به گزارش ایران اکونومیست، صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع پیشرفته، شرکتی دولتی و مادر تخصصی وابسته به وزارت صنعت، معدن و تجارت است که از تحقیقات و توسعه صنایع پیشرفته در بخش‌های خصوصی و تعاونی حمایت می‌کند.
قانون تأسیس صندوق در سال ۱۳۷۵ با عنوان صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع الکترونیک به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و اساسنامه آن در سال ۱۳۷۶ مورد موافقت هیأت وزیران قرار گرفت. مجمع عمومی صندوق متشکل از وزرای صنعت، معدن و تجارت (رییس مجمع عمومی) - ارتباطات و فناوری اطلاعات - امور اقتصادی و دارایی- علوم، تحقیقات و فناوری - دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح - نیرو - بهداشت و درمان و رییس سازمان برنامه و بودجه است.
محسن نادری منش، مدیرعامل صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع پیشرفته، در گفت‌وگوی تفصیلی با ایران اکونومیست، درباره عملکرد و افزایش سرمایه این صندوق، چالش‌های صنایع پیشرفته و امکان انتقال فناوری از کشورهای پیشرفته صحبت کرد.
چه معیارهایی برای انتخاب یک صنعت به عنوان صنعت پیشرفته وجود دارد؟
اساسنامه صندوق حمایت از صنایع پیشرفته این صنایع را تعریف کرده است. بر این اساس صنایع پیشرفته شامل ۱۱ بخش، یعنی صنایع الکترونیک و میکروالکترونیک، رباتیک، نرم افزار، مخابراتی، زیست فناوری، بایوتکنولوژی، نانو تکنولوژی، ریزفناوری، هوافضا، مواد پیشرفته، انرژی‌های نو و سایر صنایع پیشرفته است که ممکن است در سال‌های آینده نیاز باشد تعریف شوند. در این صورت برای صنایع جدید مصوبه گرفته می‌شود و ذیل فعالیت‌هایی که مشمول حمایت صندوق هستند، قرار می‌گیرند.
عملکرد سال گذشته صندوق چگونه بود؟
صندوق سال گذشته حدود ۷۳ مصوبه در حوزه تسهیلات داشته و حدود ۱۲۰ میلیارد تومان تسهیلات به صنایع پیشرفته پرداخت کرده است. همچنین در سال ۱۴۰۰ حدود ۱۱۵ مصوبه در حوزه ضمانت نامه صادر شده که مبلغ آن حدود ۱۲۳ میلیارد تومان بوده است. این موارد با عقد قرارداد متفاوت است و بخشی از عقد قراردادها به امسال منتقل شده است.
این صندوق در سال ۱۳۷۶ به واسطه ماده واحده مجلس و قانون تاسیس شد که آن زمان تحت عنوان صندوق حمایت از صنایع الکترونیک تعریف شده بود. بنابراین تاریخچه صندوق در این حوزه بوده و هنوز هم بیشترین مصوبات در حوزه صنایع برق و الکترونیک است که آی تی را هم شامل می‌شود. از سال ۱۳۹۷ اساسنامه اجازه داد از سایر صنایع پیشرفته هم حمایت شود.
سرمایه صندوق برای سال جاری چه مبلغی پیش بینی شده است؟
سرمایه سال گذشته صندوق ۱۲۵ میلیارد تومان بود. اما طبق قوانین بودجه، صندوق امسال تا ۳۰۰۰ میلیارد تومان تامین سرمایه دارد. براساس تبصره ۱۸ نیز پیش بینی می‌شود تا ۱۰۰۰ میلیارد تومان دیگر به صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع پیشرفته اختصاص پیدا کند. بخشی از منابع مهم مربوط به سایر مجاری تامین مالی صندوق است که تا ۱۰۰۰ میلیارد تومان دیده شده است. به طور کلی در سال ۱۴۰۱ تا سقف ۵۰۰۰ میلیارد تومان افزایش سرمایه صندوق به لحاظ قانونی دیده شده است.
با توجه به رقم کل سرمایه پیش بینی شده برای صندوق، امسال سقف تسهیلات ۱۵ میلیارد تومان و سقف ضمانت‌نامه‌ها ۸۰ میلیارد تومان دیده شده است.
