به گزارش بامداد دوشنبه ایران اکونومیست، به همت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و با مشارکت دانشگاه عرفان آویلا، دانشگاه ادیان و مذاهب قم و مرکز گفت وگوی میان ادیان و فرهنگ‌ها، همایش یک روزه «صلح از منظر اسلام و مسیحیت» در سالن اجتماعات دانشگاه آویلا در شهر آویلای اسپانیا برگزار شد.
این همایش که دومین کنفرانس برگزار شده در قالب گفت وگوی میان ادیان پس از برگزاری همایش «اخلاقی زیستن از منظر عرفای مسیحی و مسلمان» در سال گذشته از سوی رایزنی فرهنگی اسپانیا به شمار می رود با حضور سخنرانانی از دو دین بزرگ الهی به انجام رسید.
«یرزی ناوویوسکی» رئیس دانشگاه عرفان آویلا، محمد مهدی احمدی رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اسپانیا و یوسف فرناندز رئیس شورای اسلامی اسپانیا در این همایش یک روزه در خصوص مساله صلح و نسبت آن با اسلام و مسیحیت سخن گفتند.
گفت وگو ابزار صلح
یرزی ناوویوسکی رئیس دانشگاه عرفان آویلا نخستین سخنران این همایش بود که در آن به اهمیت مفهوم صلح در زندگی بشری از دیدگاه مسیحیت تاکید کرد. وی سخنان خود را با این واقعیت آغاز کرد که عرفان ودیعه الهی در میان انسان‌ها جهت شناخت خداوند است.
او این شناخت را هدف اصلی و موضوع هر جریان عرفانی دینی دانست و گفت در این میان تجربه انسانی در رسیدن به این شناخت یعنی شناخت الهی بسیار پر اهمیت است. ما همگی انسان هستیم به این معنا که همگی قوه شناخت جهان را داریم و زندگی ما در این جهان ذاتی متناهی دارد و با مرگ به پایان می‌رسد. بر همین اساس است که تجربه انسان در این جهان دارای اهمیت است و همین تناهی است که باعث ارزشمند شدن تجربه انسانی می‌شود.
وی با بیان اینکه تجربه‌های انسانی دارای تشابه هستند، افزود: این تجربه‌ها در مکاتب مختلف و در ادیان مختلف معنایی می‌یابند و به انسان برای رسیدن به هدف اصلی یعنی شناخت خداوند کمک می‌کنند.
یرزی ناوویوسکی با تاکید براینکه چه تصوف اسلامی و چه عرفان مسیحی بر اساس تجربه بشری شکل می‌گیرند، تصریح کرد: نمی‌گویم که این دو نوع عرفان یکی هستند، خیر این‌ها محتواهایی متفاوت دارند اما مساله اصلی و اساس هرگونه نزدیکی میان این دو دیدگاه دینی آن است که بپذیریم به عنوان انسان تجربه‌های مشترکی داریم، همین است که ما را به هم نزدیک می‌کند و می‌تواند باعث شود که با یکدیگر گفت وگو کنیم.
او ادامه داد: ما در این جلسه نیز با همین نگاه و رویکرد گرد هم جمع شده‌ایم زیرا می‌خواهیم با یکدیگر گفت وگو کنیم و بر اساس نقاط مشترک، درباره تفاوت‌هایمان سخن بگوئیم و آن تفاوت‌ها را بفهمیم. گفت وگو آغاز چنین فهمی است که در نهایت ما را به صلح نزدیک می‌کند.
رئیس دانشگاه عرفان آویلا در ادامه سخنان خود به سخنان پاپ فرانسیس رهبر کاتولیک‌های جهان در دیدار خود از بحرین و ملاقات با مقامات مذهبی مسلمان اهل سنت در نوامبر سال گذشته اشاره کرد و گفت پاپ به درستی بر اهمیت گفت وگو برای رسیدن به صلح اشاره کرده است جایی که می‌گوید «ایمان به خداوند محور تمامی ادیان و بنیادی برای صلح است. خداوند منشاء صلح و آرامش است. از او می‌خواهیم به ما توفیق ایجاد راه‌هایی برای تحقق صلح در هر نقطه جهان قرار دهد».
