به گزارش ایران اکونومیست، با آغاز اعتراضات و ناآرامی ها در ایران پس از فوت مهسا امینی، مسئولان کشور بارها تاکید کردند که ایران با یک «جنگ ترکیبی» مواجه شده است. آنها فعالیت شبکه های فارسی زبان بویژه ایران اینترنشنال را نه فعالیت رسانه‌ای، بلکه اتاق جنگ و یک شبکه تروریستی تلقی کرده که به گسترش ناآرامی ها در ایران دامن می زنند.
همچنین چند روز پس از آغاز ناآرامی‌ها و سپس بروز و گسترش خشونت‌ها، برخی شبکه‌های اجتماعی در ایران فیلتر و دسترسی به آنها محدود شد. مقامات ایران معتقدند فعالیت این شبکه ها و همچنین حملات سایبری به زیرساخت‌های کشور بخشی از جنگ ترکیبی دشمن است. البته کاربرد اصطلاح جنگ ترکیبی علیه کشورمان مختص این دوره از ناآرامی ها نبوده و پیش از این نیز توسط مسئولان کشور در تشریح اقدامات دشمن به کار رفته است. مَخلَص کلام هم این است که دشمن چون به لحاظ نظامی توان ضربه زدن به جمهوری اسلامی را ندارد، راهبرد خود را تغییر داده و با انواع ابزارهای غیرنظامی به مقابله با ایران روی آورده است، اما جنگ ترکیبی به چه معنا بوده و کاربرد آن چیست؟
مفهوم جنگ ترکیبی یا هیبریدی بیش از دو دهه است که به تدریج وارد ادبیات سیاسی جهان شده است. کارشناسان روابط بین الملل معتقدند که جنگ ترکیبی مفهومی متفاوت از جنگ های کلاسیک (که دو یا چند دولت با نظامیان خود در مقابل دیگران قرار می گیرند) دارد و نسل نو از جنگ محسوب می‌شود. در آغاز این جنگ شاید شاهد فعالیت رسمی یک دولت علیه دولت دیگری نباشیم و در مراحل ابتدایی، عملیات خشونت آمیزی هم رخ ندهد، بلکه بیشتر فعالیت‌ها در بستر فضای مجازی شکل می گیرد. حمله سایبری به زیرساخت ها، آموزش جنگ شهری، فعالیت رسانه‌ای و تحریم های اقتصادی علیه یک دولت از مولفه های یک جنگ ترکیبی محسوب می شود به همین دلیل این جنگ بسیار پیچیده تر از جنگ های کلاسیک است.
در این نوع جنگ، بازیگران غیردولتی هم نقش آفرینی داشته و معمولا دولت ها اهداف خود را از طریق رسانه‌ها یا بازیگران غیردولتی علیه دولت دیگر پیش می‌برند. عملیات روانی، اقدامات سایبری ، دیجیتال و رسانه‌ای ، حملات نامنظم ، اقدامات چریکی و حتی عملیات تروریســتی ابعاد مختلف یک جنگ ترکیبی است. کاهش هزینه های مالی و مخصوصا کاهش چشمگیر تلفات انسانی از مهمترین ویژگی های جنگ ترکیبی است که دولت ها را مایل به استفاده از این نوع جنگ علیه مخالفان خود کرده است.
در جنگ ترکیبی، دشمن اهداف خود را از طریق رسانه ها، شبکه های اجتماعی یا بازیگران غیردولتی پیش می برداندرو کوریبکو استاد دانشگاه روسیه معتقد است که روش جنگ هیبریدی، روش ایالات متحده در براندازی حکومت های مخالف خود و به صورت آشکار روش براندازی در شکل انقلاب های مخملی یا رنگی و به خصوص در بحران های سوریه و اوکراین است. البته برخی دیگر از تحلیلگران معتقدند که جنگ روسیه در کریمه نمونه عینی جنگ هیبریدی است.
در جنگ ترکیبی، مرز جنگ و صلح مشخص نیست. هدف این جنگ نیز ایجاد ناامنی‌های گسترده برای تضعیف یا فروپاشی دولت مورد نظر یا مجبور کردن آن دولت برای تن دادن به خواسته‌های دولت های متخاصم است. در این نوع جنگ، دشمن با شناسایی نقاط ضعف دولت مورد نظر، همانجا را هدف می گیرد. نقاط ضعف می‌تواند در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی یا امنیتی باشد. محقق نشدن مطالبات اقتصادی، فعال شدن گسل‌های اجتماعی یا فرهنگی و منازعه سیاسی بر سر قدرت همگی می تواند زمین یک جنگ ترکیبی را فراهم سازد.
