به گزارش خبرنگار اقتصادی ایران اکونومیست، به‌اعتقاد برخی کارشناسان 'به‌نظر می‌رسد اقتصاد جهانی به بلوک‌های مجزایی در حال تقسیم است. هر یک از این بلوک‌ها در تلاش برای حفاظت از خود و بی‌تأثیر کردن اقدامات دیگری است. نتایج این دوگانگی برای اقتصاد جهان قابل توجه خواهد بود و سیاست‌گذاران باید این اثرات را بشناسند و در پی جبران آن باشند.'، روسیه نیز تلاش مشخصی برای طراحی یک روند جدید بر پایه اتحادهای نوین جهت کسب حداکثر انتفاعات اقتصادی دوجانبه را در دستور کار قرار داده است، در این بین نقش غیر قابل انکار ژئوپولیتیک ایران نیز به یک عامل تعیین‌کننده در پیشبرد راهبردهای ژئواکونومی قدرتهای نوظهور در منطقه آسیا تبدیل شده است.
روسیه و نظم جهانی چندقطبی
در همین راستا اخیراً وزیر خارجه روسیه اعلام کرده است: ما به‌دنبال ایجاد یک نظم جهانی چندقطبی هستیم. [همه کشورها] باید برای حفاظت از حاکمیت فناورانه تلاش کنند. همکاری با ایران و کشورهای حاشیه دریای خزر مهم است. ما مشتاق امضای توافق‌نامه‌های بیشتر با هند و چین هستیم.
بر اساس اعلام اخیر سازمان سرمایه‌گذاری خارجی از زیرمجموعه‌های وزارت اقتصاد، در سال 1401 کشور روسیه با برنامه‌ریزی برای ورود بیش از 3 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در صدر کشورهایی قرار دارد که اقدامات لازم برای ورود سرمایه ارزی به کشور را انجام داده‌اند.
بررسیهای آماری نشان می‌دهد، فدراسیون روسیه با احتساب سرمایه‌گذاری در دست انجام در حوزه زیرساخت و انرژی اولین کشور خارجی سرمایه‌گذار در ایران، در شش‌ماهه نخست سال جاری بوده است چراکه طرحهای سرمایه‌گذاری روسیه در بخشهای مذکور وارد مراحل اجرایی شده و بخشی از سرمایه مورد اشاره نیز وارد کشور شده است، بر این اساس طرحهای مورد اشاره در زمره مصوبات معتبر هیئت سرمایه‌گذاری خارجی قرار گرفته است، و با احتساب این ارقام مصوبات معتبر هیئت سرمایه‌گذاری خارجی در شش‌ماهه نخست سال جاری به بیش از سه میلیارد دلار بالغ می‌شود.
در جدول زیر میزان سرمایه‌گذاری خارجی مصوب و معتبر در سال اول دولت سیزدهم و سال آخر دولت دوازدهم مقایسه شده است، بر این اساس کشور روسیه با سه طرح در حوزه انرژی و زیرساخت (ترانزیت و حمل‌ونقل) حدود 2.7 میلیارد دلار سرمایه خارجی وارد کشور خواهد کرد. ازآن‌جا که بخشی از این سرمایه وارد شده است این سرمایه‌گذاریها به‌عنوان طرحهای مصوب معتبر تأیید شده است.
جدای از ظرفیت عظیم انرژی کشورمان، یکی از مزیتهای مهم ژئوپولیتیک ایران دسترسی به تمام راه‌های حمل‌ونقلی اعم از دریا، جاده، ریل و آسمان است. برآورد شده است که اگر کشور به درآمد ترانزیت 50 میلیون تن کالا دست پیدا کند، می‌تواند از درآمدهای نفت بی‌نیاز شود با این حال دولت سیزدهم پس از اینکه سکان مدیریت کشور را از نیمه مردادماه سال گذشته در دست گرفت، توسعه دیپلماسی اقتصادی با کشورهای همسایه را در دستورکار قرار داد و شاهد آثار مشخصی در این حوزه هستیم.
