گروه سیاسی ایران اکونومیست - محمدحسن جعفری: سپاه با هدف نگارشِ تاریخ انقلاب و جنگ و مقابله با تحریف، بخشِ جنگ را در دفتر سیاسی به راه انداخت و سپس به مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ ارتقا داد، از همان ابتدا علاوه بر جمع‌آوری اسناد، تحقیق و پژوهش در مورد جنگ را در دستور کار خود قرار داد و به بیانِ روایت خود از جنگ پرداخت.
اگرچه فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقاتی این مرکز از دوران دفاع مقدس آغاز شد، اما مهمترین آثار تولیدی این مرکز مربوط به دوران پس از جنگ و به خصوص سال‌های گذشته است. در چند سال گذشته حجم تولیدات مرکز چند برابر شده، پروژه‌های پژوهشی افزایش یافته و از سوی فرماندهی کل سپاه ماموریت‌های دیگری هم علاوه بر موضوع دفاع مقدس به این مرکز واگذار شده است.
به همین منظور گروه‌های پژوهشی مرکز شکل تازه‌تری پیدا کرده و اکنون 4 گروه مطالعات نظامی، فرهنگی اجتماعی (مطالعات غیرنظامی)، تاریخ شفاهی و روزشمار مشغول انجام فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقاتی هستند.
باتوجه به اینکه مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس وابسته به سپاه و یک نهاد نظامی است، گروه مطالعات نظامی مهمترین و باسابقه‌ترین گروه این مرکز است. هرچند مرکز تلاش دارد به انجام پژوهش‌های فرهنگی اجتماعی هم توجه خاص داشته باشد و این گروه را هم تراز گروه مطالعات نظامی قرار بدهد، اما باتوجه به اینکه مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، از ابتدا رویکرد نظامی به جنگ داشته و با همین رویکرد هم به جمع‌آوری اسناد و مدارک و تربیت پژوهشگر پرداخته است.
برای آشنایی با فعالیت‌های مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه به گفتگو با علی‌محمد نائینی رئیس این مرکز پرداختیم.
: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه چگونه و چه زمانی شکل گرفت؟ ایده شکل‌گیری‌اش توسط چه کسی مطرح شد؟ روایانی که شما در جلسات و سخنرانی‌ها از آن‌ها نام می‌برید، چه کسانی هستند؟ این افراد در دوران دفاع مقدس چه کارهایی انجام می‌دادند؟
نائینی: واحد یا دفتر سیاسی یکی از واحدهای شورای فرماندهی سپاه بود. بنیان‌گذار این دفتر مرحوم «ابراهیم حاجی محمدزاده» بود. جنگ که شروع شد، بخشی به نام جنگ در این دفتر شکل گرفت. تعدادی از اعضای این دفتر در سال نخست جنگ با هدف ثبت و ضبط آثار جنگ به جبهه‌ها اعزام شدند.
تا عملیات طریق‌القدس به متن جنگ پرداخته شد و اعضای دفتر سیاسی مشاهدات خود را یادداشت کردند و مصاحبه‌هایی انجام دادند. بعد از عملیات طریق‌القدس که فرمانده سپاه تغییر کرده و محسن رضایی فرمانده شده بود، ایده ضبط صوت هدایت عملیات‌ها، بی‌سیم‌ها و جلسات مطرح شد.
ابراهیم حاجی‌محمدزاده بنیان‌گذار دفتر سیاسی سپاه است که نقش مهمی در ایجاد مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس داشت. وی آبان ماه سال 98 درگذشت.
: این ایده ابتکاری بود؟
نائینی: هیچ سابقه‌ای در هیچ جنگی ندارد. با عملیات فتح‌المبین، ایده حضور راویان در کنار فرماندهان تصویب شد و شکل گرفت. آقای محسن رضایی با پیگیری‌هایی که آقای حاجی محمدزاده انجام داد، پذیرفت که روایان در قرارگاه‌های عملیاتی و لشکرها حضور داشته باشند. به فرماندهان نیز گفته شد که اسناد و مدارک عملیات‌ها را بعد از هر عملیات در اختیار راویان قرار بدهند.
در ادامه شهید حسن باقری گفت که اگر اینها قابل اعتماد هستند، خودشان در جلسات در کنار ما باشند و جلسات را ضبط کنند. شهید باقری این اعتماد را منتقل کرد و مبدا و سرآغاز یک تحول شد. بنابراین کار جدیدی صورت گرفت.
بخش جنگ دفتر سیاسی سپاه، افراد بسیاری را سازماندهی کرد و طبق یک دستورالعمل مشخص در کنار فرماندهان قرارگاه‌ها و لشکرها قرار داد. آن‌ها پا به پای فرماندهان در تمامی حوادث (خط مقدم، هدایت عملیات، جلسات طرح‌ریزی و...) حضور داشتند. جلسات و مکالمات بی‌سیم را ضبط می‌کردند. مشاهدات خودشان را در دفتر راوی می‌نوشتند. بعد از هر عملیات نیز تمامی کالک‌ها، نقشه‌ها، دست‌نوشته‌ها و... را جمع‌آوری می‌کردند.
هر جا هم که نیاز به بحث‌های تکمیلی بود، با فرماندهان مصاحبه می‌کردند. در پایان عملیات نیز جلسات تجزیه و تحلیل برگزار می‌شد و مبتنی بر اسناد و مشاهدات «گزارش عملیات» می‌نوشتند. راویِ کنار فرمانده، موظف بود که گزارش عملیات آن قرارگاه یا یگان را بنویسد. ما امروز 800 مجلد گزارش عملیات، 1200 مجلد دفتر راوی و 40 هزار نوار کاست مربوط به جلسات طرح‌ریزی و هدایت عملیات داریم.
شهید قاسم سلیمانی فرمانده یگان 41 ثارالله در عملیات والفجر4 (20 مهر سال 62) در حال تشریح طرح مانور لشکر و داود رنجبر راوی مرکز مطالعات در حال ضبط سخنان اوست.
: در مجموع چند راوی در جنگ داشتید؟
نائینی: 202 راوی شناسنامه‌دار داریم. اینها در مرکز شناسنامه دارند. طبق این شناسنامه‌ها مشخص است در چه عملیاتی در کنار کدام فرمانده، چه راوی قرار داشته است.
محرابی، محتاج، صیاف و مجید مختاری راوی مرکز مطالعات در عملیات والفجر هشت در سنگر بتنی و هلالی قرارگاه کربلا ــ در حالی که محرابی و محتاج در حال مکالمه با بی‌سیم و تلفن هستند، مجید مختاری در حال ضبط مکالمات فرمانده قرارگاه است.
: این 202 راوی از ابتدا تا پایان جنگ در جبهه‌ها حضور داشتند یا در رفت و آمد بودند؟
نائینی: اینها به تناسب در عملیات‌ها حضور پیدا می‌کردند. در عملیات‌های بزرگ تعداد راویان زیاد بود و در عملیات‌های متوسط و محدود کمتر بود. از سال دوم جنگ در کنار فرماندهان قرارگاه‌ها و لشکرها، راوی ثابت داشتیم.
: در کنار هر فرمانده لشکر به بالا راوی داشتید؟
نائینی: فرمانده لشکر و تیپ مستقل به بالا. 50 درصد راویان کادر رسمی سپاه بودند و 50 درصد داوطلب بسیجی بودند. آن‌هایی که بسیجی بودند در مقاطعی از جنگ حضور داشتند. 17 نفر از راویان در کنار فرماندهان به شهادت رسیدند. چهل نفر از راویان پس از جنگ در مرکز باقی ماندند، آثار پژوهشی تولید کردند و به محقق و پژوهشگر جنگ تبدیل شدند.
** درباره پایان جنگ اسناد کمتری داریم
: یاد و خاطره مرحوم اردستانی رئیس سابق این مرکز را گرامی می‌داریم. ایشان اقدامات مهمی در مرکز انجام دادند، اما در دوره‌ای که شما مسئولیت مرکز را برعهده گرفتید، شاهد رشد تولیدات مرکز هستیم. در بخش روزشمارها تقریباً دو برابر آنچه تا قبل از ورود شما به چاپ رسیده بود، منتشر کردید. در حوزه تاریخ شفاهی حرکت گسترده‌ای آغاز شده است که فکر می‌کنم تاکنون حدود 20 جلد کتاب در این رابطه منتشر شده است. در حوزه اسنادی و پژوهشی نیز آثار خوبی تولید شده است. آمارهای دقیق‌تر در این باره را بیان بفرمایید. همچنین بفرمایید که ماموریت‌های مرکز در برهه کنونی چیست و در حال انجام چه فعالیت‌هایی هستید؟
نائینی: مرکز دوره‌های رشد و تعالی داشته و هر دوره هم ویژگی‌ها و مختصات خاص خودش را داشته است. در اینجا باید مجدد از زحمات و مجاهدت‌های آقای ابراهیم حاجی محمدزاده در دوران جنگ تشکر کنم. آن چیزی که به عنوان گنجینه و ثروت ملی بی‌بدیل و منحصر به فرد در اختیار ما و نسل‌های آینده قرار دارد، حاصل مجاهدت‌ها و تدابیر ایشان و راویان دوران جنگ است.
هادی نخعی از راویان دوران دفاع مقدس بود که در دوره‌ای نیز عهده‌دار مسئولیت مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه شد. وی آذر ماه سال 1395 درگذشت.
بعد از جنگ هم باید از مرحوم آقای نخعی یاد کنیم. ایشان نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در تاریخ‌نگاری جنگ داشت. آقای محسن رشید هم در دوره‌ای خیلی زحمت کشیدند. برخی از ایده‌هایی که پایه‌گذاری شد، مربوط به دوره مسئولیت ایشان است. اوج اینها مربوط به دوره دکتر اردستانی است. البته دوره ایشان طولانی و بیش از 10 سال بود. ایشان یک سری ایده‌های خوب پژوهشی را پایه‌گذاری کردند.
حسین اردستانی در نخستین روزهای سال 1396 و زمانی که ریاست مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس را برعهده داشت، درگذشت. اردستانی همچنین از محققان و راویان جنگ بود که کتاب‌های بسیاری همچون تنبیه متجاوز تالیف کرده است.