در اینجا دشمن بر موج اعتراضات سوار شده و تلاش دارد آن را به سمتی که خودش مایل است، هدایت کند، حالا ممکن است این خواست دشمن با خواسته معترضان در تضاد کامل باشد. اما پیچیدگی های جنگ ترکیبی، شناخت هدف دشمن را سخت می کند. در آغاز بدون آنکه تیری شلیک شود، جنگ ترکیبی با استفاده از ابزار رسانه و شبکه های اجتماعی آغاز می گردد. این رسانه ها می توانند در مدت کوتاهی بر موج نارضایتی ها سوار شده و با بزرگ نمایی اعتراضات یا انتشار اخبار نادرست و حتی آموزش جنگ شهری، معترضان را هدایت کنند، در حالیکه معترضان اطلاع درستی از افراد پشت صحنه این رسانه ها و شبکه ها ندارند. آنها معترضان را به اقدامات ضدامنیتی تشویق کرده تا زمینه را برای بروز ناامنی و اغتشاش آماده کنند. آموزش ساخت کوکتل مولوتف و حمله به مراکز دولتی یکی از همان اقدامات این رسانه ها در روزهای ناآرامی ها کشور بود. از سویی در این نوع جنگ با استفاده از فناوری های مدرن سایبر، انواع نهادهای مالی و زیرساخت ها در زمینه انرژی، ارتباطات، اطلاعات و حمل ونقل مورد حمله قرار می گیرد یعنی همان حملات سایبری که با شروع اعتراضات در ایران به یکباره علیه زیرساخت های کشور در ابعاد وسیع آغاز شد.
ایجاد سردرگمی برای دولت و معترضان یکی از اهداف جنگ ترکیبی است تا از این مسیر، اعتراضات به سمت ناامنی و اغتشاش سوق داده شود. در واقع در آغاز جنگ ترکیبی، معمولا نه دولت،نه معترضان شناخت کافی از اهداف این رسانه ها ندارند و تشخیص پشت صحنه فعالیت این رسانه ها هم در ابهام است و همین ابهام فرصت مناسبی برای این رسانه ها و شبکه های اجتماعی فراهم می سازد تا با ترکیب اخبار واقعی و دروغ و تحریف واقعیات، مدام بر آتش معترضان، بنزین بریزند.
محقق نشدن مطالبات اقتصادی، فعال شدن گسل های اجتماعی یا فرهنگی، منازعات سیاسی بر سر قدرت همگی می تواند زمین یک جنگ ترکیبی را فراهم سازدالبته این نوع فعالیت ها به معنای نادیده انگاشتن فعالیت های نظامی نیست. گسترش فعالیت های نظامی یا افزایش پایگاه های نظامی در اطراف کشور مورد نظر یا اظهارنظر مقامات دولت های متخاصم در دفاع از اعتراضات نیز شکل دیده می شود یعنی ممکن است دخالت های سیاسی یا نظامی به شکل کلاسیک هم رخ دهد. به طور مثال جو بایدن رئیس جمهور آمریکا در واکنش مداخله آمیزی نسبت به اعتراضات ایران اعلام کرد: «نگران نباشید. ما ایران را آزاد می‌کنیم. آنها به زودی خود را آزاد می‌کنند.»
با این حال شناخت ابعاد جنگ ترکیبی دشمن در ایران کار خیلی دشواری نیست زیرا ایران اسلامی 43 سال است که درگیر انواع توطئه ها و جنگ از نوع کلاسیک، اقتصادی و اخیرا ترکیبی بوده است. اخیرا حجت الاسلاسم و المسلمین خطیب وزیر اطلاعات در تشریح اقدامات دشمن در روزهای ناآرامی های ایران، اظهار کرد:« دشمن در اغتشاشات اخیر از جنگ ترکیبی استفاده کرد. یکی از مهمترین ارکان و بسترهای مطرح در نبردهای ترکیبی (هیبریدی)، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بیگانه و مشخصاً آمریکایی است. این شبکه‌ها نقشی حیاتی در هسته‌ی مرکزی نبرد هیبریدی ایفا می‌کنند. پلتفرم‌های ارتباطی مجازی اکنون تبدیل به قسمتی از استراتژی جنگی شده‌اند نه تنها به منظور هدایت اقدامات و اغتشاشات و جمع‌آوری اطلاعات، بلکه مهم‌تر از آن با هدف تأثیرگذاری بر اعتقادات و گرایشات مخاطبینِ هدف در مرحله بعدی به‌منظور حرکت دادن آنان به سوی اقدام موردنظر، بهره‌برداری می‌نمایند.»