یووانوسکی به فراز دیگری از سخنان پاپ در دیدار با مسلمانان اشاره کرد و افزود: «خداوند صلح، هرگز با خود جنگ نمی‌آورد، نفرت نمی‌پراکند، از خشونت حمایت نمی‌کند. ما که به او ایمان داریم از سوی او فراخوانده شده‌ایم تا صلح را در جهان با ابزار خودِ صلح به پا کنیم. ابزار صلح دیدار، گفت وگو و شکیبایی است. گفت وگو مانند اکسیژن در هوای همزیستی است».
رئیس دانشگاه عرفان آویلا در پایان سخنان خود از حضور مهمانان مسلمان ایرانی در دانشگاه تشکر و آرزو کرد این جلسه گفت وگو قدم کوچکی برای نزدیک شدن ما به موضوع جلسه یعنی صلح باشد.
صلح در پرتوی اعتدال
سخنران بعدی همایش محمد مهدی احمدی رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در اسپانیا بود.
احمدی سخنان خود را با تعریف صلح از نگاه اسلام آغاز کرد و گفت صلح در لغت به معنای مسالمت و سازش آمده است و یکی از بنیادی‌ترین مفاهیم در مطالعات سیاسی و اجتماعی است. در اکثر تعاریف، صلح در تقابل با جنگ تعریف شده بود و بعضی فقدان جنگ را صلح تعریف می‌کردند اما در دوران معاصر مفهوم صلح نه فقط به معنای نبود جنگ، بلکه به معنای ایجاد شرایط آرام، بدون دغدغه و خالی از تشویش و ستیز به کار رفته است.
رایزن فرهنگی ایران ادامه داد: به طور کلی دو دسته نظریه در خصوص جنگ و صلح ارائه شده و دیدگاه‌های اولیه اندیشمندان یا مبتنی بر اصالت صلح و یا مبتنی بر اصالت جنگ است. عده‌ای جنگ را اصل حاکم بر نظام بین‌الملل دانسته و صلح را امری عارضی می‌دانند، عده دیگر دلایل بروز خشونت را در عوامل بیرونی و محیطی جستجو می‌کنند و نه در ذات و سرشت انسان این در حالی است که اسلام به فراتر از صلح بدین معنا می‌اندیشد.
احمدی افزود: گویاترین واژه قرآنی در برابر صلح، سلم است و سلم به معنای صلح ایمانی و درونی در کنار صلح بیرونی است و مفاهیمی نظیر عدالت، ایمان و کرامت انسانی را نیز در برمی‌گیرد. صلح باید بر مبنای عدالت، با معرفت به کرامت انسان و به دور از اغراض قدرتمندان دنیا باشد. این که گروهی جنگ طلب نباشند، به معنای حاکمیت صلح نیست؛ زیرا همواره منفعت عده‌ای در گرو جنگ و آتش‌افروزی است؛ زیرا عالم ماده و علاقه به آن همواره محل نزاع و کشمکش‌هاست.
رایزن فرهنگی ایران در ادامه به نسبت اعتدال با صلح و سوء تفاهماتی که در مورد برخی خوانش‌های رادیکال از دین وجود دارد اشاره کرد و گفت؛ از نظر دینداران، دین در ذات خود معتدل است و این عوامل بیرونی است که گاهی افراط و تفریط را به دین تحمیل می‌کند.
او ادامه داد: عواملی نظیر سوء تفاهم‌ها، برداشت‌های ناصحیح، سوء استفاده از نهادهای دینی و تفسیر غلط از متون مقدس می‌تواند از عوامل ایجاد افراط و یا تفریط در حوزه دین باشد که همزیستی مسالمت‌آمیز بین پیروان ادیان الهی را نیز به خطر می‌اندازد.
وی افزود: نتیجه برداشت‌های غلط و تفسیر نادرست، خشونت و ایجاد اختلال و تنش در جامعه می‌شود که منشأ این رفتار خشونت‌زا، تعصبات کورکورانه برای منافع مالی و معنوی است. داعش نمونه بارزی از اندیشه متعصبانه و خشونت‌زا بود. هر چند اغراض سیاسی و حمایت‌های دولت‌های استکباری را در رشد و قدرت‌گرفتن این پدیده شوم نمی‌توان نادیده گرفت.
