به گزارش ایران اکونومیست، این جایزه ارزشمند در سال ۱۸۹۵میلادی به وصیت آلفرد نوبل، کارخانه‌دار و شیمیدان سوئدی و مخترع دینامیت، پایه‌گذاری شد. البته لازم به ذکر است که اولین نوبل در همان سال اهدا نشد و فرآیند اهدای جوایز نوبل از سال ۱۹۰۱ میلادی آغاز شد.
سالانه پنج جایزه نوبل به دانشمندان و اندیشمندان سراسر جهان در رشته‌های مختلف اهدا می‌شود. این جوایز شامل نوبل پزشکی، شیمی، فیزیک، ادبیات، اقتصاد و صلح است.
البته جایزه نوبل اقتصاد جزو جوایز نوبل به حساب نمی‌آید. زیرا این جایزه بخشی از جوایز پنجگانه نوبل که بر پایه وصیت آلفرد نوبل پایه‌گذاری شد، نیست.
در سال ۱۹۶۸ بانک مرکزی سوئد(Sveriges Riksbank)، جایزه علوم اقتصادی را به یاد آلفرد نوبل پایه‌گذاری کرد. اساس این جایزه، کمک‌های مالی بانک مرکزی سوئد به بنیاد نوبل به مناسبت سیصدمین سالگرد تأسیس بانک در سال ۱۹۶۸ است. اولین جوایز نوبل علوم اقتصاد در سال ۱۹۶۹ به "راگنار فریش" و "یان تینبرگن" اهدا شد.
شاید از خود بپرسید چرا ریاضیات در میان جوایز نوبل جایی ندارد که در جواب باید گفت مدال فیلدز به عنوان معتبرترین جایزه در رشته ریاضیات را می‌توان نوبل ریاضی دانست. این جایزه هر چهار سال یک بار به دانشمندان این حوزه تقدیم می‌شود.
سایت رسمی نوبل چندی پیش تاریخ اعلام برندگان جوایز نوبل را منتشر کرد. اعلام برندگان نوبل ۲۰۲۲ از تاریخ سوم اکتبر آغاز و تا تاریخ دهم اکتبر(۱۱ تا ۱۸ مهر) ادامه خواهد داشت و در مراسم سال جاری که به صورت حضوری برگزار خواهد شد از برندگان سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ که به دلیل همه‌گیری کووید-۱۹ به صورت مجازی مراسم را دنبال کرده بودند نیز دعوت به عمل خواهد آمد.
نوبل پزشکی به عنوان اولین نوبل اهدایی در روز دوشنبه، سوم اکتبر(۱۱ مهر) در ساعت ۱۱:۳۰ به وقت ساعت تابستانی اروپای مرکزی(۱۴:۰۰ به وقت تهران) در استکهلم اعلام خواهد شد.
نوبل فیزیک در روز دوم در تاریخ چهارم اکتبر(۱۲ مهر) در ساعت ۱۱:۴۵ به وقت ساعت تابستانی اروپای مرکزی(۱۴:۱۵ به وقت تهران) اعلام می‌شود.
نوبل شیمی در روز چهارشنبه، پنجم اکتبر(۱۳ مهر) در ساعت ۱۱:۴۵ به وقت ساعت تابستانی اروپای مرکزی(۱۴:۱۵ به وقت تهران) اعلام می‌شود.
به دنبال این جوایز، برندگان نوبل ادبیات و صلح نیز در روزهای پنجشنبه و جمعه(۱۴ و ۱۵ مهر) مشخص خواهند شد.
برندگان جوایز نوبل چگونه تعیین می‌شوند؟
برای مشخص شدن برندگان این جوایز نخست، کسانی که صلاحیت معرفی نامزدها را دارند فهرست نامزدهای خود را تا تاریخ یکم فوریه همان سال ارائه می‌دهند. سپس کمیته نوبل نروژ با بررسی فهرست نامزدها، فهرست کوتاه‌تری شامل ۲۰ تا ۳۰ نفر از میان آن‌ها انتخاب می‌کند. در گام بعد گروهی از مشاوران نروژی و بین‌المللی گزارش‌هایی درباره‌ی نامزدهای لیست نهایی ارائه می‌دهند که اعضای کمیته نروژی با استفاده از این گزارش‌ها و دیگر مستندات تعداد نامزدها را به چندین نفر محدود می‌کنند.
تصمیم درباره‌ی برنده نهایی در آخرین جلسه کمیته گرفته می‌شود که معمولاً در اواخر ماه سپتامبر یا اوایل ماه اکتبر برگزار می‌شود. اگر اعضا به اجماع نرسند، رأی اکثریت به حساب می‌آید.
تاکنون چند جایزه نوبل اهدا شده است؟
تاکنون ۶۰۹ جایزه نوبل به ۹۷۵ فرد و موسسه اهدا شده است. برخی از برندگان این جایزه معتبر موفق به دریافت بیش از یک نوبل شده‌اند و با احتساب این موضوع باید گفت که تا سال ۲۰۲۱ در مجموع ۹۴۳ شخص و ۲۵ موسسه در حوزه‌های مختلف نوبل دریافت کرده‌اند.