برنامه ریزی شما برای مصارف سرمایه‌های جدید صندوق چیست؟
بخشی از این افزایش سرمایه برای ارائه تسهیلات و ضمانت نامه به صنایع جدیدی که تعریف شده صرف خواهد شد، فعالیت صندوق در حوزه قبلی توسعه پیدا می‌کند و بخشی هم وارد تامین سرمایه به صورت سرمایه گذاری خطرپذیر غیرمستقیم خواهد شد. مورد آخر از طریق تامین سرمایه در صندوق‌های فرابورسی جسورانه، صندوق‌های پی/ ای و صندوق پروژه‌ها در اختیار فعالان حوزه صنایع پیشرفته قرار می‌گیرد. در اصل صندوق‌های خطر پذیر واسطه تامین سرمایه هستند که آیین نامه‌هایی در بورس دارند و با همکاری صندوق نوآوری و شکوفایی در حال انجام است. راه اندازی صندوق‌های تخصصی برای مثال در حوزه الکترونیک و آی‌تی و صندوق هوشمندسازی معادن با همکاری ایمیدرو و فعالان بخش خصوصی از برنامه‌های دیگر صندوق است. برای سال بعد هم در حوزه زیست فناوری، هوافضا و انرژی‌های نو برنامه‌ریزی‌هایی انجام شده است.
مهم‌ترین مشکلات صنایع پیشرفته در شرایط کنونی چیست؟ چه راهکارهایی دارید؟
اساس صنایع پیشرفته، فناوری و تکنولوژی است، اما ایران به دلیل شرایط تحریم، دسترسی راحتی به منابع فناوری و تکنولوژی ندارد. بحث دوم ورود به بازار و فروش است؛ چراکه خیلی از صنایع دیگر که می‌توانند مشتری صنایع پیشرفته و فناوری‌های جدید و نو باشند، برای تغییر تکنولوژی باید ریسک کنند و به همین دلیل برای خرید از صنایع پیشرفته محتاط هستند. همچنین با توجه به اینکه صنایع پیشرفته عموما صاحب ملک نیستند و تراکنش‌های بالا ندارند، برای ارائه وثایق به بانک‌ها برای دریافت تسهیلات هم دچار مشکل هستند. به همین دلیل در همه جای دنیا صندوق‌ها تخصصی برای حمایت از صنایع پیشرفته ایجاد می‌شود. اما با توجه به اینکه در ایران به واسطه تحریم‌ها، صنایع پیشرفته با مشکلات بیشتری مواجه هستند، برای رسیدن به رشد اقتصاد پایدار و اقتصاد دانش بنیان باید حمایت‌های بیشتری از صنایع پیشرفته صورت بگیرد. یکی از کارهای تامین سرمایه از طریق سرمایه‌گذاری خطرپذیر و جسورانه همین تامین مالی شرکت‌هایی است که با مشکلات یاد شده مواجه هستند. برای ارائه تسهیلات نیز از مدل‌های جدید مثل لیزینگ و ال سی داخلی استفاده می‌کنیم. در ال سی داخلی به مشتریان خط اعتباری داده می‌شود. همچنین برنامه‌های جدیدی برای بیمه ورود تکنولوژی در صنایع معمول طراحی شده، اما هنوز عملیاتی نشده است. بر این اساس برای کاهش ریسک صنایعی که می‌خواهند از فناوری‌های جدید استفاده کنند، بیمه خواهند شد تا راحت‌تر به صنایع نو ورود کنند.
آیا برای تامین منابع فناوری و تکنولوژی از چین و روسیه که ارتباط سیاسی نزدیکی با جمهوری اسلامی ایران دارد، برنامه‌ای دارید؟ آیا این موضوع در برنامه ۲۵ ساله با چین دیده شده است؟
امکان ارتباط با این کشورها وجود دارد اما باید سازوکارهای مناسب طراحی شود. البته فناوری هسته رقابتی اکثر شرکت‌هاست و به سختی حاضرند آن را در اختیار بقیه قرار دهند. البته به واسطه حضور فارغ التحصیلان در کشور این امکان وجود دارد که بتوان این تکنولوژی‌ها را در داخل ساخت و گسترش داد. اما قاعدتا این وضعیت مدت زمان بیشتری خواهد برد و نیاز به حمایت‌های خاص دارد.