چندی قبل برای نخستین بار محموله ترانزیت چندوجهی از مبدأ روسیه به‌مقصد هند مسیر خود را از طریق کریدور شمال ـ جنوب ایران موسوم به INSTC آغاز کرد و هفته گذشته به بندرعباس رسید و با تحویل گرفتن دو کانتینر 40فوتی از طریق آب‌های ایران به سواحل غرب هند مسیر خود را ادامه داد. مزیت استفاده از این مسیر چندوجهی برای روسیه نیز کاهش حمل بار از 45 روز به 30 روز است و تا 40 درصد هزینه حمل کالا را نیز در این کریدور برای بازرگان کاهش خواهد داد.
عبور آزمایشی دو محموله کانتینر 40فوتی از کریدور شمال ـ جنوب توسط شرکت کشتیرانی ایران از مبدأ روسیه به‌مقصد هند از طریق ایران کریدور شمال ـ جنوب را بعد از سال‌ها مذاکره و رایزنی فعال کرد. بر اساس طرح کریدور شمال ـ جنوب، با عبور دریای سیاه، کالا به بنادر بلغارستان می‌رسد و راهی برای دستیابی به اتحادیه اروپا وجود خواهد داشت.
در ادامه مسیر کلی کریدور شمال ـ جنوب (عبور از محور بندرانزلی) قابل مشاهده است، با توجه به رقابت گسترده کشور هند با چینیها مسیر مذکور که روش بسیار کم‌ریسک و اقتصادی‌تر برای انتقال کالاهای هندی به نواحی مرکزی و شرق اروپا قلمداد می‌شود.
توجه داشته باشیم که بیش از 20 سال از روزی که کلنگ احداث خط آهن برای اتصال آستارا به شبکه ریلی کشور زده شد، می‌گذرد اما بعد از این‌همه سال و با گذشت وعده‌های زیادی که تاکنون در دولت‌های مختلف داده شده و عملی نشده است. پیش از این قرار بود خط آهن از رشت در سه مسیر مجزا به بندر کاسپین، بندر انزلی و آستارا امتداد پیدا کند. اهمیت اتصال آستارا به شبکه ریلی شمال ـ جنوب در اقتصادی شدن پروژه حمل‌ونقل ترکیبی مد نظر روسیه و هند، یک عامل تعیین‌کننده است.
گفتنی است، درباره تکمیل خط آهن رشت ـ آستارا، طرف روسی طرح مالی این طرح را ارائه کرده است و مقرر شد مسئولان کشورمان آن را بررسی و نتیجه را اعلام کنند. بر اساس اعلام مسئولان دولتی هم‌اکنون یک روز در میان یک قطار روسی وارد بندر شهیدرجایی می‌شود با این حال این امکان وجود دارد که در روز، پنج قطار روسی از مسیر منطقه ویژه سرخس وارد ایران شود که در این باره مذاکرات مفصلی انجام شده است.
در همین راستا وزیر راه و شهرسازی حمل‌ونقل ریلی را با توجه به ویژگی ارزان بودن، حمل‌ونقل انبوه و ایمنی و حفظ محیط زیست از بهترین روش‌های حمل‌ونقل برای افزایش ظرفیت‌های ترازیت برشمرد و خواستار استفاده از این بخش با اتصال روسیه به خطر ریلی کریدور شمال ـ جنوب شده بود.
در صورت احداث قطعه ریلی رشت ـ آستارا، می‌توان گفت که بندر بمبئی در هند تا هلسینکی فنلاند به‌طول 13 هزار کیلومتر، با اتصال مستقیم ریلی و با عبور از خاک ایران به یکدیگر متصل خواهند شد که این امر می‌تواند افزایش درآمدهای ارزی کشور، ایجاد اشتغال و... در پی داشته باشد. به‌اعتقاد برخی کارشناسان مسیر ریلی رشت ـ آستارا به راهگذر «شرق ـ غرب» معنا می‌بخشد و قطار کانتینری شانگهای ـ تهران را می‌توان از مسیر رشت ـ آستارا ـ تفلیس، راهی اروپا کرد.
لازم به ذکر است، حدود 10 روز قبل دستیار رئیس جمهور روسیه از دستور پوتین به مسئولان این کشور برای اجرای خط آهن رشت ـ آستارا، برقی‌سازی خط اینچه‌برون ـ گرمسار و افزایش ظرفیت‌های همکاری‌های حمل‌ونقلی دو کشور ایران و روسیه خبر داد.
