به گزارش ایران اکونومیست، شرکت‌های دانش‌بنیان، مؤسسات خصوصی یا تعاونی هستند که به منظور افزایش علم و ثروت، توسعه اقتصادی بر پایه دانش و تحقق اهداف علمی و اقتصادی در راستای گسترش اختراع و نوآوری و در نهایت تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده فراوان (به‌ویژه در تولید نرم‌افزارهای مربوط) تشکیل شده‌اند.
بر این اساس این شرکت‌ها اهدافی نظیر ترغیب هیئت علمی دانشگاه‌ها و واحدهای پژوهشی برای فعالیت‌های بیشتر در رفع نیاز جامعه، تجاری‌سازی یافته‌های پژوهشی، افزایش درآمدهای اختصاصی دانشگاه‌ها و واحدهای پژوهشی را دنبال می‌کنند.
انجام تحقیقات علمی و کاربردی، ارائه خدمات مختلف مشاوره‌ای یا تخصصی در زمینه‌های مختلف فنی و تخصصی، توسعه فناوری از طریق تولید محصولات با فناوری نوین و سطح بالا و نظارت بر تحقیقات پژوهشی، اجرایی و مشاوره‌ای از زمینه‌هایی هستند که شرکت‌های دانش‌بنیان در آنها فعال هستند.
همه این‌ها نشان از آن دارد که شرکت‌های دانش‌بنیان، ریشه در آموزش در دانشگاه‌ها دارند و این شرکت‌ها می‌توانند در کاهش نرخ بیکاری دانش‌آموختگان دانشگاهی مؤثر باشند، مشروط بر آنکه هدایت تحصیلی در دانشگاه‌ها به سمت کارآفرینی باشد.
نمودار زیر بررسی وضعیت اشتغال دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها را نشان می‌دهد:
مقایسه میانگین وزنی درصد اشتغال به تفکیک مقطع تحصیلی در کل کشور بر اساس نتایج طرح پایش در سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰
شرکت‌های دانش‌بنیان پذیرای ۴۰۰ هزار نفر از فارغ التحصیلان دانشگاهی بوده‌اند و این شرکت‌ها توانسته‌اند با استفاده از توان فنی نیروی انسانی متخصص، فروش ۲۰۰ هزار میلیارد تومانی را در کارنامه خود به ثبت برسانند.
افزایش اشتغال‌زایی در شرکت‌های دانش‌بنیان نیز به زیر ساخت‌هایی نیاز دارد که مهمترین عامل آن اتصال جامعه و صنعت با بخش‌های فناورانه کشور است و برای این منظور علاوه بر تصویب قوانینی برای حمایت از تولید داخل، رساندن نیازهای فناورانه به شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگاه‌ها حائز اهمیت است. بر این اساس تاکنون سامانه‌های متعددی برای اعلام نیازهای فناورانه و توانمندی‌های موجود در کشور راه‌اندازی شده است.
این سامانه‌ها ایجاد شده تا کاتالیزوری برای توجه به توانمندی‌های محققان باشند و بخش‌های صنعتی نیازهای خود را قبل از آنکه در خارج از مرزهای کشور جویا باشند، در داخل کشور، طلب کنند. در این شرایط است که می‌توان موتور فعالیت دانش‌بنیان‌ها را در کشور همواره گرم نگهداری داشت.
نظام ایده‌ها و نیازها (نان)
هدایت ظرفیت پژوهشی کشور در جهت حل مسائل و رفع نیازهای جامعه و تکمیل زنجیره پژوهش، فناوری و نوآوری و سوق دادن بخش عمده‌ای از فعالیت‌های پژوهشی در جهت رفع نیازها و مشکلات جاری کشور از برنامه‌های مهم پیشنهادی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری به مجلس شورای اسلامی است.
با ایجاد بانک اطلاعاتی متمرکز، زنجیره پژوهش، فناوری و نوآوری تکمیل شده و با هدفمند و نیاز محور کردن بخش مهمی از فعالیت‌های پژوهشی درجهت رفع نیازها، کشور در مسیر توسعه همه‌جانبه علمی قرار خواهد گرفت.
بر این اساس ایجاد نظام پیشنهادها و یا نظام ایده‌ها و نیازها و یا به اختصار"نان" با مصوبه "سیاست‌های ایجاد و ارتقای سکوهای ملی تربیتی، آموزشی، پژوهشی، فناوری و نوآوری" در شورای عالی انقلاب فرهنگی و ابلاغ آن از سوی رییس‌جمهور، راه‌اندازی شد.
این سامانه یکی از ابزارهای قدرتمند جهت ایجاد نظام ملی نوآوری مبتنی بر ایجاد ارتباط مستقیم بین نیازهای جامعه، صنایع خصوصی دولتی و پژوهشگران، شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق، پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد است.