ما همه ایده‌های خوب را سرعت دادیم. ایده‌های بسیار خوبی که دوستان از گذشته تعریف کردند، با حمایت فرمانده محترم کل سپاه و دوستانی که به عنوان هیات مدیره و اعضای شورای راهبردی مرکز هستند (فرماندهان شاخص جنگ عضو این شورا هستند) ادامه دادیم. ما در هیات‌مدیره‌مان جانشین فرمانده کل سپاه، فرمانده نیروی زمینی سپاه، جانشین فرمانده نیروی قدس سپاه، سردار نقدی و فرماندهانی مانند آقایان غلامپور، محرابی، ربانی و... عضو هستند. جهت‌گیری‌ها و برنامه‌های کلان در آن هیات مدیره مشخص می‌شود.
در شورای راهبردی نیز در خصوص پروژه‌ها و موضوعات صحبت می‌شود. در مورد جاهایی که راوی نداشتیم یا اسناد محدود است، روایت درست در این شورا تولید می‌شود. در این شورا چند نفر از فرماندهان لشکر دوران دفاع مقدس حضور دارند. آقایان غلامحسین بشردوست، احمد غلامپور، محمد کوثری، امین شریعتی، یعقوب زهدی، نبی رودکی، فتح‌الله جعفری، اصغر کاظمی و... در شورا راهبردی حضور دارند. هر هفته سه‌شنبه‌ها به مدت سه چهار ساعت جلسه این شورا برگزار می‌شود.
یکی از مقاطعی که دست‌مان نسبت به سایر مقاطع در خصوص اسناد خالی است، تحولات شش ماهه پایان جنگ است. در این مقطع تحولات زیادی رخ داد و سرعت تحولات زیاد بود. در سال جاری حدود 35 جلسه در خصوص حوادث پایان جنگ داشتیم. محقق و نویسنده‌ای که قرار است روزشمارها، اطلس‌ها و آثار این مقطع را تولید کند در این جلسات حضور داشتند. این جلسات در واقع تاریخ شفاهی جمعی است. فرمانده‌ای که در منطقه سقوط فاو، شلمچه و جزایر بوده در این جلسه حضور دارد.
جلسه بررسی سقوط فاو با حضور فرماندهان در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه
همچنین حدود 16-15 فرمانده در عملیات مرصاد حضور جدی داشتند. همه اینها را دعوت کردیم و آمدند روایت‌های میدانی خودشان را بیان کردند. اعضای شورا تحقیق و تدقیق کردند. نویسنده و محقق نیز در جلسه حضور داشت. اسناد نیز به کمک آمد. راوی آن عملیات هم در جلسه بود. راوی در ابتدای جلسه، روایت خودش را براساس اسناد، دست‌نوشته‌ها، دفاتر راوی، صوت جلسات بیان کرد. بنابراین روایت دقیق و مستندی شکل می‌گیرد.
گنجینه‌ای که در اختیار مرکز است برای تاریخ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، منحصر به فرد است. در هیچ جنگی چنین تجربه‌ای وجود ندارد. در تاریخ جنگهای ایران نیز چنین تجربه‌ای وجود ندارد. ما خبرنگار جنگی داریم؛ در عملیات طوفان صحرا به رهبری آمریکا در جریان جنگ اول خلیج فارس و پس از اشغال کویت توسط صدام، آنجا سی‌ان‌ان خبرنگار جنگی داشت.
** از گروه چهل شاهد تا راویان جنگ
: امری که در تمامی جنگ‌ها و برای تمامی رسانه‌ها متداول است.
نائینی: بله. اما این خبرنگار حوادث جنگ را روایت می‌کند و خبرنگاری می‌کند. فعالیتش بخشی از تبلیغات جنگ است. جنس کارش با عمل راویان در جنگ کاملاً تفاوت دارد. راوی در جنگ نگاهی به تاریخ‌نگاری و جلوگیری از تحریف جنگ دارد.
: در واقع راوی، اسناد و واقعیت‌ها را ثبت کرده است.
نائینی: بله. خبرنگاران عمدتاً براساس دستورالعمل‌هایی که به آن‌ها داده می‌شود و آنجا هم پنتاگون اینها را کنترل می‌کرد، روایت‌سازی می‌کنند. اما در جنگ ما روایت دقیق و مستدل را راویان تولید کردند.
: خبرنگاران حتی اگر روایت‌سازی هم نکنند، برمبنای شرایط و نیازهای آن زمان حوادث را روایت می‌کنند.
نائینی: من خبرنگارهای پنتاگون را می‌گویم که در آن جنگ رویکردشان کانالیزه بود. جنس آن کار با کاری که روایان انجام دادند، کاملاً متفاوت است. گروهی به نام «چهل شاهد» در دفاع مقدس وجود داشت که کارشان مستندسازی بود. یک کاری نیز برای ثبت خاطرات جنگ انجام دادیم. من آن زمان مسئول تبلیغات جنگ بودم. ما در آن دوره دفتری به نام دفتر خاطرات جنگ تهیه کردیم و به همه رزمندگان دادیم. به هر نفر دو سه دفتر هم دادیم که یکی دو تای آن برگردد. رزمنده تعلق خاطری داشت و آن دفترچه برایش هویتی بود.
دفترچه خاطرات که از سوی ستاد تبلیغات جنگ به رزمندگان داده می‌شد
: بعدها از درون آن دفترچه‌ها کتاب‌های بسیاری منتشر شد.
نائینی: این اقدام یک کار خلاقانه در جبهه‌ها بود که بچه‌های تبلیغات جبهه و جنگ انجام دادند. ثبت خاطرات جنگ و مستندسازی گروه چهل شاهد، ثبت و ضبط متن جنگ بود، اما کار روایان مربوط به هدایت فرماندهی و طرح‌ریزی جنگ بود.
: آن‌ها با بدنه جنگ در تماس بودند و شما با مرکز و راس جنگ ارتباط داشتید.
نائینی: بله.
اتاق فرماندهی عملیات قرارگاه قدس در عملیات بیت‌المقدس ــ سردار غلامعلی رشید فرمانده قرارگاه کنار محسن رخصت‌طلب راوی دفتر سیاسی سپاه
: همچنین تفاوتی که بین عمل راویان و کاری که گروه‌های دیگر انجام می‌دادند، این بود که روایت شما یک روایت سیاسی – نظامی بود و روایت آن‌ها بخشی از روایت مردمی جنگ است.
نائینی: رویکردها نسبت به روایتگری در جنگ متفاوت است. روایتی که در حوزه تبلیغات جنگ است و روایتی که در حوزه ادبیات جنگ در قالب داستان، زندگی‌نامه، خاطره و... صورت می‌گیرد، بسیار خواندنی است و در نوبت‌های متعدد چاپ می‌شود. آن کتاب‌ها نسبت به آثار پژوهشی ما بیشتر به جنبه‌های حماسی و عاطفی و جلوه‌های اجتماعی و معنوی جنگ می‌پردازند.
اما کاری که در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس صورت می‌گیرد، توصیف تاریخی جنگ است؛ یعنی بیشتر روایت حادثه است تا روایت متن جنگ. جنگ از خط مقدم شروع می‌شد و تا عمق روستا و جامعه امتداد می‌یافت. به تعداد رزمندگان، خانواده‌هایشان و دوستان‌شان روایت از جنگ وجود دارد. اینها جنبه‌های اجتماعی جنگ هستند.
روایت ما، روایت حادثه جنگ است؛ به طور مثال والفجر هشت چگونه طرح‌ریزی شد؟ چرا در این منطقه عمل شد؟ آثار و پیامدهایش چه بود؟ سازمان رزمش چه بود؟ در چه شرایط سیاسی و نظامی تصمیم به اجرای عملیات گرفته شد؟ پاسخ به این سوالات کار روایتگری یک رزمنده در میدان جنگ نیست. این کاری است که روایان و فرماندهان می‌توانند انجام بدهند.
** 80 درصد کتاب‌ها سندی هستند
در مورد گونه‌های پژوهشی هم باید گفت همانطور که بخش اسناد جنگ بی‌بدیل و منحصر به فرد است، پژوهش‌هایی هم که انجام داده و آثار پژوهشی که تولید کرده است، منحصر به فرد است. شما اگر به عنوان یک پژوهشگر به آثار مرکز اسناد ورود پیدا کنید، خواهید دید که بیش از 80 درصد این آثار، انتشار اسناد مرکز است. آثار پژوهشی، انتشار اسناد است. خیلی‌ها سوال می‌کنند که چرا مرکز اسنادش را منتشر نمی‌کند؟ من اینجا پاسخ می‌دهم که همه آثار پژوهشی ما، انتشار اسناد مرکز است. در کتاب‌های روزشمار برای هر روز بیست سی حادثه روایت شده است. در هر روایت خبر، تحلیل و نتیجه‌گیری ارائه شده و مبتنی بر اسناد است.
ما 12 گونه سند داریم که تمامی آن‌ها منحصر به فرد هستند. روزشمارها، کتاب‌های اطلس، کتاب‌های کارنامه، کتاب‌های شناسنامه یگان‌ها و تاریخ‌های شفاهی فرماندهان مبتنی بر اسناد تدوین شده است. پایه اصلی همه اینها یک نقشه جامع پژوهشی است.
تاکنون 54 جلد روزشمار دفاع مقدس منتشر شده است
: تاکنون چند جلد از روزشمارها، اطلس‌ها، کارنامه‌ها، شناسنامه‌ها و... منتشر شده است؟
نائینی: سپاه در دوران دفاع مقدس 57 یگان اعم از یگان‌های رزمی، پشتیبان رزمی و خدمات رزمی داشت که شامل قرارگاه‌ها، لشکرها، تیپ‌های مستقل و تیپ‌های تخصصی می‌شود. برای هر کدام از یگان‌ها کتاب شناسنامه، کتاب کارنامه که ممکن است چند جلد باشد و کتاب اطلس منتشر خواهد شد.
به طور مثال کارنامه لشکر 27 محمد رسول الله (ص) در 10 جلد منتشر می‌شود. کتاب‌های همپای صاعقه، ضربت متقابل، شراره‌های خورشید و کوهستان آتش منتشر شده است و کتاب زمین‌های مسلح نیز به زودی رونمایی می‌شود. این کتاب به طور مشترک توسط مرکز و نشر بعثت آماده شده و درباره عملیات والفجر مقدماتی است. برای هر لشکر با توجه به نقشی که آن لشکر در دوران دفاع مقدس داشته، تعداد مجلداتش متفاوت است.
