سازمان همکاری‌های شانگهای سازمانی اوراسیایی و میان‌دولتی است که برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و سیاسی تشکیل شده است. این سازمان در سال ۱۹۹۶ توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان با هدف برقرار کردن موازنه قدرت در برابر نفوذ آمریکا و ناتو با نام شانگهای۵ پایه‌گذاری شد که البته پس از مدتی با عضویت ازبکستان به سازمان همکاری شانگهای تغییر نام دارد. سازمان همکاری شانگهای به طور رسمی در ۱۵ ژوئن ۲۰۰۱ میلادی تأسیس و دفتر مرکزی آن در چین قرار گرفت. زبان رسمی آن روسی و چینی است که نشان از تسلط چین و روسیه دارد.
عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای
ایران به عنوان کشوری موثر با ظرفیت‌های مختلف اقتصادی و سیاسی، امنیتی و فرهنگی در سال ۲۰۰۵ به عنوان عضو ناظر به سازمان همکاری شانگهای پیوست و پس از گذشت یکسال برای عضویت کامل و دائم در این سازمان درخواست عضویت داد، به دلیل چالش‌های پیش آمده و تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران به ویژه قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد به عنوان مانع اصلی حقوقی پیش‌روی عضویت ایران، این عضویت به تعویق افتاد اما با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت این مانع برطرف شد.
سران هشت کشور عضو سازمان همکاری شانگهای در پایان اجلاس بیست و یکم سران کشورهای عضو که در تاریخ ۲۶ شهریورماه ۱۴۰۰ در تاجیکستان برگزار شد نظر موافق خود را با تبدیل عضویت ایران از عضو ناظر به عضو اصلی به عنوان نهمین عضو سازمان اعلام و اسناد مربوط به آن را امضا کردند. اجلاس سران کشورهای عضو شانگهای هرساله برگزار می‌شود. جمهوری اسلامی ایران در اجلاس بیست و دوم سران شانگهای که تاریخ ۲۵ شهریور ۱۴۰۱ در سمرقند ازبکستان برگزار شد بیش از ۴۰ سند را امضاء و به عضویت دائم این سازمان درآمد.
اعضا اصلی و دائم: روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، پاکستان، هند و ایران
ناظران: افغانستان، مغولستان و بلاروس
شرکای بحث و گفتگو: ارمنستان، جمهوری آذربایجان، کامبوج، نپال، ترکیه و سریلانکا
فعالیت‌ها و اهداف سازمان همکاری شانگهای
سازمان همکاری شانگهای در حوزه‌های مختلف امنیتی، انرژی، فرهنگی و همچنین اقتصادی فعالیت می‌کند. از دغدغه اصلی این سازمان می‌توان به مسایل امنیتی در آسیای میانه به ویژه تروریسم، جدایی‌طلبی و افراطی‌گری اشاره کرد.
اهداف سازمان شانگهای عبارت است از:
توسعه همکاری‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی
تقویت اعتماد و حسن همجواری
حفظ ثبات در کشورهای عضو
حفظ صلح، ثبات و امنیت در منطقه
مبارزه با تروریسم، قاچاق انسان و مواد مخدر
اهمیت سازمان همکاری شانگهای
سازمان شانگهای بیشترین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان انرژی در جهان را دارد
بزرگترین سازمان منطقه‌ای است که نقش موازنه گر در برابر پیمان ناتو ایفا می‌کند
۲۰ درصد کل جمعیت دنیا را دارد
چهار قدرت اتمی دنیا یعنی روسیه، چین، هند و پاکستان عضو این سازمان هستند
دو عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل عضو این سازمان هستند
اعضای سازمان شانگهای نزدیک به ۲۵ تولید ناخالص ملی دنیا را در اختیار دارند
بیش از نیمی از منابع جهان در این منطقه قرار دارند و تولید ناخالص داخلی معادل یک پنجم اقتصاد جهان است
و ...
فرصت‌ها پیش روی ایران با عضویت در سازمان همکاری شانگهای
از فرصت‌های پیش روی ایران با عضویت در سازمان همکاری شانگهای می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
انرژی و پتروشیمی:
کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای بزرگترین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان انرژی در جهان محسوب می‌شوند، به همین دلیل مهمترین فرصت پیش روی ایران با عضویت در این سازمان را باید در حوزه منابع انرژی جستجو کرد. جمهوری اسلامی ایران از لحاظ منابع گازی دومین کشور و از لحاظ منابع نفتی چهارمین کشور مهم جهان محسوب می‌شود، عضویت در این سازمان باعث افزایش فروش منابع انرژی از سوی ایران می‌شود. پتروشیمی نیز یکی دیگر از موارد همکاری میان ایران و اعضای سازمان به شمار می‌رود که نباید از آن غافل شد.
معادن:
عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای به ایران کمک می‌کند تا بتواند در بخش اکتشاف، تولید، سرمایه‌گذاری و صادرات مواد معدنی فرصت‌های بیشتری را به دست آورد. چین که عضو موثر سازمان به شمار می‌رود در ۳۲ ماده معدنی رتبه اول دنیا و ایران هم در برخی از تولیدات معدنی جزو ۱۰ کشور برتر دنیا محسوب می‌شود که همکاری این دو کشور در کنار سایر اعضا باعث پیشرفت و شکوفایی می‌شود.
