با تشدید کشمکش بین المللی بین دو قطب آمریکا – اروپا تحت عنوان اردوگاه غرب و روسیه – چین تحت عنوان اردوگاه شرق و پیچیده تر شدن هر روز این کشمکش و احتمال وقوع یک جنگ فراگیر، عراق با توجه به ساختارهای ضعیف سیاسی و امنیتی و اتکا بر اقتصاد تک محصولی نفت، از تبعات منفی این کشمکش های جهانی بر خود به شدت نگران است.
اخیرا در بغداد، نشستی با حضور «لقمان الفیلی» سفیر فعلی عراق در آلمان برگزار شد؛ فردی که سابقه نمایندگی دیپلماتیک عراق در آمریکا را دارد و به عنوان یکی از سخنرانان اصلی این نشست حضور داشت.
در این هم اندیشی به همت کنگره کردهای فیلی عراق که از خبرنگار ایران اکونومیست نیز به عنوان یکی از میهمانان دعوت شد، جمع قابل توجهی از نخبگان دانشگاهی و اندیشمند عراقی، راهکار مقابله عراق با تبعات کشمکش جهانی را بحث و گفت وگو کردند.
آنچه در این نشست حائز اهمیت بود، اینکه عراق همواره از تمامی تحولات بین المللی در تاریخ قدیم و معاصر، به صورت منفی متاثر شده؛ تحولاتی که تبعات سنگین سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی را بر این کشور به جای گذاشته و برخی از این پیامدها برای سالهای طولانی و بعضا چند قرن، عراق را درگیر تنش داخلی و بی ثباتی کرد.
از سقوط بغداد در ۱۲۵۸م به دست هولاکو، نواده چنگیز خان مغول تا سلطه امپراطوری عثمانی بر این کشور و کشمکش های دو قدرت عثمانی و صفوی در دو قرن دهم و یازدهم هجری تا سقوط عثمانی ها و وقوع جنگ اول در ۱۹۱۸ تا جنگ جهانی دوم در ۱۹۴۵ و بالاخره جنگ سرد و تبعات سقوط اتحاد جماهیر شوری در اوائل دهه ۹۰ قرن گذشته، عراق همواره خود را در معرض توفان های برهم زننده موازنه های قدرت یافته و به شکلی منفی از این رویدادها متاثر شده است.
نبود یک دیدگاه روشن و یا حتی اهتمام جدی در عراق برای مقابله با تبعات تحولات بین المللی جاری، یکی از مسائل آزار دهنده ای بود که حاضران در این نشست با دغدغه و نگرانی از آن یاد کردند.
از دیگر نکات قابل توجه در این هم اندیشی، طرح موضوع کلید خوردن چرخش واضح عراق در دوره دولت «عادل عبدالمهدی» در ۲۰۱۹ به سمت شرق و نزدیک شدن به چین به عنوان قدرت روبه صعود جهانی بود که با مداخله آمریکا و مدیریت اعتراضات داخلی در اکتبر ۲۰۱۹ باعث سقوط این دولت شد و دولت جایگزین (مصطفی الکاظمی) این چرخش را دوباره در ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ به خط سابق خود یعنی ماندن در اردوگاه غربی به رهبری آمریکا برگرداند.
اکنون جبهه سیاسی داخلی معتقد به محور مقاومت که همچنان به ضرورت پیوستن عراق به اردوگاه شرق باور دارد، توانسته بار دیگر به رغم همه توطئه ها و فشارهایی که علیه این جبهه صورت گرفت، سکان هدایت دولت را به دست گیرد و «محمد شیاع السودانی» به عنوان نخست وزیر برخاسته از این جبهه سیاسی مقاوم، دولت جدید را در پایان تابستان پرالتهاب ۲۰۲۲، تشکیل دهد.
در این هم اندیشی، فضای جهانی به دو قطب واضح تقسیم شد که قطب نخست در قالب طرح موسوم به «ابراهام» یا طرح ابراهیمی نامگذاری شد، قطبی که اردوگاه غربی و برخی دولت های سازشکار منطقه را به رهبری آمریکا شامل می شود و از این رو، طرح «دین ابراهیمی» موسوم به «توافق قرن» که واتیکان در جریان سفر تاریخی پاپ «فرانسیس» در ۲۰۲۱ در بغداد مطرح کرد، بخشی از این طرح وسیع تر قلمداد شد. قطب دوم در سازمان «شانگهای» تعریف شد که تمامی کشورهای تحت لوای این سازمان از جمله جمهوری اسلامی ایران در آن گردهم آمده اند.
نکته سوم قابل توجه در نشست، معرفی عراق به عنوان خاکریز مهم هر دو طرح بود به نحوی که براساس طرح دین ابراهیمی، عراق به عنوان سرزمین مقدس شناخته شده است و در مقابل سازمان شانگهای با طرح اقتصادی بزرگ «کمربند و جاده»، عراق را به عنوان یکی از نقاط راهبردی در طرح معرفی کرده است به این عبارت هرکدام از دو قطب بتوانند، این خاکریز مهم را بگیرند، دیگری را از صحنه بیرون کرده یا پیروزی بزرگی را در این کشمکش بین المللی کسب کرده اند، بنابر نظر حاضران، در هر دو حالت، عراق – چه بخواهد چه نخواهد- در مرکز این توفان بین المللی ایستاده است که قرار است این کشور را در نورد.
با وجود این جایگاه مهم عراق در این کشمکش بین المللی، حاضران از نبود یک راهبرد مشخص در عراق برای عدم تکرار تجربه های سابق ابراز نگرانی کردند.
از نکات قابل توجه در این نشست که محل اختلاف بین حاضران بود اینکه عراق در قبال این تحولات، نقش بی طرف بگیرد یا از یکی از طرف ها جانبداری کند. برخی معتقد بودند عراق باید با هر دو قطب درگیر، روابط خود را حفظ کرده و به دلیل ضعف های اساسی در ساختار امنیتی، سیاسی و اقتصادی، در این کشمکش بین المللی بی طرف باشد، اما طیف دوم، با اشاره به اینکه تبعات بی طرفی در کشمکش های بین المللی، ویرانگرتر است، بر ضرورت اتخاذ جانبداری از یکی از طرف های درگیر تاکید کردند. اغلب دیدگاه ها، قائل به ایستادن عراق در اردوگاه شرق و همراه با سازمان شانگهای بود و حاضران، زمانه پیش رو رو را دوران افول اردوگاه غربی و شکست بی بروبگرد، طرح آبراهام دانستند.
پیامدهای کشمکش بین المللی بر عراق، در هفته های گذشته موضوع بسیاری از مقالات صاحب نظران عراقی بوده است و از این رو، این نگرانی و قضیه، به عنوان محور سخنان سفیر عراق در آلمان انتخاب شد.