احمدی گفت: حکومت‌های استبدادی برای حفظ حاکمیت خود در جوامع اسلامی و در تقابل با حرکت‌های اسلامی مخالف خود، از زور، زندان و فشارهای رسان‌های استفاده کردند و بسیاری از حکومت‌های لیبرال غربی نیز برای حفظ منافع خود در غرب آسیا و شمال آفریقا به حمایت از آنها روی آوردند از آن طرف، رسانه‌های غربی هم برای تشویش اذهان عمومی نسبت به اسلام سیاسی تلاش فراوانی انجام دادند تا آن را معادل تروریسم و خشونت دینی معرفی کنند.
رایزن فرهنگی ایران ادامه داد: عدم تفکیک میان گروه‌های مختلف معتقد به اسلام سیاسی در کشورهای گوناگون و یکی دانستن گروه‌هایی نظیر اخوان‌المسلمین و حزب‌التحریر با داعش و القاعده از سوی رسانه‌های غربی، سبب شد تا برخی جوانان مسلمان در گروه‌های غیرجهادی به سمت گروه‌های جهادی گرایش پیدا کنند و جهان با خطری بزرگ با عنوان افراطگرایی دینی روبرو شود. در حقیقت اسلام سیاسی قربانی جهل سیاستمداران عصر شد و فضای تیره و تاری برای اصلاح در جوامع اسلامی شکل گرفت و مفهوم اسلام‌هراسی در جهان گسترش یافت.
احمدی سپس به مقدمات و شرایط توصیف شده در اسلام برای تحقق صلح در جهان اشاره کرد و گفت: لازم به تذکر است که دین در ذات خود مخالف جنگ است بزرگان اسلام حتی‌الامکان از آغاز جنگ و توسل به خشونت ابا داشتند و اگر ناگزیر به جنگ می‌شدند از اخلاق فاصله نمی‌گرفتند بطوریکه امام علی (ع) در نامه‌ای توصیه کرده‌اند که «هرگز آغازگر جنگ نباشید، در صورت اجبار به این امر و شکست دشمن، کسی را در حال فرار تعقیب نکنید، با افراد ناتوان نستیزید، مجروحان را نکشید و زنان را مورد اذیت و آزار قرار ندهید.»
او ادامه داد: البته تحمیل سکوت و تسلیم بر مردمی که به دفاع از حق پایمال‌شده خود برخاسته‌اند آن صلحی نیست که پیام‌آوران آسمانی بر آن تأکید کرده‌اند. سه مفهوم صلح، عدالت و کرامت انسانی با هم ارتباط نزدیک دارند. عدالت و تعمیم آن به همه میدان‌های قضاوت‌های سیاسی و اجتماعی صلح غیرعادلانه را به چالش می‌کشد.
وی با بیان اینکه باید حد و مرز عدالت و کرامت انسانی با صلح غیرعادلانه کاملا مشخص باشد، گفت: ادیان قطعا مخالف صلح ناعادلانه‌ای هستند که عدالت و کرامت انسانی را تهدید می‌کند. صلح مسلما آن چیزی نیست که سکولاریسم به صورت قیم‌مآبانه از آن سخن می‌گوید. صلح، سازش و تسلیم و اطاعات در برابر زورگویان نیست و صلح تحمیلی غیرعادلانه از جنگ هم بدتر است.
احمدی گفت: از نقطه نظر دینی، صلح و آرامش تنها در پرتو ایمان امکان پذیر است و تنها به اتکا قوانین مادی، هرگز جنگ و ناامنی از جهان برچیده نخواهد شد. اصولا در مقابل عوامل پراکندگی (زبان، نژاد و ...) یک حلقه اتصال در میان قلوب بشر لازم است، این حلقه اتصال تنها ایمان به خداست که فراتر از همه این اختلافات است. ایمان به خدا رمز ارتباط اقوام و ملت‌ها است.
رایزن فرهنگی ایران با بیان اینکه عقلگرایی دینی نیز راهکار دیگری برای مقابله با افراط و خشونت‌طلبی است، افزود: عقلگرایی دینی به معنای تکیه بر اصول عقلی و منطقی در اندیشه، رفتار و گفتار است. نادیده گرفتن عقل و خرد در مناسبات دینی اشتباه بزرگی است که گاهی انسان را به حرکت‌های تند و افراطی‌گرایی می‌کشاند. دین و عقل دو رکن جدانشدنی از هم هستند که حیات سالم بشری در گرو آنهاست بنابراین، تحکیم ثبات در جامعه نه با دین‌گرایی افراطی به دست می‌آید و نه با عقلگرایی افراطی بلکه معیار اعتدال و حد میانه است که از خردورزی ناشی می‌شود.