«کوهستان آتش» کتاب پنجم کارنامه لشکر 27 محمد رسول الله (ص) در دفاع مقدس است
در کتاب‌های شناسنامه به طور خلاصه نبردها، نقش‌ها، مسئولیت‌ها و ساختار سازمانی لشکرها در مقاطع مختلف بیان شده است. به طور مثال در آن کتاب آمده است که نقش لشکر 31 عاشورا در عملیات خیبر چه بوده و چه کسانی فرمانده بودند؟ این اطلاعات به صورت جزئی بیان شده و احکام مسئولیتی نیز در این کتاب‌ها آمده است. تمامی اطلاعاتی که در این کتاب‌ها آمده دقیق و مستند است و هیچ کس این منابع را در اختیار ندارد.
در کتاب‌های اطلس ترکیبی از نقشه، کالک و متن کوتاه وجود دارد. این کتاب‌ها چون مصور هستند، جذاب می‌باشند. این کتاب‌ها نیز مستند هستند. کتاب نبردهای خاص نیز داریم. هر لشکری که در دو سه عملیات نقش ویژه‌ای داشته است، مشخص و درباره آن کتاب نوشته می‌شود. به طور مثال ما با حاج قاسم سلیمانی صحبت کردیم و قرار شد نقش لشکر 41 ثارالله در عملیات‌های والفجر 8 و کربلای 5 بررسی شود. عنوان این کتاب‌ها نیز این است: «لشکر 41 ثارالله در والفجر هشت» و «لشکر 41 ثارالله در کربلای پنج».
در تدوین این کتاب‌ها از یگان‌ها و مراکز حفظ آثار دفاع مقدس استانها کمک گرفته می‌شود، اما کارشناسان مرکز به لحاظ محتوای اسنادی کنترل می‌کنند. علاوه بر این گونه‌های پژوهشی، کتاب‌های تاریخ شفاهی فرماندهان نیز منتشر می‌شود.
** تاریخ شفاهی 400 فرمانده شاخص منتشر می‌شود
: چند فرمانده شاخص شناسایی کردید که قرار است با آن‌ها گفتگو بگیرید و کتابشان را منتشر کنید؟
نائینی: 400 فرمانده قرارگاه، لشکر، تیپ مستقل و واحدهای تخصصی در جنگ داریم که در قید حیات هستند. حدود 200 فرمانده نیز داریم که به شهادت رسیدند.
: برای شهدای فرمانده چه برنامه‌ای دارید؟
نائینی: هر ساله در هفته دفاع مقدس، برنامه‌ای با عنوان «یادها و نام‌ها» باحضور فرمانده کل سپاه برگزار می‌شود. امسال نیز این برنامه در روز دهم مهر ماه در موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس برگزار خواهد شد. هر سال از شصت هفتاد نفر از فرماندهان که تاریخ شفاهی‌شان به پایان رسیده باشد، تجلیل خواهد شد. تاکنون جلسات تاریخ شفاهی 200 نفر از فرماندهان به اتمام رسیده یا در حال اجراست.
سومین همایش «یادها و نام‌ها» شهریور سال گذشته در موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس برگزار شد
مصاحبه‌های تاریخ شفاهی آقای محسن رضایی در بیش از 160 جلسه برگزار شده است. جلسات تاریخ شفاهی آقای رحیم صفوی تاکنون به 80 جلسه رسیده است. حداقل تعداد جلسات گفتگو، 20 جلسه است. آن فرماندهانی که تعداد جلسات مصاحبه‌هایشان زیاد باشد، کتابشان در چند جلد منتشر می‌شود. اکنون ثبت و ضبط تاریخ شفاهی فرماندهان برای ما اولویت دارد؛ چرا که هرچه از دفاع مقدس فاصله بگیریم بیشتر دچار آفت فراموشی خواهیم شد.
تاریخ شفاهی فرماندهان یک کار کاملاً علمی، پژوهشی و نوآورانه است. تاریخ شفاهی فرماندهان فقط ثبت خاطرات نیست. اسناد مربوط به نقش هر یک از فرماندهان را از گنجینه‌مان استخراج می‌کنیم. یک انسان متبحر و محقق را هم مسئول قرار می‌دهیم تا اسناد را بررسی، طراحی سوال کند و گفتگوها را انجام دهد. آن اسناد در اختیار مصاحبه‌شونده (فرمانده) نیز قرار می‌گیرد تا مصاحبه تخصصی صورت بگیرد. بنابراین منبع اصلی روایتگری در تاریخ شفاهی، اسناد است. این گفتگوها پیاده و آماده می‌شود و در قالب کتاب تاریخ شفاهی منتشر می‌گردد.
خاطرات سرلشکر صفوی قرار است در سه جلد منتشر شود که تاکنون 2 جلد آن منتشر شده است
: یکی از کارهای خوبی که در انجام گفتگوهای تاریخ شفاهی صورت می‌گیرد، این است آن کسانی که در مقطع تاریخی مورد بررسی با آن فرمانده همراه بوده در جلسه حضور دارند و به فرمانده در بیان حوادث و اتفاقات کمک می‌کنند. این کار در کمتر جایی انجام شده است.
نائینی: برای تدقیق روایت‌ها چند کار انجام داده‌ایم. نخست اینکه قبل از گفتگو، تحقیق و پژوهش صورت می‌گیرد. این کار توسط راوی یا محقق انجام می‌شود. (اکنون حدود 200 نفر محقق و پژوهشگر فعال در مرکز داریم) دوم اینکه راوی فرمانده عمدتاً در جلسات تاریخ شفاهی حضور پیدا می‌کند.
: آن راوی که در زمان جنگ در کنار فرمانده بوده، در جلسات تاریخ شفاهی حضور پیدا می‌کند؟
نائینی: بله. البته برخی از راوی‌ها به شهادت رسیدند، فوت کردند و یا به دلایلی از مرکز جدا شدند. اما تلاش می‌شود، اگر راوی وجود دارد، در جلسات حضور داشته باشد.
سوم اینکه مسئولان همکار و همرزم آن فرمانده نیز به تناسب موضوع در جلسات حضور دارند. به طور مثال وقتی آقای محسن رضایی در رابطه با نقش توپخانه در عملیات والفجر هشت سخن می‌گوید، آقای یعقوب زهدی نیز در جلسه حضور دارد. یا اینکه وقتی در مورد نقش حفاظت صحبت می‌کند، آقای نجات نیز در جلسه است. یا اینکه وقتی در مورد تشکیل یگان دریایی در جنگ سخن می‌گوید، آقای حسین علایی یا رسول یاحی نیز حضور دارد.
اثر پس از تدوین توسط مجری در اختیار کارشناسان مرکز قرار می‌گیرد. کارشناسان روایت‌های فرمانده را با روایت‌های سایر فرماندهان و اسناد تطبیق می‌دهند. این کارشناسان تسلط بسیاری به مسائل جنگ دارند و تسلط‌شان از فرماندهان نیز به مراتب بیشتر است.
** تدوین روزشمارهای پس از جنگ
: اگر در جایی فرمانده روایت خود را که در تناقض با روایت‌های دیگران و اسناد است را ارجح بداند، چه می‌کنید؟
نائینی: فرماندهان معمولاً روایت‌های معتبر و مستند مرکز را می‌پذیرند. مرکز خوشنام و در بین راویان و فرماندهان بسیار معتبر است. اگر هم موردی پیش بیاید، خودم جلسه برگزار می‌کنم. تا آنجایی که ممکن است روایت را اصلاح و مستند می‌کنیم. نهایتاً در جایی که به روایت کلی جنگ خدشه وارد نشود، عبور می‌کنیم، اما در ابتدای هر کتاب در مقدمه ذکر کرده‌ایم که این روایت‌ها با اسناد تطبیق داده شده است، اما بدانید برخی جاها روایت فرمانده است که اجتناب‌ناپذیر هم است.
: مرکز تولیدات خوبی دارد و تولیدات نیز شامل گونه‌های مختلف است. اما کتاب‌های مرکز به خوبی دیده نمی‌شوند. در کتابفروشی‌ها کمتر دیده می‌شود و به نظر می‌رسد که کمتر به دست مخاطب می‌رسد. البته برخی از کتاب‌ها مخاطبان خاص دارند، اما کتاب‌های عمومی نیز کمتر دیده می‌شوند.
نائینی: قبل از پاسخ به این سوال، اجازه بدهید پاسخ به سوال قبلی را تکمیل کنم. مرکز علاوه بر گونه‌هایی که ذکر کردم، کتاب‌های روزشمار نیز دارد. 8 مجلد روزشمار برای قبل از آغاز جنگ تحمیلی است. 67 مجلد برای دوران دفاع مقدس پیش‌بینی شده که اکنون 54 مجلد آن منتشر شده است. در 5 سال اخیر تعداد کتاب‌های روزشمارِ منتشرشده، دو برابر شده است.
ایده خلاقانه تاریخ‌نگاری روزشمار به بعد از جنگ تعمیم داده شد. برای یک سوم سی سال بعد از جنگ، روزشمارهایش پروژه دارد. ما برای هر فصل از سال، یک مجلد روزشمار خواهیم داشت. اکنون چهار جلدی‌های سال‌های 68، 78 و 88 در حال آماده‌سازی است.
مرکز اسناد سپاه علاوه بر روزشمارهای جنگ، روزشمارهای سال‌ها و مقاطع مختلف پس از جنگ را هم منتشر خواهد کرد. کتاب «انتخابات 88» به تازگی منتشر شده است.
** آغاز تاریخ شفاهی فرماندهان جبهه مقاومت
: این روزشمارها مبتنی بر چه اسنادی تدوین خواهند شد؟
نائینی: روزشمارهای بعد از جنگ، تحت عنوان روزشمارهای «تحولات انقلاب اسلامی» منتشر خواهند شد. سبک و متدولوژی همان سبکی است که در تدوین روزشمارهای جنگ به کار بردیم. بخش قابل توجهی از روزشمارها مبتنی بر اسناد آشکار و بولتن‌های ویژه است. بخش دیگر مبتنی بر اسناد مختلفی است که در سازمان‌های مختلف سپاه وجود دارد. با تدبیر فرمانده کل سپاه اسناد امنیت در نیروی زمینی سپاه، اسناد جبهه مقاومت در نیروی قدس سپاه، اسناد تحولات سیاسی در سازمان اطلاعات سپاه و اسناد سازندگی و محرومیت‌زدایی که قابل انتشار هستند در اختیار مرکز اسناد قرار گرفته است.