از اهداف اصلی اجرای این طرح علاوه بر کاربردی کردن تحقیقات مراکز علمی برانگیختن احساس مشارکت تمام آحاد کشور و ایجاد طوفان فکری ملی در ساختن ایرانی آباد و توسعه‌یافته است.
با ایجاد این بانک اطلاعاتی متمرکز زنجیره پژوهش فناوری و نوآوری تکمیل شده و با هدفمند و نیازمحوری کردن بخش مهمی از فعالیت‌های پژوهشی در جهت رفع نیازهای کشور در مسیر توسعه همه‌جانبه علمی قرار خواهد گرفت؛ در عملیاتی کردن این طرح می‌توان از فناوری‌های به‌روز در حوزه مهندسی نرم‌افزار، هوش مصنوعی، پایگاه داده، شبکه و امنیت بهره برد.
تاکنون ۶ هزار و ۱۲۹ نیاز و ۵۲۶ ایده در آن ثبت شده است. همه ایده‌های ثبت شده بر اساس نیازهاست و ایده‌ای تاکنون به صورت مستقل در این سامانه ثبت نشده است.
پیشتر، سامانه‌هایی چون "ایران تاپ" (متعلق به وزارت صمت)، "فن بازار" (معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری)، "سمات ملی"، "ساجد" مربوط به دفتر ارتباط با صنعت وزارت علوم و سامانه‌های دیگری را داشتیم که به صورت جزیره‌ای عمل می‌کردند و این سامانه‌ها اکنون در سامانه "نان" یکپارچه شده‌اند که ذیل شورای عالی "عتف" است.
سامانه تانا
"تانا" یا " توسعه اکوسیستم نوآوری استان‌ها "، بستری برای توسعه زیست بوم فناوری و نوآوری هر استان است که طی آن از یک طرف، نیازها و چالش‌های فناورانه سازمان‌ها و صنایع استان و از طرف دیگر ظرفیت‌های فناورانه شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان شناسایی می‌شود.
در "تانا"، نیازمندی‌های فناورانه استان، هم در بخش صنعتی و هم در دستگاه‌های اجرایی احصا شده و برای رفع این نیازها، ظرفیت محققان، صاحبان ایده، فناوران و شرکت‌های دانش‌بنیان بکار گرفته می‌شود. به این ترتیب، زمینه برای انعقاد قرارداد میان بخش عرضه (محققان و شرکت‌های دانش‌بنیان) و بخش تقاضا (صنایع و دستگاه‌های اجرایی) آماده می‌شود.
اشخاص حقیقی و حقوقی، فناوران و صاحبان ایده از جمله دانشجویان، اساتید دانشگاه، شرکت‌های دانش‌بنیان، صاحبان صنایع و شرکت‌های تولیدی می‌توانند در این رویداد بزرگ شرکت کنند.
در قالب این طرح همچنین نمایشگاه‌های فناورانه، دستاوردهای شرکت‌های دانش‌بنیان در استان‌ها به نمایش گذاشته می‌شود.
سامانه ساتع
از مهمترین سامانه‌های فعال کشور در اطلاع‌رسانی اولویت‌های پژوهش‌های کاربردی؛ سامانه ساتع (سامانه اجرایی تقاضا و عرضه پژوهش و فناوری) است که توسط دبیرخانه شورای عالی علوم، تحقیقات به‌منظور بسترسازی و تسهیل اجرای بند (ح) تبصره ۹ قانون بودجه سال ۱۳۹۹ کل کشور راه‌اندازی شده است.
هدف از طراحی این سامانه پیوند میان تقاضا و عرضه پژوهش و فناوری و بکارگیری توانمندی‌های داخلی جهت رفع نیازهای فناورانه کشور است.
فرآیندها و اقدامات مربوط به ثبت اولویت‌های پژوهشی مشمولین، اعلام فراخوان، دریافت پیشنهادها، ثبت قراردادهای مابین شرکت‌ها و نهادهای علمی و پژوهشی، ثبت گزارشات پیشرفت و تخصیص اعتبارات از طریق این سامانه انجام می‌گیرد.
بر اساس بند (ح) تبصره (۹) ماده واحده قانون بودجه سال ۱۳۹۹ کل کشور، شرکت‌ها، بانک‌ها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت، مکلفند در اجرای تکالیف قانونی مربوط، حداقل ۴۰ درصد از هزینه امور پژوهشی خود را در مقاطع سه ماهه به میزان ۲۵ درصد به حساب خاصی نزد خزانه‌داری کل کشور واریز کنند تا در راستای حل مسائل و مشکلات خود از طریق توافق‌نامه با دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی اعم از دولتی، غیردولتی، جهاد دانشگاهی و در قالب طرح‌های کاربردی، عناوین پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی، طرح‌های پسادکتری و طرح‌های تحقیقاتی دانش‌آموختگان تحصیلات تکمیلی غیرشاغل به مصرف برسانند.
