به گزارش ایران اکونومیست، بعد از جنگ دوم قره‌باغ در سال 2020 و امضای پیمان آتش‌بس بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان با حضور روسیه در مسکو وضعیت قفقاز جنوبی بعد از 3 دهه وارد فاز جدیدی شده است و تغییراتی در محیط ژئوپولیتیکی آن رخ داده است که این موضوع می‌تواند بر مرزهای شمالی ایران نیز تأثیرگذار باشد.
بر این اساس بود که ایران ضمن استقبال از آزادی خاک جمهوری آذربایجان بر این موضوع تأکید کرد که اجازه تغییرات مرزی و تغییرات ژئوپولیتیک در بخش شمالی خود را نخواهد داد و بهتر است که باکو به توافقنامه مسکو پایبند باشد.
خواسته باکو در چارچوپ توافق یا خارج از آن؟
در بند 9 توافقنامه مسکو به وضعیت اتصال نخجوان به خاک جمهوری آذربایجان اشاره و آورده شده است که 'کلیه فعالیت‌های اقتصادی و حمل‌ونقل در منطقه بلامانع است. ارمنستان ایمنی ارتباطات حمل‌ونقل بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را به‌منظور سازماندهی حرکت بدون مانع شهروندان، وسایل نقلیه و بار در هر دو جهت تضمین می‌کند. کنترل حمل‌ونقل توسط ارگان‌های سرویس مرزی FSB روسیه انجام می‌شود. با توافق طرفین، ساخت زیرساخت‌های جدیدی که جمهوری خودمختار نخجوان را با مناطق آذربایجان پیوند می‌دهد، انجام می‌شود.'
با این حال، جمهوری آذربایجان به‌دنبال گرفتن کریدور است که این امتیاز، ویژگی‌های خاص خود را نیز دارد از جمله این‌که رفت‌وآمد در آن بدون نظارت و کنترل کشور میزبان (ارمنستان) انجام می‌گیرد و محل عبور و ترانزیت مذکور که حدود 5 کیلومتر عرض خواهد داشت، به‌نوعی خاک کشور استفاده‌کننده تلقی می‌شود.
ایروان به‌شدت با این موضوع مخالف است و بارها یادآور شده است که تنها خطوط مواصلاتی اعم از جاده و ریل در اختیار آذربایجان قرار می‌دهد که کنترل آن نیز به‌عهده خودش خواهد بود.
آلکسی اورچوک، معاون نخست وزیر روسیه که در کمیسیون سه‌جانبه به‌ریاست معاونین نخست وزیران روسیه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان حضور دارد نیز در این خصوص اعلام کرده است که براساس بند 9 توافق آتش‌بس در مسکو، اصل حاکمیت کشورهایی که جاده از آنها عبور می‌کند نیز باید در نظر گرفته شود.
اگرچه ارمنستان بارها بر این امر تأکید کرده است اما گویا جمهوری آذربایجان همچنان به‌دنبال گرفتن مابه‌ازایی درباره کریدور لاچین است، با وجود این، تصور می‌شود که در پس فشارهای جمهوری آذربایجان برای گرفتن چنین امتیازی، آنکارا قرار دارد زیرا انگیزه‌های زیادی از سوی ترکیه برای این کریدور به چشم می‌خورد،
از جمله این موارد می‌توان اشاره کرد که با ایجاد کریدور، دسترسی ترکیه به قفقاز جنوبی و از آنجا به آسیای میانه که در نقشه‌های بلندپروازانه ترکیه جهان ترک محسوب می‌شود و به‌دنبال یکدست کردن این جهان است، بسیار آسانتر خواهد شد. این طرح از سوی ترکیه در 100 سال گذشته همواره وجود داشته و آن را دنبال کرده است، امروز نیز ملی‌گرایان تندرو به‌همراه کسانی که در پی احیای مجدد امپراتوری عثمانی هستند، این برنامه را دنبال می‌کنند.
بر همین اساس بود که آرارات میرزوئیان، وزیر خارجه جمهوری ارمنستان در واکنش به سخنان مولود چاووش‌اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه که گفته بود 'آذربایجان محق است که می‌گوید دالان لاچین و دالان زنگزور باید از وضعیت حقوقی یکسان برخوردار باشند'، پاسخ داد: آذربایجان یا نمایندگان آذربایجان پیشنهاد ایجاد جاده‌ای را که همان جایگاه حقوقی دالان لاچین را داشته باشد مطرح نمی‌کنند. اگر آقای چاووش‌اوغلو می‌خواهد چنین مؤلفه‌ای در مذاکرات گنجانده شود، بهتر است که از طرف خودش صحبت کند، نه دیگری. تکرار می‌کنم، آذربایجان چنین چیزی نمی‌گوید و هیچ طرفی هم به‌لحاظ حقوقی نمی‌تواند چنین درخواستی داشته باشد. ما موضع خود را در خصوص راه‌های جدید ارتباطی میان جمهوری آذربایجان و نخجوان قبلاً اعلام کرده‌ایم و هیچ تغییری نیز در آن به وجود نیامده است؛ تردد در همه مسیرها، اعم از راه‌های موجود و آن‌هایی که انتظار می‌رود در آینده ساخته شود، تحت حاکمیت و قوانین کشورهایی که این جاده‌ها از قلمروی آنها عبور می‌کند، امکان‌پذیر خواهد بود.
ایران نیز در راستای حفاظت از منافع ملی خود اعلام کرد که تغییرات در مرزها را نمی‌پذیرد و در این راستا طی دو سال گذشته دست به اقدامات عملی زده است تا نشان دهد در تعقیب منافع ملی خود کوتاه نخواهد آمد.