ما در ادامه در چارچوب جدید سازمان اسناد و تحقیقات انقلاب اسلامی، دفاع مقدس، جبهه مقاومت و مجموعه میدان‌های مجاهدت‌های سپاه فعالیت خواهیم کرد. تجربه تاریخ‌نگاری به میدان‌های جدید مجاهدت تعمیم پیدا کرده است. اکنون در حال کار کردن بر روی نظام جامع موضوعات هستیم. پژوهش‌هایی که باید در قالب گونه‌های مختلف انجام بگیرد، در حال بررسی است. کاری که ما شروع کردیم در دو حوزه است؛ برخی از آن‌ها اکنون قابل انتشار هستند و برخی در آینده منتشر می‌شود.
: پس باید منتظر باشیم که در آینده اسناد جدیدی از سوی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه منتشر شود.
نائینی: این اهتمام در نیروها وجود دارد که مرکز در نیروها نیز رده داشته باشد و در آینده این اتفاق خواهد افتاد. در استانها نیز رده‌های متناظر خواهیم داشت که کار ضبط و ثبت تاریخ و پژوهش را انجام خواهند داد. تاریخ شفاهی فرماندهان جبهه مقاومت و حوزه سازندگی و محرومیت‌زدایی در مرکز شروع شده است.
: یعنی اکنون شما در حال گفتگو با فرماندهان جنگ سوریه و ضبط خاطرات آن‌ها هستید؟
نائینی: بله. البته تعدادی از گفتگوها در نیروی قدس انجام شده است. بخش قابل توجهی از فرماندهان نیروی زمینی سپاه که در جبهه مقاومت نقش‌آفرین بودند، تاریخ شفاهی آن‌ها در مرکز اسناد گرفته شده است.
** اسناد بی‌نظیری از سردار سلیمانی وجود دارد
: جلسات تاریخ شفاهی سردار سلیمانی نیز برگزار شده است؟
نائینی: نه متاسفانه. اما اسناد بی‌نظیر و منحصر به فردی در این زمینه است. یادداشت‌های سردار سلیمانی وجود دارد و در زمانی که لازم باشد با تمهیدات فرمانده کل سپاه و فرمانده نیروی قدس سپاه منتشر خواهد شد.
علاوه بر روزشمارها، کارنامه‌ها، اطلس‌ها و شناسنامه‌ها، کتاب تجزیه و تحلیل جنگ نیز بر اساس نظام موضوعات داریم. ما موضوعات و مقاطع مختلف جنگ را احصا کرده‌ایم. دفاع مقدس 5 مقطع دارد. برای هر مقطع سوالات و شبهات را استخراج کرده‌ایم که در مجموع حدود 250 سوال محوری و شبهه می‌شود.
در نظام موضوعات نیز بیش از یک هزار موضوع پژوهشی احصا شده است. 2500 عنوان کار پژوهشی و تحقیقاتی تعریف شده است. اکنون در مرکز 850 پروژه فعال در مرکز داریم. مرکز قبل از شروع به کار من، 47 پروژه فعال داشت، اما اکنون به این رقم رسیده است. اکنون با حدود 300 – 400 نفر پژوهشگر قرارداد داریم. برخی از محققین و پژوهشگران سه چهار پروژه در مرکز دارند.
در حوزه تاریخ شفاهی نیز باید بگویم که علاوه بر آن 400 فرمانده، 2 هزار فرمانده گردان هم تحت عنوان قهرمانان خط‌شکن شناسایی شده است.
نائینی می‌گوید: اسناد بی‌نظیری از سردار سلیمانی و جبهه مقاومت به جا مانده است که در آینده منتشر خواهد شد
** تاریخ شفاهی 2 هزار فرمانده گردان انجام می‌شود
: گفتگو با این فرماندهان را هم در مرکز انجام می‌دهید؟
نائینی: ما در دوران دفاع مقدس در سپاه حدود 3 هزار فرمانده گردان داشتیم که در بیش از 3 عملیات بزرگ، گردان را فرماندهی کردند. متن جنگ با فرماندهان گردان‌هاست. حماسه‌ها، رشادت‌ها، پیروزی‌ها و تلخی‌ها در گردان‌ها رقم می‌خورد. 960 فرمانده گردان شهید داریم. فرماندهان گردانی که شناسایی شده‌اند، براساس اسناد هستند.
با کمک سپاه‌های استانی، سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس سپاه و بسیج و مراکز حفظ آثار استانی در تمامی استانها تیم‌های تحقیق و پژوهش حضور می‌یابند و کلیت کار را مدیریت می‌کنند و خودشان گفتگوها را انجام می‌دهند. در هر استان استودیویی آماده می‌شود. فرمانده هم حضور دارد و فرماندهان گردان‌ها به اعتبار آن فرمانده حضور پیدا می‌کنند. در هر استان دو سه ماه طول می‌کشد و تاکنون کار را در هشت استان به اتمام رسانده‌ایم.
تصمیم داریم در سوم خرداد ماه سال آینده، خاطرات تاریخ شفاهی فرماندهان گردان‌ها را به اتمام برسانیم و اجتماع گسترده‌ای باحضور این فرماندهان، حدود خانواده‌های یک هزار شهید و مقامات ارشد کشورمان برگزار کنیم.
** هر هفته یک اثر رونمایی می‌شود
: چه برنامه‌ای دارید تا این آثار دیده شوند و به دست مردم و مخاطبان برسند.
نائینی: تاریخ شفاهی، آثار پژوهشی و تمام این چیزهایی که گفتم، زمان می‌برد تا به خروجی برسد. البته خروجی‌های مرکز اکنون قابل توجه است. تا پنج شش سال قبل، هر سال هفت هشت اثر از سوی مرکز تولید می‌شد، اما اکنون هر هفته یک اثر رونمایی می‌شود.
در سال‌های گذشته در مراسم یادها و نام‌ها، هر سال 50 اثر پژوهشی رونمایی می‌شد، اما امسال 200 اثر پژوهشی و اسنادی رونمایی خواهیم کرد. حجم آثار و تعداد پروژه‌ها افزایش پیدا کرده است. مرکز در گذشته روابط عمومی نداشت. برای آن روابط ایجاد کردیم. در سامانه‌های مختلف برای معرفی آثار مرکز کار شده است. در چند سال اخیر تلاش کردیم، هر اثری که چاپ می‌شود، همزمان نسخه الکترونیکی و گویای آن را هم منتشر کنیم. در یک سال اخیر حدود 60 اثر مرکز (کتاب گویا) در «ایران صدا» بارگذاری شده است.
آثار مرکز پایه‌ای و پژوهشی است و این آثار برای محقق، فرمانده، راوی، مستندساز و دانشجویی که می‌خواهد در مقطع تحصیلات تکمیلی در حوزه دفاع مقدس کار کند، مفید است. از این آثار می‌توان ده‌ها اثر هنری و ادبی بیرون آورد. البته این کار کسانی است که در حوزه ترویج مسئولیت دارند. ما یک مرکز تحقیقاتی هستیم. فلسفه وجودی ما تولید روایت معتبر و مستند از دفاع مقدس است.
فروشگاه مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در تهران که واقع در خیابان فخر رازی است
: نگاه بازرگانی به تولیدات‌تان ندارید؟
نائینی: مطلقاً نداریم.
: اما باید نگاهی مبتنی بر بازاریابی داشته باشید تا آثارتان را به دست مخاطبان برسانید.
نائینی: در چند سال گذشته تلاش کردیم تا آثار مرکز را معرفی کنیم. برخی از آثار در چند نوبت چاپ شده است.
: آثار پرفروش هم داشتید؟
نائینی: قطعاً. در دو سال اخیر، فروش ما سه برابر شده است.
** کتاب‌های پژوهشی مخاطبان خاص دارند
: کتاب پرفروش داشتید که نام هم ببرید؟
نائینی: در حوزه اجتماعی که آثار داستانی و خاطره‌ای هستند، فروش خوبی داریم. ما در مرکز چهار پنج مرکز تحقیقاتی داریم. روزشمارها یک گروه تحقیقاتی است. مطالعات نظامی نیز یک گروه تحقیقاتی است. یک گروه تحقیقاتی به نام مطالعات اجتماعی نیز داریم. این گروه حدود 200 پروژه فعال دارد.
پروژه‌هایی که در حوزه‌های شهدا، نقش استان و شهرستان در جنگ، نقش اقشار در جنگ و سوژه‌های خاص دفاع مقدس است، کتاب‌هایش نوبت‌های چاپ متعدد داشته است. برخی از اینها به نوبت چاپ هفتم و هشتم نیز رسیده است. این کتاب‌ها بیشتر دیده می‌شوند چون مخاطب عمومی دارد. کتاب‌های پژوهشی مخاطبان خاصی دارند. آن کتاب‌ها مبنایی هستند و باید نگاه محققانه نسبت به آن‌ها داشت.
کتاب شماره پنج که خاطرات خانم فاطمه جوشی از نقش مقاومت زنان در آبادان می‌باشد یکی از کتاب‌های پرفروش مرکز اسناد جنگ است
: گروه مطالعات اجتماعی در دوره مدیریت شما پایه‌گذاری شد و به وجود آمد. من با آقای مرتضی قاضی مدیر این گروه که صحبت می‌کردم، می‌گفت پس از فرمایش رهبر معظم انقلاب مبنی بر افزایش چند برابری کتاب‌های خاطرات دفاع مقدس، تصمیم به ایجاد این گروه گرفته شد. کاری که این گروه در مرکز انجام می‌دهد، موازی کاری با انتشاراتی‌هایی که در این حوزه فعالیت دارند، نیست؟
نائینی: اگر در مورد یک شهید، پنج شش اثر تولید شود، عیبی ندارد و ارزشمند است. به قدری سوژه و مطلب وجود دارد که موازی‌کاری صورت نمی‌گیرد. قطعاً کاری که انجام شده است را تکرار نمی‌کنیم. آقای قاضی نیز نویسنده مجربی است که اشراف دارد و مراقبت خواهند کرد تا موازی‌کاری صورت نگیرد.