انگلیس، آمریکا، رژیم صهیونیستی و همچنین عربستان از سوی ایران به عنوان حامیان اغتشاشات و خشونت نام برده شده و تهران، ریاض را پشت صحنه و گرداننده اصلی شبکه اینترنشنال معرفی کرده است. وزیر اطلاعات ایران در اظهارنظری صریح درباره شبکه تلوزیونی ایران اینترنشنال گفته است که « شبکه ماهواره‌ای اینترنشنال از سوی دستگاه امنیتی جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان سازمان تروریستی شناخته شده و عوامل و دست‌اندرکاران این سازمان تحت تعقیب وزارت اطلاعات قرار خواهند گرفت و من‌بعد، هر نوع فعالیت و ارتباط با این سازمان تروریستی به‌عنوان ورود به حوزه تروریستی و تهدید امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تلقی خواهد شد.»
جنگ ترکیبی یک جنگ تمام عیار بوده و به جای فتح سرزمین، تلاش می شود تا ذهن مردم یک جامعه تسخیر شود. در این جنگ، فناوری پیشرفته ارتباطاتی بیشترین نقش را برای تاثیرگذاری بر ذهن و اراده شهروندان دارد. در جنگ ترکیبی به شهروندان یک جامعه اینگونه القاء می شود که نظام سیاسی آنها فاقد کارآمدی بوده و تنها راه نجات از مشکلات و محقق شدن مطالبات آنها، سرنگونی آن نظام است. اگر اکثریت جامعه از این رویکرد پیروی کند، اعتراضات مسالمت آمیز به راحتی به خشونت کشیده خواهد شد و دیگر جایی برای اصلاح نمی‌ماند. مشروعیت زدایی از ارزش ها و آرمان های جامعه هم یکی از اهداف جنگ ترکیبی نام برده شده است.
بهترین راه برای مقابله با جنگ ترکیبی این است که سیاست کردن یعنی علم و هنر به حداقل رساندن منازعه های اجتماعی را بلد بود
باید این نکته را در نظر داشت که مقابله با جنگ ترکیبی هم ابزار خود را می خواهد و چون دشمن گلوله جنگی شلیک نکرده است، بنابراین در این نوع جنگ، شلیک گلوله به سوی دشمن کارساز نیست. بهترین راه برای مقابله با جنگ ترکیبی این است که نقاط ضعف را به حداقل رساند و سیاست کردن یعنی علم و هنر به حداقل رساندن منازعه های اجتماعی را بلد بود. با اِشراف کامل بر واقعیات جامعه، اجازه فعال شدن بیش از اندازه گسل های اجتماعی، فرهنگی، قومی و مذهبی را نداد. جامعه را خودی و ناخودی نکرد. اقشاری از جامعه را به حاشیه نراند. صدای اقشار بدون تریبون را شنید. به تورم دو رقمی پایان داد و زمینه را برای افزایش تولید و ثروت جامعه فراهم کرد. سهم کشور از میزان تولید در جهان را افزایش داد. مرجعیت را به رسانه های داخلی بازگرداند و از ظرفیت شبکه های اجتماعی بهره برد. به آزادی های سیاسی و اجتماعی احترام گذاشت و همبستگی ملی را تقویت کرد.
این موارد اگر اجرا شود، زمینه اعتراض به حداقل می رسد و رضایت نسبی جامعه فراهم می شود و دیگر زمین جنگ ترکیبی در اختیار دشمن قرار نمی گیرد، ولی در کدام کشور است که همه مردم از حکومت خود راضی باشند و هیچ نارضایتی و اعتراضی وجود نداشته باشد؟ پس اگر اعتراضی هم پیش آمد، حاکمیت آن را بپذیرد و ریشه ها و دلایل آن اعتراض را بررسی کرده و فورا درصدد رفع آن برآید زیرا دشمن وقتی در جنگ ترکیبی موفق می شود که کارآمدی کاهش و نارضایتی افزایش یابد.
منابع:
1-ظهور جنگ های هیبریدی و تاثیر آن بر راهبرد دفاعی امریکا علیه ایران. پدیدآورندگان: صبوری نژاد، احمد؛ جمشیدی، محمد
2-جنگ ترکیبی غرب در برابر جمهوری اسلامی ایران (تحلیل ابعاد و روش ها. پدیدآورندگان: راجی، محمدهادی؛ افتخاری، اصغر
3-جنگ ترکیبی؛ جنگ آنارشیستی پسامدرن. پدیدآورندگان: قربان‌زاده سوار، قربانعلی ؛ ناطقی، هاشم ؛ حسینی کوه کمری، سیدرضا
4-جنگ هیبریدی در سیستم بین المللی پیچیده–آشوبی. پدیدآورندگان: فرهاد قاسمی و ایرج اسماعیلی فرزین