احمدی ادامه داد: از نگاه اسلام، صلح و آرامش لازمه و ضرورت رشد انسانی است، اما گاهی برای احقاق حق مظلومان چاره‌ای به جز جنگ نیست. نه صلح دارای اصالت مطلق است و نه جنگ. اصالت در برقراری آرامش پایدار و حاکمیت عدالت فراگیر در جهان است.
وی افزود: شرایط صلح پایدار جهان تنها از طریق راهکارهایی برگرفته از شاخصه‌های مشترک میان ادیان آسمانی امکانپذیر است. صلح واقعی هیچگاه با ظلم و تجاوز، سلطه جویی و زیاده‌خواهی قدرت‌های منفعت‌طلب تحقق نمی‌یابد. صلحی که متجاوزان پس از انجام جنایت و تجاوز به حقوق مظلومان خواستار آن هستند، صلح نیست و ادیان مخالف آن هستند.
رایزن فرهنگی ایران در ادامه با تاکید بر اهمیت برادری و همدلی میان ادیان آسمانی در راستای محقق شدن صلح در جهان، گفت: ایجاد گفتمان جدید در سطح نخبگانی در خصوص صلح و امنیت و تلاش برای تبدیل آن به یک رفتار و راهکار جهانی و عمومی، گسترش مفهوم صلح عادلانه و حکیمانه، با حفظ اصول و ارزش‌های دینی، یک ارزش و از راهکارهای اساسی در مقابل افراطگرایان و جنگ‌افروزان است.
وی با تاکید براینکه صلح را باید فارغ از منافع قدرت‌ها و با نگاه جامع به انسان به عنوان اشرف مخلوقات تعریف کرد، افزود: تحقق صلح پایدار در گرو تحقق عدالت جهانی، اتحاد و هماهنگی ادیان، پرهیز زورگویان از زورگویی، پرهیز جنگ‌افروزان از تظاهر به صلح‌طلبی، پرهیز منفعت‌طلبان از مقدس جلوه دادن جنگ برای دستیابی به منافع نامشروع و عمل به تعالیم انبیا است.
احمدی گفت: ارمغان انبیای الهی برای بشریت، صلح، سعادت و امنیت همراه با شرف و عزت بوده که از طریق برادری و همدلی امکانپذیر است.
صلح و اهمیت آن در تاریخ اسلام
سخنران پایانی این همایش یوسف فرناندز فعال اسپانیایی و رئیس شورای اسلامی اسپانیا بود. او سخنان خود را با این پرسش آغاز کرد که آیا در زندگی روزمره مسلمانان می‌توان مظاهری از صلح یافت؟ این پرسش مهم است چون رابطه عملی اسلام را با این مفهوم نشان می دهد.
وی سپس به کلمه «سلام» یا «سلام علیکم» اشاره کرد که از سلم به معنای صلح می‌آید و گفت اولین چیزی که وقتی مسلمانان یکدیگر و یا افرادی دیگر را می‌بینند چیزی جز سخن گفتن از صلح نیست. نام خود دین اسلام نیز از همین ریشه می‌آید و مفهوم صلح در آن مستتر است.
فرناندز در ادامه به تفاوت اصلی میان دو دین اسلام و مسیحیت اشاره کرد و افزود: دو دین اسلام و مسیحیت ادیانی هستند که در آنها فقه اهمیت بالایی دارد اما اسلام اول بعد معنوی و روحانی دارد و سپس بعد تشریعی و فقهی. بعد اول تغییر ناپذیر است اما بعد دوم این ویژگی را دارد که می‌تواند خود را با نیازهای زمانه تطبیق دهد اما آئین مسیحیت دارای فقه تفصیلی و هنجاری دین اسلام نیست.
وی همچنین به تفاوت دیگر میان اسلام و مسیحیت در وجه تاریخی آنها اشاره کرد و گفت: وقتی پیامبر اسلام (ص) ظهور کرد در منطقه شبه جزیره عربستان هیچ دولتی وجود نداشت که او بتواند از ساختار آن استفاده کند. در حالیکه مسیحیت اساسا بر بستر امپراطوری رم بسط و گسترش یافت و از طریق این حاکمیت منظم گسترده پیام خود را نشر داد.