تمامی مراکز انتشاراتی با مرکز ارتباط دارند. ما در مرکز بخشی به نام پشتیبانی اسنادی داریم. مراکز، نویسندگان، مستندسازها و کارگردانان از سوی این بخش پشتیبانی اسنادی می‌شوند.
بخش قابل توجهی از آثاری که توسط گروه مطالعات اجتماعی منتشرمی‌شود، منحصر به فرد است. ما برای هر یک از فرماندهان شهید به اندازه آن فرمانده‌ای که در قید حیات است، اسناد داریم. اسناد مربوط به شهید احمد کاظمی کمتر از اسناد مرتضی قربانی نیست. اسنادی که در رابطه با شهید نورعلی شوشتری وجود دارد، بی‌نظیر است. کسی هم کاری در این رابطه انجام نداده است.
مرتضی قاضی نویسنده و پژوهشگر دفاع مقدس است که مدیریت گروه مطالعات اجتماعی مرکز اسناد جنگ را برعهده دارد
** تهیه‌کننده «موقعیت مهدی» هرچه خواست دراختیارش قرار دادیم
: این اسناد فقط در اختیار شماست؟
نائینی: بله. البته اگر کسی بخواهد به او می‌دهیم. ما با کسانی که می‌خواستند فیلم «موقعیت مهدی» را بسازند، در مرکز پنج شش جلسه برگزار کردیم و هرچه می‌خواستند به آن‌ها دادیم.
ما راوی یا محقق متبحر انتخاب می‌کنیم و می‌گوییم روی اسناد مربوط به شهید کاظمی کار کن و یک کار مستند تولید کن. هرجا هم اسناد کم بود، مصاحبه تکمیلی انجام بده.
اکنون پروژه نگارش زندگی‌نامه و نقش 35 فرمانده شهید همچون شهیدان سیدمحمد حجازی، کوسه‌چی، استوار محمودآبادی، دقایقی، میثمی، محلاتی، شوشتری و... در حال نگارش است و تا یکی دو سال آینده منتشر خواهند شد. این آثار متفاوت خواهند بود.
موضوع بعد نقش واحدها و اقشار مختلف در دفاع مقدس است. مدیریت جنگ محدود به فرماندهان قرارگاه‌ها و لشکرها نبود. واحدهای لجستیک، مخابرات، مهندسی و... نیز نقش داشتند. بنابراین فرماندهان بخش‌های تخصصی جنگ بسیار مهم هستند.
بررسی نقش اقشار و استانها در جنگ بسیار مهم است که نیازمند کارهای پژوهشی دقیق است. 550 هزار دانش‌آموز در نوبت‌های مختلف در جنگ حضور پیدا کردند و 36 هزار نفر از آن‌ها به شهادت رسیدند. باید درباره نقش دانش‌آموزان نوشت. درباره نقش‌های دانشجویان، اساتید، بازاری‌ها و... در جنگ کار نشده است و باید کار کرد. گروه مطالعات اجتماعی مرکز با نگاه به اسناد فعالیت‌هایش را انجام می‌دهد.
: در واقع مزیت نسبی آثار اجتماعی مرکز برخورداری از اسناد است.
نائینی: برای اینکه مرکز دیده و آثار آن خوانده شود، تصمیم گرفتیم گروه مطالعات اجتماعی از کتاب‌های تاریخ شفاهی که گفتگوهای پژوهشی و تخصصی است، کتابی همچون «یحیی» بیرون بیاورد.
کتاب یحیی براساس کتاب‌های تاریخ شفاهی و اسنادی که در رابطه سرلشکر صفوی وجود دارد، نوشته شده است
** حاج قاسم حوادث جبهه مقاومت را ثبت کرده است
: شما به ماموریت‌های جدید مرکز اشاره فرمودید، اما برخی اتفاقات مهم در سال‌ها و دهه‌های گذشته رُخ داده که آیا مرکز برای آن‌ها هم برنامه‌ای دارد؟ به طور مثال ما پس از جنگ شاهد وقوع بحران‌های امنیتی و مقابله با اشرار و ضدانقلاب در جنوب‌شرق و شمال‌غرب کشور بودیم. یا اینکه در سال‌های 78، 88، 96 و 98 حوادث و آشوب‌هایی در کشور رُخ داد. یا اینکه در سال‌های گذشته درگیر بحران داعش و جنگ سوریه بودیم. چرا همچون دوران دفاع مقدس در کنار فرماندهان جبهه مقاومت همچون شهیدان سلیمانی و همدانی و سردار اسدی، راوی نداشتیم تا خودمان جنگ را روایت کنیم؟
نائینی: با نگاه آسیب‌شناسانه باید گفت که مرکز در هشت سال جنگ مانده بود. پیش از آنکه بنده مسئولیت بگیرم، تمامی آثار و کارهای مرکز با موضوع دفاع مقدس گره خورده بود و هیچ ورودی به عرصه‌های مجاهدت‌های سپاه در سی سال پس از جنگ نداشته است.
این ایراد به سپاه نیز وارد است که از تجربه بی‌بدیل راویان در کنار فرماندهان بعد از جنگ استفاده نکرد. بعد از جنگ آقای محسن رضایی، آقای رحیم صفوی و آقای عزیز جعفری که فرماندهی سپاه را برعهده داشتند، درگیر میدان‌های بسیار پیچیده‌تری همچون فتنه سال 88، جنگ سوریه و... بودند، اما در کنارشان راویانی نبود. معنای حرف من این نیست که ثبت و ضبط صورت نگرفته است. تاحدودی ثبت و ضبط شده است، اما نه مانند دوران دفاع مقدس.
سردار پاکپور فرمانده نیروی زمینی سپاه، گروهی در کنار خودش دارد که کار ثبت و ضبط را انجام می‌دهند، اما آیا در خصوص تمامی فرماندهان سطح تاکتیکی نیز این کار را انجام داده است؟ خیر. حاج قاسم در جبهه مقاومت حوادث و اتفاقات را به صورت دقیق نوشته و موجود است. برخی از فرماندهان این کار را انجام داده‌اند.
: یعنی شهید سلیمانی خاطرات روزانه مبتنی بر اسناد دارد؟
نائینی: بله. تمامی اتفاقات ثبت و ضبط شده است. اما زمان انتشارش هنوز نرسیده است. سازمان اطلاعات سپاه، اسناد حوادث سیاسی و امنیتی را در اختیار دارد. گنجینه بی‌بدیلی در اختیار این بخش از سپاه قرار دارد.
: این اسناد را به مرکز داده است؟
نائینی: بله. این ماموریت، جدید است. سردار سلامی فرمانده کل سپاه ابلاغ کردند که تمامی اسناد در میدان‌های مختلف مجاهدت سپاه با هدف تاریخ‌نگاری و تولید گونه‌های مختلف پژوهشی در آینده، مانند دفاع مقدس باید در اختیار مرکز قرار بگیرد.
ارتباطات و تعاملات با بخش‌های مختلف شکل گرفته است. در ابتدای کار قرار داریم. این کار باید بعد از دفاع مقدس انجام می‌گرفت. متاسفانه غفلت صورت گرفت. تجربه بی‌بدیل و بسیار موفق باید تکرار می‌شد؛ راویان جدید و جوان باید آموزش می‌دیدند و در کنار فرماندهان قرار می‌گرفتند. سپاه در حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله، با تمام ظرفیت‌هایش وارد میدان می‌شود. در بم و سرپل ذهاب تمامی فرماندهان حضور داشتند. در صبح روز نخست پس از وقوع زلزله بم، تمامی فرماندهان سپاه همچون سردار سلیمانی و شهید کاظمی با پروازی راهی بم شدند. بنده نیز در آن پرواز حضور داشتم. اما متاسفانه هیچ کدام از آن لحظات ثبت نشد. لحظه به لحظه آن اتفاق باید نوشته و روایت می‌شد. اکنون ابزارهای متنوع، روزآمد و جدیدی آمده است که کار را راحت‌تر کرده است.
: اکنون برنامه‌ریزی و هماهنگی شده است تا در اتفاقات و حوادث بعدی این کار انجام بگیرد؟
نائینی: این موضوع به مرکز ابلاغ شده است. شیوه‌نامه آن آمده شده و منتظر ابلاغ ساختار آن هستیم. ساختار که نهایی شود، سازماندهی جدیدی خواهیم داشت. ما در آینده در 5 نیروی سپاه و سپاه‌های استانی، مرکز اسناد خواهیم داشت. رده‌های مختلف مرکز با جذب نیرو و سازماندهی راویان در کنار فرماندهان این کارها را در آینده انجام خواهند داد.
** نگاه راهبردی به جنگ داریم
: چند اثر از سوی مرکز منتشر شده که با نگاه به جنگ‌ها و تهدیدات آینده تدوین شده است. این آثار عبارتند از «مسائل اساسی جنگ» و «نقبی بر درس‌ها و دستاوردهای دفاع مقدس» که توسط آقای محمد درودیان و با هدایت سرلشکر رشید تدوین و تالیف شده است. آیا مرکز علاوه بر تاریخ‌نگاری و روایت تاریخ، ماموریتی نسبت به آینده نیروهای مسلح و تهدیدات و جنگهای احتمالی دارد؟ همچنین نگاه سرلشکر رشید فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء (ص) که مسئول رصد تهدیدات است به مرکز چیست؟
نائینی: این دو اثری که نام بردید، ایده بنده به آقای درودیان بود؛ چون دیدم تنها کسی که می‌تواند این کار را انجام دهد، ایشان است. آقای درودیان از این کار خیلی استقبال کردند. با ایشان چند جلسه برگزار کردم. برای اتقان کار خودم با سرلشکر رشید صحبت کردم. ایشان هم نظارت بر این کار را پذیرفتند.
مرکز در کنار دو رویکرد حماسی و عاطفی (اجتماعی) به جنگ و توصیف تاریخی (تاریخ‌نگاری)، یک رویکرد دیگر هم دارد که آن نگاه راهبردی به جنگ است. دفاع مقدس پشتوانه قدرت ما و شالوده اصلی قدرت ملی در همه عرصه‌هاست. ما باید از درون دفاع مقدس، درس‌ها، نظریه و دکترین تولید کنیم و ببینیم که برای امروز و جنگهای آینده چه درس‌هایی دارد.
