بازار تقلبی‌ها داغ است، آنقدر که حجم قطعات تقلبی خودرو به ۳۰ درصد قطعات موجود در بازار رسیده و آنقدر تعداد غیراستانداردها زیاد است که مسئولان سازمان ملی استاندارد از وجود تعداد زیادی از محصولات بی‌کیفیت گلایه می‌کنند. براساس اعلام متولیان طی حدود ۲۰ماه گذشته، بیش از ۲۵۰۰پرونده در این بخش تشکیل شده که در حال رسیدگی است. در این راستا در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ رقمی بین ۲٫۵ تا ۳میلیارد دلار قاچاق لوازم یدکی به کشور انجام شده است که نشان‌دهنده حجم بالای قاچاق در این صنعت است. اما صنعت خودرو در ایران طی یک‌دهه گذشته فراز و فرودهای زیادی را تجربه کرده است. از ممنوعیت تا آزادسازی واردات تا موضوع قیمت‌گذاری و آمدورفت شرکت‌های خارجی. اما خودروسازی در این سال‌ها همواره از یک صنعت مهم دیگر در ابعاد وسیعی تاثیرپذیرفته است. صنعت لوازم مصرفی خودرو یا همان قطعات یدکی، به عنوان صنعتی که درهم‌تنیدگی بسیاری با صنعت خودروسازی دارد، با چالش‌های متعددی روبه‌رو است. آنچه بسیاری از فعالان صنعت خودروسازی بر آن صحه می‌گذارند، جای خالی قطعات باکیفیت در بازار داخلی است. به اعتقاد کارشناسان، از آن‌جایی که صنعت خودروسازی کشور با بیش از ۶۰صنعت دیگر در ارتباط است، وجود استراتژی بلندمدت در این صنعت ضروری است که یکی از شاخه‌های تعریف استراتژی به صنعت قطعه‌سازی و لوازم یدکی برمی‌گردد که در ایران با چالش‌ها و موانع زیادی مواجه است.
از سوی دیگر واردات برندهای بی‌کیفیت و همین مساله قاچاق از دیگر چالش‌های مهمی است که برای فعالان تولیدی در داخل و مصرف‌کنندگان موانع و مشکلاتی را ایجاد کرده است. آن‌طور که مقامات صنفی قطعه‌سازی عنوان می‌کنند، تعداد قطعات و لوازم یدکی خودرویی قاچاق موجود در بازار دو برابر میزان واردات رسمی آنها تخمین زده می‌شود که این مساله خطری جدی برای تولید داخل است. از سوی دیگر متولیان وزارت صمت اخیرا اعلام کرده‌اند که بیش از ۳۰درصد از لوازم یدکی خودرو موجود در بازار تقلبی و قاچاق است. در این باره مهدی کاظمی، عضو هیات‌مدیره اتحادیه لوازم یدکی خودرو و ماشین‌آلات تهران توضیح می‌دهد: «مطمئنا در صنفی که لوازم یدکی ۲۵۰ نوع خودرو را تامین می‌کند لوازم بی‌کیفیت، قاچاق و تقلبی هم پیدا می‌شود.» وی با اعلام اینکه طی ۲۰ ماه گذشته، بیش از ۲۵۰۰ پرونده تشکیل شده و در اتحادیه لوازم یدکی خودرو رسیدگی شده گفت: «بیشتر این پرونده‌ها مربوط به شکایت از فروش قطعات بی‌کیفیت و گران‌فروشی بوده است.»
رشد تقلب در بازار قطعات خودرو/ واردات رسمی چقدر است؟
فعالیت زیرپله‌ای‌ها
در عین حال آنچه فعالان این صنعت تصریح می‌کنند، فعالیت زیرپله‌ها و مکان‌های غیررسمی و غیرقانونی است که بدون هیچ استانداردی اقدام به عرضه و فروش قطعات مصرفی خودرو می‌کنند. گفته می‌شود که محدوده خیابان و میدان قزوین و تهرانسر، محل عرضه و فروش این اجناس است که البته مشتریان خودشان را هم دارند.
