نگاه ایران به شرق
ایران اکونومیست: نگاه ایران به شرق از دید بسیاری اصل درستی است اما طیفی آن را به چالش می‌کشند. دلایل آن چیست؟
اصل در روابط بین‌الملل تامین منافع ملت و کشور است. اگر رویکرد ایران به شرق تامین‌کننده این منافع باشد، صحبت شما درست است. با توجه به اینکه در این زمینه شفافیت و اطلاع‌رسانی دقیقی وجود ندارد و صورت نمی‌گیرد، بنده در جایگاهی نیستم که بتوانم قضاوت صحیحی از میزان تامین منافع ملت و کشور داشته باشم.
متاسفانه براساس اخبار محدودی که منعکس می‌شود گویا به خصوص در روابط با چین نوعی واسطه‌گری و تامین منافع شخصی و گروهی نیز وجود دارد که سایه آن بر سر منافع ملی سنگینی می‌کند.
صحنه روابط بین‌الملل میدان قهر و دوری نیست
ایران اکونومیست: ایران در سیاست خارجی تلاش دارد مناسباتی متوازن را پی‌ریزی و دنبال کند. برای مواردی مثل چین که موضع‌گیری‌های بحث‌برانگیز اخیر را داشته و برای اینکه تهران توازن را در روابطش با پکن اعمال کند، باید به چه ضرورت‌هایی توجه داشته باشد؟
اگر تلاش دستگاه‌های مسئول در این جهت بوده، باید گفت موفقیت چشمگیری در زمینه ایجاد این توازن حاصل نشده است اما صحنه روابط بین‌الملل میدان قهر و دوری نیست و باید در هر صورت در حفظ منافع کشور تلاش کرد. به شخصه بیانیه‌های منتشرشده را اقدام چین بر ضدِ ایران نمی‌دانم، بلکه حرکتی در صفحه شطرنج دیپلماسی است که ایران هم باید با حرکت مناسب پاسخگوی آن باشد.
شاید این تصور غالب که مسکو را هم‌پیمان و متحد مطمئن و دائمی در برابر غرب می‌داند، موجب نزدیکی بیش از حد ایران به روسیه و غفلت از چین شده باشد.اصلاح روابط با غرب و ایجاد آرامش و دوستی داخلی راه‌حلی با خروجی مناسب و بلندمدت در ایجاد توازن در مناسبات با چین است در روابط بین‌الملل بخش اعظم تصمیم‌گیری‌ها براساس داده‌های موجود و واقعیات و بخش حداقلی آن بر اساس احتمالات ناشی از فکت‌ها صورت می‌گیرد؛ از این رو باید تنظیم روابط و واکنش‌های دیپلماتیک ایران نیز براساس فکت‌ها باشد.
در این زمینه یک احتمال این است که نزدیکی بیش از حد ایران به روسیه، چین را به سمت کسب اطمینان از راه‌های تامین منابع اولیه خود سوق داده باشد. به‌هر صورت باید این واقعیت را در نظر داشت که واکنش شتاب‌زده، باعث ضرر و زیان بلند مدت ایران می‌شود.
شاید آخرین راه، حمایت از استقلال تایوان باشد
ایران اکونومیست: چین در قبال ایران خطایی انجام داده است. پاسخ مناسب به اقدام پکن در این مورد چیست؟
همانگونه که در پاسخ به پرسش قبل اشاره شد، ابتدا باید جمیع جهات بررسی شود. در کمال تاسف سیاست خارجی ایران در جهتی پیش رفته که برگ‌های زیادی برای بازی ندارد و نباید با هر اتفاقی معدود، برگ‌های باقیمانده را بی‌ملاحظه بازی کند.
به شخصه اتفاق رخ داده را تهدیدی جدی در درازمدت می‌بینم اما همچنان معتقدم باید ابتدا راه‌های عاقلانه را بررسی کرد و بعد به فکر تنبیه چین بود. ضمن اینکه در حال حاضر ابزار زیادی برای تنبیه چین وجود ندارد. چین نشان داده در زمینه روابط بین‌الملل تاجرمسلک است و یک تاجر همیشه به آینده دورتر و منافع بیشتر می‌اندیشد
برخی، نخستین راه را در حمایت از استقلال تایوان می‌بینند اما این شاید آخرین راه‌حل باشد. شاید اصلاح روابط با غرب و ایجاد آرامش و دوستی داخلی، راه‌حلی با خروجی مناسب‌تر باشد.
ایران اکونومیست: آیا این اقدام چین تغییر در رویکردش نسبت به ایران محسوب می‌شود؟
هنوز برای تشخیص این مورد خیلی زود است. چین نشان داده در زمینه روابط بین‌الملل تاجرمسلک است و یک تاجر همیشه به آینده دورتر و منافع بیشتر می‌اندیشد. باید دید این اقدام در مرحله اجرا چه اتفاقاتی را رقم می‌زند.
برخی از اقدامات، صوری و مقطعی هستند و فقط کارکرد سیاسی دارند. چین و کشورهای عرب نیز به عنوان بازیگران این نمایش، در حال حاضر فقط یک اقدام سیاسی انجام داده‌اند؛ اقداماتی که ایران و غرب و دیگر بازیگران از حالا به بعد صورت می‌دهند تعیین‌کننده چگونگی رخدادهای بعدی است.
در هرحال امیدوارم دستیابی به آشتی داخلی و تمرکز بر منافع ملی از سوی تصمیم‌سازان، به آینده‌ای روشن و عاری از هراس برای ملت ختم شود.