مرکز در این زمینه خیلی ورود پیدا نکرده است. البته کار بسیار سخت و پیچیده‌ای است. من اخیراً برای جلد دوم کتاب درس‌ها و دستاوردها با آقای درودیان صحبت کردم. ایشان برای نگارش جلد اول خیلی اذیت شد. حاضر نشد، جلد دوم این کتاب را کار کند. او می‌گفت فرماندهان پای کار نمی‌آیند، یا بحث‌ها به گونه‌ای نیست که از درون آن درس‌ها و دستاوردها بیرون کشید.
کتاب مسائل اساسی جنگ نوشته محمد درودیان که نگاه نقادانه به جنگ دارد و با هدف بهره‌گیری از تجربه جنگ برای جنگهای آینده نگاشته شده است
: خودشان هم در مقدمه جلد نخست آورده‌اند که آن چیزی که مدنظر بوده، به خوبی محقق نشده است.
نائینی: من خیلی با ایشان صحبت کردم. در نهایت قرار شد، پس از آماده‌سازی کاری که در اختیار ایشان قرار دارد، اثری پژوهشی و تالیفی در این رابطه خودمان آماده کنیم.
: ارتباط سازمانی بین مرکز و قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء (ص) وجود دارد؟
نائینی: بله. جلساتی در قرارگاه است که بنده عضو آن هستم و در آن شرکت می‌کنم. همه فرماندهان به خصوص سرلشکر رشید اهتمام و نگاه جدی به مرکز دارند. برخی از آثار مرکز همچون تاریخ شفاهی فرماندهان شاخص را برای‌شان ارسال می‌کنیم و ایشان دقیق مطالعه می‌کنند. سرلشکر رشید نکات و ملاحظات‌شان را به مرکز اعلام می‌کنند و بسیار به مرکز کمک می‌کنند. البته همه فرماندهان اینگونه هستند. آقای محسن رضایی نیز اینگونه هستند. فرماندهان قرارگاه و لشکرها نیز به ما بسیار کمک می‌کنند. همه بخشی از هویت خود را در مرکز اسناد جنگ می‌بینند.
بنابراین ما علاوه بر توصیف تاریخی در دو حوزه جدید ورود پیدا کردیم. یکی حوزه تبیین است که متناظر بر شبهات جنگ است. پروژه‌هایی تعریف کردیم تا پاسخ این شبهات داده شود. شماره‌های جدید فصلنامه نگین در این رابطه (تبیین و روایتگری) است.
مجله نگین ایران یکی از تولیدات مرکز اسناد جنگ است که شماره‌های اخیر آن نگاه تبیینی و راهبردی به جنگ دارد
: بله سه چهار شماره اخیر این مجله با شماره‌های گذشته کاملاً تفاوت دارد.
نائینی: ما به دنبال تولید محتوا برای تبیین هستیم. گروه‌هایی را به یادمان‌های دفاع مقدس در زمانی که کاروان‌های راهیان نور حضور دارند، اعزام می‌کنیم. این گروه‌ها تمامی روایت‌های راویان را ضبط می‌کنند. این روایت‌ها در اختیار راویان و محققین در مرکز قرار می‌گیرد. نقاط مثبتش مورد تجلیل قرار می‌گیرد، ضعف‌ها نیز مورد اشاره قرار می‌گیرد. در کنار این روایت‌ها، روایت مستند و دقیق ذکر می‌شود.
حوزه دیگر درس‌ها و دستاوردها و تولید تجربه از دفاع مقدس است. اخیراً جلسه‌ای برگزار کردیم و تصمیم گرفته شد گروه مطالعات نظامی علاوه بر کتاب‌هایی که برای یک یگان منتشر می‌کند، یک کتاب با عنوان درس‌ها و دستاوردهای آن یگان نیز حتی اگر شده در حد 40 صفحه منتشر کند. در تاریخ شفاهی فرماندهان نیز فضای جدیدی تحت عنوان درس‌ها و دستاوردها ایجاد کردیم.
: پس کتاب‌های تاریخی شفاهی صرفاً خاطرات نخواهند بود و بحث‌های تحلیلی نیز در آن صورت خواهد گرفت.
نائینی: بله.
** 70 درصد اسناد مرکز تا پنج سال آینده منتشر می‌شوند
: در دوره مدیریت جنابعالی دسترسی به اسناد جنگ راحت‌تر شده، اما اسناد همچنان در اختیار و انحصار خودتان است و اگر کسی بخواهد به این اسناد دسترسی پیدا کند، باید پروسه‌ای را طی کند. آیا بنا دارید، فضایی ایجاد کنید تا پژوهشگران خارج از کشور نیز به راحتی به این اسناد دسترسی پیدا کنند؟ و دوم اینکه بالاخره چند درصد از اسناد جنگ همچنان دارای طبقه‌بندی است و ممکن نیست منتشر شوند؟ همچنین اگر بخواهیم نگاهی به آثار مرکز داشته باشیم، بیشتر آثار در خصوص عملیات‌های پیروز است و در خصوص عملیات‌های که به پیروزی نرسیدیم، کمتر اثری تولید شده است. به طور مثال شاید یکی دو کتاب در رابطه با عملیات کربلای چهار آماده یا منتشر شده باشد. یا در رابطه با کارنامه لشکر 27 محمد رسول الله، جلدهای اول، دوم، چهارم و پنجم منتشر شدند، اما جلد سوم که در خصوص عملیات ناکام والفجر مقدماتی است به تازگی می‌خواهد منتشر شود. تاخیر در انتشار آثار و اسناد مربوط به عملیات‌های ناکام به چه دلیل است؟ آیا ممکن است در آینده تمامی اسناد منتشر شود و هیچ سند منتشر نشده‌ای نداشته باشیم؟
نائینی: بخش زیادی از اسناد جنگ در قالب کتاب‌ها، روزشمار، کارنامه، اطلس، کارنامه، تاریخ شفاهی فرماندهان و... منتشر شده است. درون مایه آثار مرکز به خصوص آثار پژوهشی، انتشار اسناد است.
ما 12 گونه سند داریم. کالک‌ها و نقشه‌های گسترش دشمن و وضعیت خودی، دست‌نوشته‌های فرماندهان، مصاحبه‌های تکمیلی با فرماندهان در خصوص یک عملیات یا حادثه، برآوردهای اطلاعاتی، عملیاتی، لجستیک و نیروی انسانی، طرح‌های عملیاتی، کتابچه‌های گزارش عملیات‌ها، بولتن‌ها و نشریه‌های ویژه که در دوران جنگ از سوی خبرگزاری پارس، دفتر سیاسی سپاه، شورای عالی دفاع، روابط عمومی فرماندهی کل سپاه و ستاد تبلیغات جنگ به صورت محدود منتشر می‌شد و نشریات سپاه در آن دوره از جمله این اسناد است. مطلق اینها هیچ‌گونه طبقه‌بندی ندارد. هرکسی، هرکدام از اینها را که بخواهد در اختیارش قرار می‌دهیم.
: راه دسترسی چگونه است؟
نائینی: هفتاد هشتاد درصد اینها مورد استفاده محققان قرار گرفته است. به طور مثال در کتاب طریق‌القدس از تمامی اسناد مربوط به آن عملیات استفاده شده و حتی تعداد و اسامی شهدای عملیات در آن کتاب آمده است. به طور دقیق مشخص است که برای عملیات طریق القدس چند جلسه برگزار شده است. در هر جلسه کدام یک از فرماندهان حضور داشتند. جلسه چه مقدار طول کشیده و چه بحث‌هایی مطرح شده است. همین کار در مورد سایر عملیات‌ها نیز در حال انجام شدن است. حدود 60 درصد عملیات‌ها آثارش منتشر شده یا به صورت پروژه تعریف شده و در حال کار شدن است.
کتاب‌های کارنامه و اطلس عملیات‌ها تقریباً کامل است. تاریخ شفاهی‌ها هنوز تمام نشده است. اگر 2500 اثر تاریخی تا چهار – پنج سال آینده منتشر شود، تقریباً هفتاد – هشتاد درصد آثار قابل انتشار (فاقد طبقه‌بندی) مرکز منتشر خواهد شد. ما در طول هفته سه چهار مراجعه برای دریافت سند داریم.
: اینها معرفی شده هستند یا به صورت انفرادی مراجعه می‌کنند؟
نائینی: فرد هستند؛ نویسنده، پژوهشگر، مستندساز، فیلم‌ساز و... . حضرت آقا چندی پیش در خصوص عملیات فتح المبین و اینکه ممکن بود صدام در آن عملیات اسیر شود، صحبت کردند. تاکنون سه چهار نفر با من صحبت کردند که اسناد این موضوع را در اختیار ما قرار بدهید و ما می‌خواهیم کاری انجام بدهیم. با دو نفر از آن‌ها جلسه برگزار کردیم. 17-16 سند در روایت‌های خودمان و عراقی‌ها در این مورد داشتیم که اینها را تدوین کردیم و هم برای دفتر فرستادیم و هم در اختیار آن‌ها قرار دادیم.
درباره موضوعات مختلفی به من مراجعه می‌کنند. چند روز پیش یک نفر به من زنگ زد و گفت می‌خواهم مستندی در خصوص نقش بهداشت و درمان در دفاع مقدس بسازم. ما اطلس بهداری، تاریخ شفاهی پزشکان شاخص در جنگ و مسئولان واحد بهداری، اسناد بهداری و مراکز تعاون و... داریم. گفتیم همه اینها را در اختیارت قرار می‌دهیم. هرچه بخواهد در اختیارش قرار می‌دهیم و هیچ مانعی هم وجود ندارد.
در مورد اسنادی هم که هنوز منتشر نشده؛ یعنی تدوین شده، اما در قالب یک کتاب سندی (400 عنوان کتاب سندی در مرکز داریم) آماده‌سازی نشده است، نیز آمادگی داریم در اختیار دیگران قرار بدهیم. به طور مثال اگر کسی بخواهد در مورد شهید احمد کاظمی فیلم سینمایی بسازد یا کتاب تولید بنویسد، هرچه داشته باشیم، می‌دهیم. تلفن بنده را همه دارند و در شبکه‌های مختلف اجتماعی نیز حضور دارم. ساختمان مرکز مشخص است. مدیران ما را نیز همه می‌شناسند. مراجعه کنند، حتماً در اختیارشان قرار خواهیم داد.