این اعتبارات از طریق اطلاعات درج شده در سامانه ساتع تامین خواهد شد.
سامانه ساجد
"ساجد" یا "سامانـه ارتباط جـامعه و صنـعت با دانشگـاه" با هدف ساماندهی فعالیت‌های مرتبط با ارتباط دانشگاه‌ها با جامعه و صنعت و تجمیع فعالیت‌های ارتباط دانشگاه‌ها با جامعه و صنعت در یک سامانه جامع به وجود آمده است.
از قابلیت‌های این سامانه می‌توان به پایش فعالیت‌ها و عملکردهای مختلف توسط دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور، امکان دریافت گزارش‌های مختلف و متنوع از فعالیت‌های ارتباط با جامعه و صنعت و تسهیل در فرآیند ارسال گزارش‌های عملکرد دانشگاه و پژوهشگاه‌های کشور به وزارت عتف اشاره کرد.
"ساماندهی فعالیت‌های مرتبط با ارتباط دانشگاه‌ها با جامعه و صنعت"، "امکان دریافت گزارش‌های مختلف و متنوع از فعالیت‌های ارتباط با جامعه و صنعت"، "امکان برقراری ارتباط با سامانه‌های دیگر در وزارت عتف"، "تجمیع فعالیت‌های ارتباط دانشگاه‌ها با جامعه و صنعت در یک سامانه جامع"، "تسهیل در فرآیند ارسال گزارش‌های عملکرد دانشگاه و پژوهشگاه‌های کشور به وزارت عتف" و "امکان اضافه کردن ماژول‌های مورد نیاز هر دانشگاه و پژوهشگاه به سامانه" از امکانات این سامانه به شمار می‌رود.
گرنت فناوری
طرح گرنت فناوری، با هدف توسعه زیست‌بوم دانش‌بنیان و تقویت فناوری و نوآوری در مراکز آموزشی، پژوهشی و فناوری کشور و سوق دادن استادان دانشگاه به فناوری است که تاکنون با همکاری ۲۲ استان و ۲۶ پارک علم و فناوری، ۵ فراخوان گرنت فناوری اجرایی شده است.
این طرح در سال ۹۷ مطرح و آیین‌نامه اجرایی آن در اسفند ۱۳۹۸ پس از امضای وزیر وقت، ابلاغ شد و آیین‌نامه آن در اسفند ۱۴۰۰، به تأیید وزیر علوم رسید.
گرنت فناوری در سه سرفصل اجرا می‌شود که شامل این موارد می‌شود:
گرنت جوانه در حوزه تحصیلات تکمیلی (پایان‌نامه ارشد و رساله دکتری) و مخاطب آن اعضای هیأت علمی وزارت علوم، وزارت بهداشت، درمان و علوم پزشکی و دانشگاه‌های غیردولتی است.
گرنت شکوفایی با تمرکز بر تحقیقات دانشگاهی، به عبارت دیگر این گرنت به فعالیت‌های اعضای هیأت علمی و پژوهشگران در آزمایشگاه تحقیقاتی خودشان مربوط می‌شود.
گرنت رشد؛ این گرنت مشمول دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی است که مرکز رشد دارند و واحدهای فناور یا شرکت‌های فناور در مراکز رشد آنها مستقر هستد و شرکت‌های زایشی را توسعه می‌دهند.
سامانه دستیار فناوری
در راستای بهبود توانمندی دانشجویان در حوزه مهارت‌های مرتبط با کسب و کار و توسعه فردی که بهتر است یک دانشجو در طی دوران تحصیل فراگیرد، علاوه بر فراگیری بعضی از این مهارت‌ها ضمن برنامه‌های دستیاری آموزشی و پژوهشی و بسیاری از توانایی‌ها حین انجام پایان‌نامه‌های دانشجویی، لازم است دانشجویان مهارت‌های مرتبط با کارآفرینی، کار تیمی، دانش تجاری و پیشگامی در عرصه فناوری و نوآوری را آموزش ببینند.
طرح دستیار فناوری با راهبری و هدایت دو نهاد دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری در هر استان برنامه‌ریزی شده است.
این طرح بر اساس هدایت هدفمند آموزه‌های دانشجویان در راستای استفاده کاربردی و کسب تجربه عملی جهت شکل‌گیری دانشگاه جامعه‌محور، پاسخگو و کارآفرین و ایجاد انگیزه و حس امید و نشاط و القای تفکر آموزش پویا در دانشجویان و با هدف تربیت نیروی متخصص تنظیم و برنامه‌ریزی شده است. سامانه حاضر با همکاری پارک‌های علم و فناوری به منظور تجمیع اجزای این اکوسیستم و ارائه درخواست‌ها طراحی و راه‌اندازی شده است.
دو سامانه "جان" (مخفف جریان اقتصاد نوین) و "جام" (سامانه جامع آزمایشگاهی) نیز به زودی راه‌اندازی می‌شوند.