این در حالی است که وزارت صمت به عنوان متولی اصلی این بخش در کنار دستگاه‌های دیگر اگرچه اقداماتی را برای شناسه‌دار کردن کالاهای لوازم یدکی از طریق سامانه جامع تجارت انجام داده است، اما کماکان حضور فعالان زیرپله‌ای در بازار این صنعت پررنگ است. نکته جالب توجه آن است که بخشی از کالاهایی که به شکل تقلبی برند خارجی معتبر روی‌شان زده شده، در همین مکان‌ها به فروش می‌رسند. در کنار این وجه مشکل‌سازی که به مساله قاچاق و تقلبی بودن اجناس برمی‌گردد، موضوع استانداردسازی اقلام یدکی تولید داخل، بحث حائز اهمیت دیگر است. آن‌طور که مسئولان اداره استاندارد درباره اقدامات خود توضیح می‌دهند؛ تاکنون به دفعات زیاد و موارد متعدد پرونده‌های تخلف تولیدکنندگان لوازم یدکی تشکیل و به مراجع قضایی ارسال شده است. این امر نشان می‌دهد که تولید داخل هنوز فاصله زیادی با رعایت استانداردهای مورد نظر مراجع رسمی و قانونی دارد. بنابراین به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین مشکلات این حوزه، کافی نبودن شرکت‌های تامین‌کننده درجه یک در تولید قطعات خودرو است که در سطح کلان کیفیت خودروهای داخلی را هم تحت تاثیر قرار داده و خودروسازی از این ناحیه دچار آسیب شده است. از این رو کمبود لوازم به‌ویژه لوازم باکیفیت، چالشی است که به خودروسازهای داخلی وارد است. البته به گفته فعالان، خودروهای چینی بیش از خودروهای ایرانی با این مشکل روبه‌رو هستند.
واردات رسمی چقدر است؟
در زمینه واردات اما طبق آمار گمرک، در میان ۲۰قلم کالایی که بیشترین واردات کشور را در بازه زمانی سه ماهه سال ۱۴۰۱ به خود اختصاص داده‌اند، واردات قطعات خودروی سواری رتبه یازدهم را به خود اختصاص داده است. مطابق این آمار در سه‌ماهه سال ۱۴۰۱ حدود ۱۲۷میلیون دلار قطعات برای تولید خودرو وارد شده که وزنی حدود ۱۳هزار تن داشته است. مقایسه این آمار با مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد که از نظر ارزشی ۳۱۶درصد و از نظر وزنی ۱۹۸درصد افزایش وجود داشته است. بیشتر کالاهای واردشده در این بخش هم از کشور چین بوده است. در مجموع واردات قطعات خودرو در این بازه زمانی ۱۹۸درصد رشد داشته است. به گفته کارشناسان و فعالان این حوزه مهم‌ترین عاملی که می‌تواند چنین روند صعودی - که حدود دو برابر شدن واردات قطعات را نشان می‌دهد - توضیح دهد، افزایش مونتاژ در کشور است. گرچه ممکن است تکمیل خودروهای ناقص نیز در این امر موثر بوده باشد.
اقدامات وزارت صمت
در مردادماه امسال، دبیر کل اتاق اصناف ایران ضمن اعلام خبر ممنوعیت عرضه بدون شناسه لوازم یدکی و قطعات خودرو از ۱۵ مرداد، بر الزام ثبت کد نقش فعالان حوزه لوازم یدکی و قطعات خودرو در سامانه جامع تجارت تاکید کرد. در پروژه شفافیت جریان کالا اگر کالاهایی کد رهگیری نداشته و صورت‌حساب آن در سامانه جامع تجارت ثبت نشود، کالای تقلبی و قاچاق محسوب می‌شود. آن‌طور که سخنگوی وزارت صمت اعلام کرد از ۱۵ مرداد فرصت ثبت شناسه کالا و کد رهگیری برای ۵٣ قلم لوازم یدکی به پایان رسید و عرضه بدون شناسه لوازم یدکی و قطعات خودرو از این تاریخ ممنوع شده است. براین‌اساس ثبت «کد نقش» فعالان حوزه لوازم یدکی و قطعات خودرو در سامانه جامع تجارت ضروری است. فعالان و تولیدکنندگان اگرچه اقدام وزارت صمت برای شناسه‌دار کردن لوازم یدکی را گام مثبتی برای جلوگیری از تولید و عرضه این لوازم می‌دانند اما آن‌طور که مشاهدات و اظهارات دست‌اندرکاران این صنعت نشان می‌دهد، همچنان بازار محصولات تقلبی قطعات خودرو داغ است. محمدمهدی برادران، معاون وزیر صمت نیز در اظهارات چند وقت اخیر خود به این موضوع اذعان کرده است. او با بیان اینکه با پیگیری وزارت صمت اقداماتی برای ثبت کد رهگیری کالا و ثبت کالاها در سامانه جامع تجارت انجام شده گفته است؛ «هنوز در سطح عرضه با کالاهای قاچاق، تقلبی و بدون کیفیت مواجه هستیم و این موضوع در مورد لوازم یدکی خودرو نیز وجود دارد و در مواردی نیز مشاهده می‌شود که کالاهای دست‌دوم لوازم یدکی به عنوان کالای نو عرضه می‌شود. بنابراین در راستای مبارزه با قاچاق، کالاهای تقلبی، بی‌کیفیت و غیراستاندارد کار جدیدی در وزارت صمت با همکاری ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز آغاز شده است که لوازم یدکی خودرو جزو اولویت‌های نخست در اجرای این طرح است.»
هم میهن