بخشی از اسناد نیازمند گویاسازی است. 40 هزار صوت جلسات طرح‌ریزی و هدایت وجود دارد. هر صوت جلسه تقریباً یکی دو هفته طول می‌کشد تا پیاده و تایپ شود، مقابله صوتی صورت بگیرد، چک و کنترل شود؛ یعنی به طور دقیق مشخص شود که این صدای کدام فرمانده است. در هر جلسه به طور میانگین ده پانزده فرمانده حضور دارند. همه روی نقشه و کالک با یکدیگر حرف می‌زنند. صدای بی‌سیم و هدایت عملیات است. فرمانده‌ای از خط مقدم می‌رسد و گزارش خط می‌دهد و روی نقشه می‌گوید: الان فلان یگان عراقی از آنجا و اینجا حمله کردند. آنجا و اینجا را باید راوی و فرماندهانی که در جلسه بودند، مشخص کنند. برای این کار قرارگاه تشکیل دادیم و هفتاد نفر در آنجا مشغول به کار هستند. یک فرد جوان صوت‌ها را پیاده‌سازی می‌کند. در یک پروسه 2 ساله تقریباً تمامی نوارهای سطح قرارگاه پیاده، تایپ و مقابله صوتی شده است، اما بخش زیادی از اینها چک و کنترل نشده است. بسیاری از صداها قابل تشخیص نیستند و نمی‌توان فهمید که صدای علی فضلی، عزیز جعفری یا احمد غلامپور است. این صداها را راویان و کسانی که در آن جلسات بودند، می‌شناسند. تعداد آن‌ها هم انگشت‌شمار است.
واحد پیاده‌سازی نوارهای کاست مرکز اسناد جنگ
هر نوار شناسنامه‌ای دارد و مشخص است که مربوط به چه زمانی، چه عملیاتی و کجاست و چه کسانی حضور دارند و دستور جلسه چیست. این کار بسیار سخت و پیچیده است. این کار باید بعد از جنگ بلافاصله انجام می‌شد. زمانی که من به مرکز آمدم، حدود 40 درصد نوارها پیاده شده بود. بخش زیادی از نوارهای تیپ‌ها و لشکرها به آن یگان‌ها داده نشده بود. من نسخه اصلی اسناد یگان‌ها را در مرکز نگه داشتم، اما نسخه کپی (دیجیتالی) آن‌ها را به خودشان دادم و گفتم نوارهایتان را خودتان پیاده کنید. وقتی در اختیار لشکر باشد، به طور مثال آقای حسین بهزاد و آقای گلعلی بابایی می‌توانند، تاریخ جنگ‌شان را بنویسند.
این اسناد در گذشته احتمالاً با نگاه حراست از اسناد فقط در اختیار راویان، محققان و پژوهشگران مرکز بوده است، اما اکنون گویاسازی و پیاده‌سازی را به عنوان یک پروژه بزرگ تعریف کردیم. سطح قرارگاه‌ها تمام شده است. سطح لشکرها نیز متفاوت است. برخی از لشکرها و یگان‌ها محقق و پژوهشگر دارند، تاریخ جنگ را می‌نویسند و بسیار باانگیزه کار را جلو می‌برند و از این اسناد به عنوان منبع اصلی استفاده می‌کنند. برخی هم مشکلاتی دارند.
نگاه و نگرش ما مبتنی بر انتشار است، اما پژوهشگر و محقق در مورد یکی دو گونه سندی که پیچیدگی و سختی دارد باید صبر کند، چون گره‌ها و مشکلاتی دارد و باید سوال‌ها را برطرف کرد. صوت‌ها باید به کتاب سندی تبدیل شوند تا در اختیار پژوهشگران و... قرار بگیرد. برخی از صوت‌ها جلسات را هرکسی نمی‌تواند استفاده کند.
** اسناد عراقی جنگ توسط حاج قاسم به ایران آورده شد
: بخشی از اسناد جنگ مربوط به عراقی‌هاست؛ یعنی اسناد جنگ فقط ایرانی نیست و عراقی هم است. آیا در سال‌های اخیر تلاشی شده است تا به بخشی از آن اسناد دسترسی پیدا کنیم. البته گویا بعد از سقوط صدام بسیاری از اسناد به غارت رفتند و در اختیار افراد سودجو و دلال قرار گرفت. آیا تلاش شده تا از آن‌ها هم این اسناد را دریافت کرد؟
نائینی: کارهای خوبی انجام شده، اما کافی نبوده است. یک بخش از اسناد عراقی‌ها، اسناد شنود است که در زمان جنگ جمع‌آوری شد.
علی اسحاقی مسئول شنود سپاه بود که خاطرات وی توسط مرکز اسناد جنگ منتشر شده است
: اینها اسنادی است که شنود کردیم و در اینجا داریم. منظورم اسنادی است که ما در اینجا نداشتیم.
نائینی: اسناد شنود به روایت عراقی جنگ خیلی کمک می‌کند. بخشی از اسناد عراقی‌ها، اغتنامی است و ما در زمان جنگ از سنگرهای عراقی‌ها جمع‌آوری کردیم. بخش سوم اسنادی است که بعد از سقوط صدام با تدبیر حاج قاسم جمع‌آوری شد و در اختیار ما قرار گرفت. این اسناد غنی و بی‌بدیل هستند. اما متاسفانه هنوز نتوانسته‌ایم روی این اسناد کار کامل پژوهشی انجام بدهیم.
: اثری مبتنی بر این اسناد منتشر شده است؟
نائینی: هنوز نه. یک بخش از اسناد هم سندهایی است که توسط فرماندهان عراقی به عنوان اثر تحقیقی انجام شده است. ما ان‌ها را ترجمه کردیم.
: مانند کتاب ویرانی دروازه شرقی نوشته وفیق السامرایی.
نائینی: بله. حدود چهل پنجاه عنوان کتاب است که 20 عنوان آن درخور و در دستور کار برای ترجمه قرار دارد.
کتاب ویرانی دروازه شرقی خاطرات وفیق السامرایی که توسط مرکز اسناد جنگ ترجمه و منتشر شده است
** گفتگو با فرماندهان ارتش عراق
: تعدادی از فرماندهان ارتش بعث عراق پس از سقوط صدام به کشورهای خارجی رفتند. آیا به سراغ آن‌ها رفتید تا گفتگویی داشته باشید؟
نائینی: به سراغ فرماندهان اصلی ارتش بعثی عراق رفتیم و با عمده آن‌ها گفتگو گرفتیم. البته آن‌ها به راحتی حاضر به گفتگو نبودند. این گفتگوها بخش غنی از اسناد مرکز است.
** مقایسه ارتش و سپاه غلط است
: بالاخره مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. سپاه نیز یکی از سازمان‌های درگیر جنگ بوده است؛ یعنی یک طرف جنگ قرار می‌گیرد. این سازمان که متعلق به سپاه و یکی از نهادهای ذی‌نفع در جنگ است، قرار است جنگ را روایت بکند. اما جنگ را باید کسانی روایت کنند که بی‌طرف هستند یا اینکه بی‌طرفانه روایت کنند. شما چقدر تلاش می‌کنید تا روایت بی‌طرفانه و منصفانه داشته باشید؟ آیا تاکنون نگاه نقادانه به عملکرد سپاه در طول جنگ داشته‌اید؟ به طور مثال عملیات سپاه را در یک عملیات به صورت جدی نقد کنید. حتی پا را فراتر بگذارید و عملکرد یک فرمانده را در طول دوران جنگ یا در یک عملیات نقد کنید؟ به طور مثال فرماندهی آقایان رضایی، رشید، صفوی و شمخانی را نقد کنید.
نائینی: سپاه یک طرف جنگ نیست. سپاه مسئولیت و ماموریت سازماندهی مردمی جنگ را داشته است. جنگ ما نیز یک جنگ مردمی و انقلابی بود. مبدا تحول و پیروزی‌ها در جنگ نیز مردم بودند. این پیروزی‌ها براساس طرح‌ریزی‌های خلاقانه و مردمی کردن جنگ به دست آمد.
در سال اول جنگ، فرمانده بنی‌صدر بود و او با استفاده از ظرفیت‌های ارتش می‌خواست به پیروزی برسد. طرح‌های مختلف با اصرار ایشان تهیه و عملیات‌هایی اجرا شد، اما نتیجه‌ای به همراه نداشت.
معنای حرف من این نیست که نقش و مجاهدت‌های ارتش، جهاد سازندگی، کمیته‌های انقلاب اسلامی، ژاندارمری، شهربانی و... نادیده گرفته شود. همانطور که در صحبت‌های اخیر سرلشکر باقری در بازدید از مرکز نیز بود، مقایسه غلط است. اینکه بگوییم یک طرف سپاه و یک طرف ارتش است و این روایت ارتش و دیگری روایت سپاه است، غلط است. خیلی‌ها تلاش می‌کنند روایت‌های متفاوت از یک حادثه را کنار هم بگذارند و از درون آن اختلاف، تنش و ناهماهنگی بیرون بیاورند.
بالاخره سازمان ارتش، نیروی انسانی که در اختیار ارتش بود، تجربه و آموزش‌هایی که ارتش دیده بود کاملاً با سپاه متفاوت بود و مقایسه غلط است. روایت‌های ارتش و سپاه نیز زمانی می‌تواند روایت هماهنگ باشد که نبردها مشترک هدایت شده باشد. تا یک جایی عملیات‌ها مشترک و سازمان رزم ترکیبی بوده است. بعد آقای هاشمی که فرمانده جنگ بوده تصمیم گرفته سپاه و ارتش جداگانه طرح‌ریزی و اجرا کنند. منطقه نبرد هم متفاوت بود.
: بله بالاخره ارتش و سپاه تفاوت‌هایی داشتند. ارتش نیروی هوایی داشت و سپاه نداشت. در عوض سپاه نیروی مردمی و بسیج داشت، اما ارتش نداشت. بحث من این نیست.
نائینی: توانایی ارتش و سپاه کاملاً متفاوت است. اما اینکه فرمودید آیا سپاه را هم نقد کردید، بله. به اثر سه جلدی آقای درودیان (مسائل اساسی جنگ) اگر نگاه کنید، خواهید دید. یک جلد آن مربوط به ارتش است. الباقی مربوط به سپاه است. نقد سپاه خیلی گسترده‌تر است.