به طور کلی برنامه‌های ارتباطی و تعاملی از سوی وزارت صمت در حال انجام است و صندوق از فعالیت‌هایی که منجر به انتقال یا تولید تکنولوژی و خرید دانش شود، حمایت مالی می‌کند. تاکنون هم مواردی برای انتقال تکنولوژی از طریق منابع خارجی تسهیلات دریافت کرده‌اند.
صنایع پیشرفته در کلیت قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین دیده شده، اما نیاز داریم ذیل این کلیات برنامه‌های عملیاتی و اجرایی دیده شود. این از موضوعات مهمی است که حتماً باید در سند همکاری ایران و چین دیده شود. علاوه بر این در مذاکره با کشورهای دیگر هم باید صنایع پیشرفته یکی از موضوعات جدی برای همکاری باشد. علاوه بر چین، روسیه، هند و برخی کشورهای اروپایی هم قابل پیگیری هستند.
آیا صنایع پیشرفته صادرات هم دارند؟ به کدام کشورها؟
صنایع پیشرفته از طریق داخلی‌سازی و صادرات به کاهش ارزبری کمک می‌کنند. صادرات در حوزه ۵G و باتری‌های آن‌ها به روسیه، تجهیزات پزشکی به اروپا و محصولات مختلفی به کشورهای همسایه انجام می‌شود. اما رقم این صادرات در اختیار صندوق نیست، بلکه باید از شرکت‌ها جمع‌آوری شود.
در حوزه تولید موبایل هوشمند چه اقداماتی انجام دادید؟ با توجه به اقبال مردم به برندهای مطرح جهان، آیا اصلا بازاری برای این موبایل‌ها وجود خواهد داشت؟
وظیفه حمایت از تولید گوشی‌های هوشمند و اکوسیستم این موبایل‌ها از سال گذشته بر عهده صندوق حمایت از صنایع پیشرفته گذاشته شده است. در این راستا مقرر شد آیین نامه‌ای از سوی دولت با حضور وزارت ارتباطات و فن آوری و وزارت صمت نوشته شود. این آیین نامه نوشته شده و پیرو آن یک کارگروه شامل وزارت صمت، ارتباطات، دفاع و معاونت علمی و فناوری تشکیل شد.
دستورالعمل‌های حمایتی در این کارگروه در حال نوشته شدن است که امیدواریم تا پایان ماه نهایی شود. در این قالب شیوه‌های حمایتی از تولیدکنندگان موبایل هوشمند و حوزه میکروالکترونیک نهایی خواهد شد. بنابراین تاکنون اقدام عملیاتی تامین مالی صورت نگرفته و به محض ابلاغ این آیین نامه عملیات اجرایی شروع می‌شود.
ایجاد بازار به بنگاه تولیدی برمی‌گردد. اما واحدهای تولیدی باید روی بازار کار کنند و دلایل توجیهی کافی اقتصادی داشته باشند. صندوق از بنگاه‌هایی حمایت می‌کند که برای برندینگ، فروش، بازاریابی، خدمات پس از فروش و غیره برنامه داشته باشد. اگر واحدی به این مولفه‌ها نرسد حمایت صندوق شامل حالش نخواهد شد.
برای جلوگیری از تمرکز حمایت صنایع پیشرفته در تهران چه اقداماتی انجام دادید؟
بخش زیادی از خدمات صندوق در استان تهران ارائه می‌شود. چرا که صنایع پیشرفته تمرکز بیشتری در تهران دارند. اما سهم استان‌های دیگر کمتر از ظرفیت و پتانسیل آنهاست. در همین راستا در استان‌هایی که ظرفیت‌های بالاتری داشتند، دفاتر کارگزاری صنایع پیشرفته در سازمان‌های صمت ۱۱ استان راه اندازی شده است. یازدهمین دفتر در هفته گذشته در استان زنجان افتتاح شد و راه‌اندازی دفاتر برای سایر استان‌ها که ظرفیت دارند، مثل اصفهان، کرمان و گیلان هم در دستور کار است. ظرفیت‌ها بر اساس سند آمایشی استان و میزان تقاضای ورودی از این استان‌ها تعیین شده است. در حال حاضر در استان‌های فارس، یزد، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، قزوین، هرمزگان، بوشهر و بندرعباس دفاتر کارگزاری صندوق فعال هستند.