او ادامه داد: این دین نیازی به بر پا کردن نظامی اجتماعی و سیاسی نداشت چرا که از پیش آن را دارا بود. اما پیامبر اسلام (ص) بعد اجتماعی و سیاسی اسلام را باید از نطقه صفر بنا می‌کرد. این کار از شهر مدینه آغاز شد و اساسا از همین رو است که در اسلام وجه هنجاری پر رنگی در قواعد اجتماعی و سیاسی می‌بینیم.
فرناندز در رابطه با معنی صلح در دین اسلام به سه معنای مختلف اشاره کرد و گفت: صلح در اسلام چند معنا دارد، اول مفهومی است که در حوزه امور حقوقی از آن ساخته شده و عموما به معنای تراضی میان طرفین در یک معامله که ممکن است ملک یا امثالهم باشد فهمیده شده است.
وی افزود: دوم معنای صلح در نگاه فراتاریخی و آخر الزمانی است، این نگاه البته مختص تشیع است که معتقد است در پایان تاریخ، حضرت مهدی (عج) با ظهور خود صلح واقعی و حقیقی بشری را متحقق می‌کند و سومین معنای صلح را نیز باید در رخدادی درونی که هر مسلمانی به دنبال آن است جستجو کرد.
فرناندز گفت: آرامش و صلح درونی چیزی است که بنا بر تعلیم اسلامی در نتیجه یک جنگ مهم و بزرگ درونی به دست می‌آید. این نبرد درونی آنقدر مهم است که در اسلام به جنگ‌های معمول «جهاد اصغر» گفته می‌شود و «جهاد اکبر» یا جنگ بزرگتر چیزی نیست جز نبرد میان انسان با نفس اماره و پیروزی مقابل امیال و هواهای خود که او را به سوی شر و گناه می‌برند. صلح درونی در نتیجه چنین نبردی محقق می‌شود.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به قسمت‌هایی از تاریخ صدر اسلام به خصوص در دوران خلافت حضرت علی بن ابیطالب (ع) که اغلب زمان آن در جنگ گذشت به تشریح اختلافات میان بنی امیه و امیر المومنین و دسیسه‌هایی که برای به دست آوردن قدرت سیاسی از لحظه رحلت پیامبر (ص) تا ترور حضرت علی (ع) در مسجد کوفه علیه آن حضرت انجام شد اشاره کرد.
وی افزود: با این حال بعد معنوی و روحانی و روحیه صلح طلبی آن حضرت آنچنان قدرتمند و تاثیرگذار بود که تا امروز هم مهمترین جریان‌های تصوف شیعی ایشان را به عنوان مقتدا و مرشد معنوی خود می‌شناسند و به ایشان اقتدا می‌کنند.
فرناندز در پایان سخنان خود به این انگاره اشتباه در اذهان غیر مسلمانان اشاره کرد که می‌گویند اسلام دین خشونت و جنگ است.
او گفت در پاسخ به این افراد لازم است بگوئیم بزرگترین جمعیت مسلمان جهان را کشور اندونزی دارد. به این کشور نگاه کنید. آیا جامعه‌ای خشن و جنگ طلب می‌بینید؟ در بنگلادش و هند و تایلند چطور که جمعیت چند صد میلیونی مسلمان را در خود جای داده‌اند؟ در آفریقا و آمریکای جنوبی چطور؟ اکثر مسلمانان جهان ساکن این کشورها هستند و هرگز هم خشونت و جنگ طلبی ندارند. این انگاره صرفا به دلیل شکل گیری اقلیت کوچکی در خاورمیانه به وجود آمده است که با حمایت قدرت‌های بزرگ جهانی به ترور و کشتار مشغول هستند.
در پایان این همایش که با استقبال بسیار خوب دانشجویان دانشگاه عرفان و نیز بسیاری از مسیحیان علاقه‌مند به مباحث اندیشه و عرفان برگزار شده بود، تعدادی از حضار پرسش‌هایی را از احمدی و یوسف فرناندز پرسیدند که از سوی سخنرانان پاسخ داده شد و مورد توجه حضار قرار گرفت.