هشدار مقامات ارشد کشور
رهبر انقلاب اسلامی به‌عنوان عالیترین مقام جمهوری اسلامی از همان ابتدای اقدامات سیاسی جمهوری آذربایجان و نیز ترکیه درباره ایجاد دالان در مرزهای شمالی کشورمان به‌صراحت اعلام کردند که اجازه تغییرات ژئوپولیتیکی در مرزهای شمالی را نخواهند داد.
این بیانات در دیدار سران روسیه و ترکیه نیز به‌طور صریح و روشن اعلام شد به‌طوری که ایشان در دیدار رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه گفتند: البته اگر سیاستی مبنی بر مسدود کردن مرز ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی با آن مخالفت خواهد کرد چرا که این مرز یک راه ارتباطی چندهزارساله است.
ایشان همچنین در دیدار پوتین نیز یادآور شدند: جمهوری اسلامی، سیاست‌ها و برنامه‌هایی را که منجر به بسته شدن مرز ایران و ارمنستان شود، هرگز تحمل نخواهد کرد.
همچنین سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور کشورمان نیز در دیدار با الهام علیاف رئیس جمهور آذربایجان یادآور شده است که از نظر جمهوری اسلامی ایران هرگونه تغییر در مرزهای تاریخی و ژئوپولیتیک منطقه و تغییر در وضعیت ترانزیتی ایران و ارمنستان مردود است.
وزیر امور خارجه کشورمان نیز بارها در دیدارهای خود با مقامات منطقه بر این نکته تأکید کرده است.
برگزاری رزمایش‌های سه‌گانه در شمال‌غرب
1 ـ فاتحان خیبر
مهرماه سال 1400 بود که اولین رزمایش ایران در مرزهای شمالی طی 4 دهه گذشته کلید خورد. این رزمایش با نظارت سرتیپ کیومرث حیدری، فرمانده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران و همچنین حضور تیپ‌های 216 زرهی، 316 زرهی، تیپ 25، گروه 11 توپخانه، گروه پهپاد، جنگال و گروه 433 مهندسی رزمی انجام گرفت.
الهام علیاف، رئیس جمهور آذربایجان، در واکنش به این اقدام جمهوری اسلامی ایران، برگزاری رزمایش را حق حاکمیتی ایران خواند و گفت: چرا طی 30 سال گذشته که 3 منطقه مرزی فضولی، جبرائیل و زنگلان تحت اشغال ارمنستان بود، ایران رزمایش نظامی انجام نداده است.
سعید خطیب‌زاده سخنگوی وقت وزارت امور خارجه کشورمان نیز در واکنش به آن گفت: جمهوری اسلامی ایران، حضور هرچند نمایشی رژیم صهیونیستی در نزدیکی مرزهای خود را تحمل نخواهد کرد و در این رابطه هر اقدامی را که برای امنیت ملی خود لازم بداند انجام خواهد داد.
2 ـ رزمایش اقتدار1
چند هفته پس از رزمایش ارتش، نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز اقدام به برگزاری رزمایشی محدود در منطقه کرد.
3 ـ رزمایش اقتدار2
روزهای اخیر نیز سومین رزمایش بزرگ ایران در مرزهای شمالی کلید خورد که نام آن 'رزمایش اقتدار' بود و از سوی نیروی زمینی سپاه انجام گرفت.
در این رزمایش برای نخستین بار نصب پل شناور به‌منظور تردد نیرو و تجهیزات روی رودخانه ارس تمرین شد. یگان‌ها و رسته‌های تخصصی نیروی زمینی سپاه نیز سناریوهای امنیتی و دفاعی را به‌صورت ترکیبی تمرین کردند.
روز 29 مهرماه نیز سرکنسولگری ایران در قاپان ارمنستان با حضور حسین امیرعبداللهیان و آرارات میرزوئیان وزرای خارجه ایران و ارمنستان به‌صورت رسمی افتتاح شد.
مرتضی عابدین ورامین نخستین سرکنسول جمهوری اسلامی ایران ابتدای مهرماه در حضور عباس بدخشان ظهوری سفیر کشورمان در ارمنستان، حکم انتصاب خود را به میرزوئیان وزیر امور خارجه جمهوری ارمنستان تقدیم کرده بود.
وزیر امور خارجه کشورمان در این خصوص در دیدار با همتای ارمنی خود گفته بود که، احترام به تمامیت ارضی کشورهای حوزه قفقاز باید به‌عنوان اصل قرار گیرد و ایران نگرانی خود را از حضور نیروهای خارجی در این منطقه به‌صراحت اعلام کرده است. این اقدام که به تقویت مسیر ترانزیتی شمال ـ جنوب کمک خواهد کرد با هدف توسعه و تقویت همکاری‌های بین دو کشور به‌خصوص در زمینه اقتصادی انجام گرفت و کنسولگری ایران فعالیت خود را در قاپان آغاز کرده است.
جمع‌بندی
موارد ذکرشده در بالا نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران ضمن استقبال از آزادسازی مناطق اشغال‌شده جمهوری آذربایجان، بر گفتگو بین طرفین برای حل مسائل موجود و نیز عدم تغییرات ژئوپولیتیک در مرزهای شمالی خود تأکید داشته و این مخالفت را در دو سطح سیاسی و میدانی دنبال کرده است تا به طرف‌های مختلف نشان دهد که برای حفظ منافع ملی خود قاطعانه و بدون تعللی اقدام خواهد کرد.
+