: این نقد شاید قائم به شخص آقای درودیان بوده است؛ چون ایشان شخصیت نقادانه‌ای دارند.
نائینی: نه. این اثر با تمهید و احساس ضرورت مرکز تولید شده است. هر اثری را که مرکز منتشر می‌کند، صاحب اثر مرکز است. مرکز نیز به لحاظ حقوقی مسئول آن محتواست. اثر ابداع مرکز بوده و آقای درودیان نیز یکی از محققین بسیار موفق و ممتاز مرکز است. ایشان هویتش متعلق به مرکز است. آقای درودیان از همان روزهای اول یکی از مشاورین بنده بودند. و فکر می‌کنم ایشان هر مسئولیت و عنوانی هم که داشته باشد، با اینجا بیشتر از مرکز حال نمی‌کند. من ایشان را می‌شناسم و با هم رفاقت داریم. بقیه هم همین‌جور هستند.
محمد درودیان از راویان و محققان دفاع مقدس است که تاکنون آثار متعددی در این رابطه داشته است
: سایر پژوهشگران مرکز نیز جرات و جسارت نقد سپاه را دارند؟
نائینی: هرکدام که چنین توانمندی داشته باشند و تلاش‌شان به تولید اثر محققانه بیانجامد، حمایت خواهیم کرد. اکنون در حوزه تاریخ شفاهی فرماندهان و آثاری که مرکز تولید می‌کند، کاری به گرایش و علایق سیاسی نداریم. تاریخ شفاهی که کار می‌شود، تاریخ شفاهی مطلق فرماندهان در جنگ است. کتاب دو جلدی تاریخ شفاهی آقای حسین علایی در حال آماده‌سازی است. کتاب دو جلدی تاریخ تحلیلی جنگ را مرکز منتشر کرد.
: انصافاً هم کتاب جامع و مستندی است.
نائینی: سایر راویان هم که اثر تولید می‌کنند، علایق سیاسی متفاوتی دارند. کتاب جنگ شهرها که نویسنده‌اش آقای محسن رشید است را مرکز اسناد جنگ منتشر کرده است. کتاب عملیات بیت‌المقدس را ما با ایشان قرارداد داریم. توانمندترین، مسلط‌ترین و مجرب‌ترین فرد در این حوزه، ایشان است. کتابش در جایزه دوسالانه شهید سلیمانی نیز برتر شناخته شد و از سرلشکر باقری تندیس گرفت.
محسن رشید از پایه‌گذاران دفتر سیاسی سپاه و راویان و محققان دفاع مقدس است که ایشان نیز آثار متعددی در این رابطه دارد.
برای ما انتشار روایت مستند و معتبر ملاک است؛ بدون هیچ اغراق، دروغ و تعصب سازمانی. فلسفه وجودی مرکز مقابله با تحریف و دروغ است. ممکن است در روایت حادثه‌ای خطایی هم باشد. بالاخره روایت‌های یک حادثه متفاوت و متنوع است و ممکن است تناقض هم وجود داشته باشد. اینها ناشی از اغراض خاص هم نیست. برخی روایت‌های بیرونی، روایت‌سازی و ناشی از اغراض خاص سیاسی است. روشن است که می‌خواهند جنگ را زیرسوال ببرند. برخی از روایت‌سازی‌ها هم ناشی از روحیه فرد است. فرد دچار فراموشی، اغراق‌گویی و... است. از این چیزها زیاد داریم. بالاخره چهل سال از جنگ فاصله گرفتیم و اسنادی که در مرکز است به تاریخ شفاهی کمک می‌کند. اگر اسناد نبودند، با تاریخ شفاهی نمی‌شد روایت جنگ را منتقل کرد.
** اختلاف روایت‌ها در ارتش و سپاه
: در رابطه با ارتش و سپاه حرف من این است آن جاهایی که ارتش و سپاه با هم عملیات کردند؛ مانند عملیات‌های ثامن‌الائمه، طریق‌القدس، فتح‌المبین و بیت‌المقدس، روایت‌های متناقض و متضادی وجود دارد. به طور مثال فرماندهان سپاه می‌گویند طرح نهایی عملیات بیت‌المقدس را سپاه ارائه داد، اما ارتشی‌ها می‌گویند طرح نهایی را ارتش ارائه داد. آیا بنا دارید این اختلاف‌ها را رفع کنید و روایت‌ها یکی شود؟
نائینی: وظیفه ما انتشار روایت مستند و معتبر است. ما وقتی می‌گوییم فلان فرمانده طراح بوده است، سندش را منتشر می‌کنیم. هر جا، هر روایتی که داشتیم، سندش را منتشر کردیم. ارتش هم اگر روایتی را مستند منتشر کرده، قطعاً قابل اعتناست.
اسناد ملاک و مبنا هستند. ما کتاب طریق القدس را نوشته‌ایم. کاستی‌ها آن کتاب در خصوص سازمان رزم و نقش‌ها چیست؟ هر جا که ارتش نقشی داشته است، در کتاب‌های مرکز آمده است. اخیراً آقای محسن رشید در خصوص عملیات بیت‌المقدس با من صحبت کرد. ما نشست‌هایی با فرماندهان وقت ارتش در استودیو مرکز برگزار کردیم. ما حتماً با امیر مفید و فرماندهان ارتشی که در عملیات بیت‌المقدس فرمانده و جانشین فرمانده قرارگاه و فرمانده لشکر بودند، گفتگو خواهیم کرد و روایت‌هایشان گرفته می‌شود. اسنادش هم گرفته می‌شود.
بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس متولی راستی‌آزمایی دو روایت متناقض و متضاد است. من در سپاه چنین مسئولیتی ندارم. وظیفه من انتشار روایت معتبر و مستند از نقش سپاه در دفاع مقدس است. درخصوص آن جاهایی هم که ارتش و... در کنار سپاه جنگیده‌اند، تلاش خواهم کرد تا روایت کاملی منتشر کنم. در این زمینه کار هم کرده‌ایم. کتاب دوجلدی کارنامه نقش جهاد سازندگی در جنگ را منتشر خواهیم کرد.
: در گذشته نیز یکی از شماره‌های مجله نگین را هم به این موضوع اختصاص دادید.
نائینی: بله. آمادگی کامل داریم. با برخی از فرماندهان ارتش نیز صحبت کردیم، اما آن‌ها ملاحظات مرکز حفظ آثار خودشان را دارند. با سردار رضایی و سردار رشید نیز صحبت کردم تا تاریخ شفاهی تعدادی از فرماندهان ارتش که نقش اساسی در دفاع مقدس داشتند را آماده کنیم.
اگر جایی غفلت شده است، می‌پذیریم تا در بازنشر و چاپ جدید کتاب‌ها اصلاح شود. نباید نقش نیروی هوایی و هوانیروز ارتش در عملیات والفجر هشت که بسیار جدی است، نادیده بگیریم. طرح‌ریزی، هدایت و اجرای عملیات والفجر هشت با سپاه بود، اما هوانیروز و نیروی هوایی نقش جدی داشتند.
: نیروی هوایی در آن عملیات قرارگاه رعد با فرماندهی شهید بابایی تشکیل داد.
نائینی: ما تاکید و توصیه کردیم. در نهایت نیز کتاب‌های مرکز را به چند نفر از فرماندهان می‌دهیم و نظر می‌دهند. آثاری که مبنایی است حتماً مورد مطالعه و دقت فرماندهان قرار می‌گیرد. در جلسات تاریخ شفاهی فرماندهان شاخص همچون آقای محسن رضایی، فرماندهان ارتش نیز دعوت شدند.
** نبردهای ناکام را روایت می‌کنیم
: یا اینکه در برخی از جلسات تاریخ شفاهی سردار قربانی، مرحوم امیر لطفی نیز حضور داشت. اما نقدی که به یکی از کتاب‌های تاریخ شفاهی یکی از فرماندهان ارشد سپاه وارد می‌شود این است که ایشان چندین صفحه در مورد ارتش در سال نخست جنگ صحبت می‌کند و این سازمان را مورد نقد قرار می‌دهد، اما طرف ارتشی حضور ندارد که از خودش دفاع کند یا دیدگاه ارتش را بیان کند.
نائینی: این موضوع روایت فرد است. بعد هم ذکر می‌شود که روایت فرد است. فرماندهان ارشدی که در ابتدای جنگ حضور داشتند و در آن فضا جلوی تهدید ایستادند، هم مجاهدت‌های ارتش و هم مشکلاتی که ارتش در پیش‌بینی تهدید، آرایش مناسب، مقابله با پیشروی دشمن و... داشته است را روایت می‌کنند. این هم بخشی از تاریخ جنگ است. تاریخ جنگ مجموع این‌هاست و نمی‌شود اینها را روایت نکرد.
تاریخ جنگ مجموعه‌ای از شکست‌ها، ناکامی‌ها و پیروزی‌هاست. ما روایت جنگ را روایت کامل همه حوادث می‌دانیم. هیچ ملاحظه خاصی هم نداریم. تمام 67 روزشمار جنگ که شامل پیروزی‌ها و ناکامی‌هاست، قرارداد شده است. فکر می‌کنم تا دو سه سال آینده این پروژه به پایان برسد.
روزشمار عملیات کربلای چهار آمده شده، اما در تدقیق اسناد مشکلاتی دارد. آن هم آماده و منتشر می‌شود. در مورد مقطع پایان جنگ نیز 6-5 جلد روزشمار داریم. روزشمار عملیات والفجر 10 منتشر شده است. سقوط فاو، سقوط شلمچه، سقوط جزایر و عملیات مرصاد سایر روزشمارها هستند. مجموع اتفاقات از 28 فروردین 67 تا پذیرش قطعنامه 598 در این کتاب‌ها آمده است.
کتاب‌های کارنامه تمامی عملیات‌ها نیز قرارداد دارد. مولف کتاب مرصاد مشخص شده است. مقطع پایان جنگ پروژه شده و محققش نیز مشخص است. دو سال است که مشغول کار می‌باشد. تمام اسناد در اختیارش قرار گرفته است. ما در دوران دفاع مقدس موضوع و مقطعی نداریم که کتابی درباره آن نداشته باشیم. البته مقداری زمان نیاز دارد تا آماده و منتشر شود.