تصمیم قاطع روسیه برای سرمایه‌گذاری در دو پروژه راه‌آهن (در شرق و غرب دریای خزر) یک پالس مشخص برای شکل‌گیری نظم جدید از مسیر کریدورهای اقتصادی است، در ادامه به نکته حائز اهمیت در این خصوص می‌توان اشاره کرد.
رقابت مستقیم اقتصادی با چین و طراحی دالان اقتصادی هند به اروپا
1 ـ اتصال هدفمند و ارزان‌قیمت هند به مناطق مرکزی اروپا ذیل پروژه کریدور شمال ـ جنوب (کنار تسهیل تجارت اختصاصی روسیه و هند) یک رقابت جدید تجاری ـ اقتصادی میان هند و چین به‌عنوان دو قدرت نوظهور ایجاد خواهد کرد. توجه داشته باشیم که بعد از تکمیل پروژه کالاهای هندی (به‌عنوان نزدیک‌ترین رقیب منطقه‌ای چین) از مسیر کریدور شمال جنوب به اروپا می‌رسد، در این بین، اقدام روسیه برای تکمیل بخش بلاتکلیف کریدور مذکور بعد از گسترش پرسرعت پروژه رقیب چینیها (BRI: ایده کمربند ـ راه) محل تأمل جدی برای سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران است.
فراموش نکنیم که هند دارای 3700 کیلومتر مرز زمینی با چین است و دو کشور سابقه یک جنگ در سال 1962 بر سر یک اختلاف مرزی را در حافظه دارند.
برنامه اقتصادی بلندپروازانه روسها برای تحول در جریان حمل‌ونقل کالا در جهان
2 ـ بر اساس برنامه‌ریزی صورت‌گرفته از طرف روسیه قرار است ظرفیت حمل‌ونقل کریدور شمال ـ جنوب (عبور از ژئوپولیتیک ایران) تا سال 2030 به 32 میلیون تن افزایش یابد، البته این اتفاق یک‌شبه رخ نخواهد داد، هرچند پتانسیل این کریدور بسیار زیاد است چراکه 5 هزار کیلومتر طول دارد و هم‌اکنون سالانه 14 میلیون تن کالا در مسیر آن جابه‌جا می‌شود.
در همین خصوص به‌تازگی آندره بلوسوف معاون اول نخست‌وزیر روسیه، اعلام کرده که ایجاد و توسعه کریدور حمل‌ونقل شمال ـ جنوب دسترسی به خطوط کشتیرانی زیادی را ممکن می‌کند. این کریدور از همه کشورها از شمال تا جنوب کشیده می‌شود و به کریدورهای حمل‌ونقل شرق به غرب هم ارتباط خواهد داشت و از روسیه هم می‌گذرد، به همین خاطر شکل گرفتن این چهارراه یک فرصت را برای دسترسی به خطوط دریایی و حمل‌ونقل کالا فراهم می‌کند، اگر بتوانیم این کریدور را توسعه دهیم، مسیر جدید می‌تواند کل جریان حمل‌ونقل کالا در جهان را دگرگون کند.
در گزارشهای قبلی به طرح سرمایه‌گذاری چین در سرخس برای ایجاد پارک لجستیک و مسیر ذیل یکی از کریدورهای اقتصادی کمربند راه پرداخته شد، بر این اساس می‌توان تأکید کرد که پیاده‌سازی هر دو کریدور شمال ـ جنوب و شرق به غرب وابسته به موقعیت ژئوپولیتیک ایران است. بهره‌مندی از این فرصت تاریخی (که مربوط به ظهور گامهای جدید ذیل پازل نظم جدید جهانی است) باید به مهمترین پروژه برنامه‌ریزان کشور تبدیل شود.
درخصوص مزیت هرکدام از مسیرهای ذکرشده (شرق دریای خزر: اینچه‌برون ـ گرمسار و غرب دریای خزر: رشت ـ آستارا) و انتفاعات نهفته اقتصادی و منافع ژئواستراتژیکی که از این طریق برای کشورمان وجود دارد، در گزارش بعدی به‌همراه جزئیات مربوط به هزینه‌های عمرانی به مزایای ژئواکونومیک حاصله، پرداخته خواهد شد.
+