اقتصاد، تجارت و صادرات:
همکاری‌های اقتصادی فرصتی مشترک برای اعضای سازمان محسوب می‌شود تا بتوانند مبادلات تجاری و اقتصادی خود را گسترش دهند، عضویت ایران در این سازمان تأثیر بسزایی در زمینه افزایش سطح بازرگانی با کشورهای عضو سازمان ایفا می‌کند و فرصت بهره‌برداری از امکانات و تسهیلات سازمان را در این زمینه فراهم می‌کند. ایران با عضویت دائم در این سازمان می‌تواند از امتیازات این پیمان استفاده کند و به بازار بزرگ و پرجمعیت کشورهای عضو سازمان دسترسی پیدا کند.
در حال حاضر کشورهای عضو شانگهای نیز زمینه و بستر همکاری با جمهوری اسلامی ایران را از هر زمان دیگری مهیاتر می‌دانند و بر این باورند که می‌توانند همکاری‌های بهتر و بیشتری با ایران داشته باشند. هر یک از اعضای سازمان بسته به ظرفیت‌هایی که دارند مقصدی برای صادرات و همچنین واردات کالا و ... به شمار می‌روند.
امنیت:
با توجه به توانایی ایران در عرصه‌های امنیتی و سیاسی در منطقه و مبارزه با تروریسم می‌توان گفت که سازمان همکاری شانگهای فرصتی را در اختیار ایران قرار می‌دهد تا بتواند تجربیات خود را در زمینه مبارزه با تروریسم و افراطی‌گری به اعضای سازمان دیکته کند. عضویت ایران در سازمان کمک بزرگی به ثبات و امنیت منطقه است. جمهوری اسلامی ایران برای اینکه بتواند به عنوان قدرت منطقه قد علم کند باید در حفظ ثبات منطقه بکوشد و همکاری خود را میان همسایگان و متحدان افزایش دهد لذا عضویت در سازمان همکاری شانگهای می‌تواند پیشرو این امر برای ایران باشد.
تقویت مرزهای ترانزیتی:
ایران یک مرکز ارتباطی و ترانزیت مهم و حیاتی است؛ چرا که موقعیت جغرافیایی و ژئوپولوتیکی ایران به گونه‌ای است که در چهارراه جهان قرار دارد و شرق و غرب و شمال و جنوب را به یکدیگر متصل می‌کند. موضوع ترانزیت کالا موضوع بسیار مهمی است که باید به آن توجه داشت؛ در این زمینه بانک جهانی می‌گوید ایران پر منفعت‌ترین کریدور اقتصادی منطقه به شمار می‌رود که این خود نشان‌دهنده این است که ایران می‌تواند از برندگان بزرگراه ابریشم جدید باشد.
اقتصاد دیجیتال:
کشور چین کشوری پیشرو در اقتصاد دیجیتال و رباتیک و اینترنت اشیاء به شمار می‌رود و چون ایران نیز با داشتن امکانات خوب در این حوزه فعال است سرمایه‌گذاری مشترک در این حوزه بسیار راهگشا است، به همین دلیل ضروری است انتقال تکنولوژی صورت پذیرد.
فرهنگی و گردشگری:
تقویت زبان فارسی با عضویت کامل جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای علاوه بر منافع اقتصادی و سیاسی، امنیتی، منافع فرهنگی نیز خواهد داشت، یکی از عناصر مهم فرهنگی یک کشور زبان است، قدرت زبان، شعر و ادب فارسی یک میراث فکری و فرهنگی ارزشمند به شمار می‌رود که امروزه دارای یک قلمرو وسیع از جغرافیای انسانی است که از افغانستان تا پاکستان و تاجیکستان را شامل می‌شود.
سه عضو سازمان همکاری شانگهای یعنی افغانستان به عنوان عضو ناظر، تاجیکستان و پاکستان به عنوان دو عضو از همزبانان ایران و نزدیکان زبان فارسی محسوب می‌شوند که این خود یکی از فرصت‌های پیش روی ایران در زمینه فرهنگی و گردشگری است. توجه داشته باشید که در حوزه فرهنگی و گردشگری محدودیت کمتری وجود دارد به همین دلیل ایران می‌تواند از ظرفیت‌های فرهنگی و گردشگری همچون فیلم، موسیقی، معماری و ... استفاده کند که البته لازمه آن اقدامات گسترده‌ای است که باید صورت بگیرد.
از سوی دیگر نباید از محدودیت‌های سازمان همکاری شانگهای غافل شد. تنها ۷ درصد اسناد این سازمان اقتصادی بوده و مهمترین موانع موجود در مسیر همگرایی اقتصادی و تجاری در سازمان همکاری شانگهای عدم تجانس و ناهمگونی بین کشورهای عضو از منظر شاخص‌های اقتصادی و تجاری است. فراهم نبودن زمینه همکاری نهادی میان کشورهای عضو، تفاوت دیدگاه چین و روسیه درباره اهمیت و جایگاه اقتصادی سازمان در برنامه‌های بلندمدت اقتصادی آنها در منطقه و عدم وجود زیر ساخت‌های مالی مورد نیاز در ساماندهی همکاری‌های مالی میان اعضاء از دیگر محدودیت‌های این نهاد است.
در نهایت عضویت کشورمان در سازمان همکاری شانگهای می‌تواند فرصت‌های سیاسی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی زیادی را در اختیار ایران قرار دهد که با برنامه‌ریزی درست می‌توان از ظرفیت‌های این سازمان برای تامین منافع ملی استفاده کرد.