در این میان آمریکا با احتساب سال ۲۰۲۱ موفق به دریافت ۴۰۰ جایزه نوبل شده است. این کشور ۱۰۳ نوبل فیزیک، ۱۱۱ نوبل پزشکی، ۸۱ نوبل شیمی، ۲۳ نوبل صلح، ۶۸ نوبل اقتصاد و ۱۴ نوبل ادبیات را تاکنون از آن خود کرده است. ایالات متحده در سال ۲۰۲۱ موفق به دریافت ۳ نوبل در حوزه‌های اقتصاد، فیزیک و پزشکی شد.
در رتبه دوم بریتانیا قرار دارد که تا سال ۲۰۲۱ موفق به دریافت ۱۳۸ نوبل شده است. این کشور دارنده ۲۸ نوبل فیزیک، ۳۷ نوبل پزشکی، ۳۵ نوبل شیمی، ۱۳ نوبل صلح، ۱۱ نوبل اقتصاد و ۱۴ نوبل ادبیات است. بریتانیا در سال ۲۰۲۱ تنها یک سهم در جایزه نوبل شیمی داشت.
پس از بریتانیا، آلمان در رتبه سوم قرار دارد. این کشور تا سال ۲۰۲۱ موفق به دریافت ۱۱۱ نوبل شده است.
آلمان در سال ۲۰۲۱ موفق به دریافت دو نوبل در حوزه فیزیک و شیمی شد. این کشور تاکنون ۳۵ نوبل فیزیک، ۳۴ نوبل شیمی و ۲۵ نوبل پزشکی را از آن خود کرده است.
نگاهی به برندگان نوبل ۲۰۲۱
نوبل پزشکی ۲۰۲۱، به "دیوید جولیوس"(David Julius) و "آردم پاتاپوتیان"(Ardem Patapoutian) اهدا شد. این دو نوبل پزشکی را به طور مشترک برای پژوهش در مورد کشف دسته‌ی جدیدی از گیرنده‌های دما و لامسه با استفاده از سلول‌های حساس، دریافت کردند. آردم پاتاپوتیان از سلول‌های حساس به فشار برای کشف گروه جدیدی از حسگرها استفاده کرد که نسبت به تحریک مکانیکی پوست و اندام‌های داخلی واکنش نشان می‌دهند.
این کشفیات که برنده جایزه نوبل پزشکی ۲۰۲۱ شده‌اند، توضیح می‌دهند که گرما، سرما و لامسه چگونه می‌توانند سیگنال‌ها را در سیستم عصبی بدن ما برانگیزند. در این پژوهش، یک دی‌ان‌ای مکمل شناسایی شد که یک کانال یونی جدید موسوم به "TRPV۱" را رمزگذاری می‌کند. نکته مهم این است که TRPV۱ به واسطه دما فعال می‌شود.
در پی کشف TRPV۱، جولیس و پاتاپوتیان به صورت مستقل به پیشرفت مهمی دست یافتند که امکان کشف یک گیرنده سرما موسوم به "TRPM۸" را نیز فراهم کرد. چندین گیرنده دیگر نیز متعاقبا شناسایی شدند که اطلاعات حرارتی را به "سامانه حسی- پیکری"(Somatosensory system) منتقل می‌کنند.
دیوید جولیس در روز چهارم نوامبر سال ۱۹۵۵ در نیویورک متولد شد. او استاد "دانشگاه کالیفرنیا، سان‌فرانسیسکو"(UC San Francisco) است. آردم پاتاپوتیان در سال ۱۹۶۷ در بیروت به دنیا آمد، وی پژوهشگر حوزه زیست‌شناسی مولکولی در "مؤسسه پزشکی هاورد هیوز"(HHMI) آمریکا است.
آلمان اولین کشوری است که موفق به دریافت جایزه نوبل پزشکی شده است. این جایزه از سال ۱۹۰۱ تاکنون ۱۱۲ بار اهدا شده و ۲۲۴ برنده داشته است.
نوبل فیزیک سال ۲۰۲۱ به "سوکورو مانابه" از آمریکا، "کلاوس هاسلمن" از آلمان و "جورجیو پاریسی" از ایتالیا اهدا شد. "سوکورو مانابه" و "کلاوس هاسلمن" به طور مشترک نوبل فیزیک ۲۰۲۱ را به پاس تلاش‌هایشان در زمینه مدل‌سازی فیزیکی آب‌وهوای زمین و پیش‌بینی قابل اطمینان گرمایش جهانی دریافت کردند. نیم دیگری از این جایزه به "جورجیا پاریسی" برای کشف اثر متقابل نابهنجاری و نوسانات در سیستم‌های فیزیکی در مقیاس اتمی تا سیاره‌ای رسید.
از سال ۱۹۰۱ تاکنون، ۱۱۵ جایزه نوبل فیزیک اهدا شده است و شش بار در سال‌های ۱۹۱۶، ۱۹۳۱، ۱۹۳۴، ۱۹۴۰، ۱۹۴۱ و ۱۹۴۲ اعطا نشد، اما دلیل اینکه جوایز نوبل در آن شش سال اعطا نشد این است که بنا بر آنچه در اساسنامه بنیاد نوبل آمده است: اگر هیچ کدام از آثار مورد بررسی، دارای اهمیت ویژه‌ای نباشد، پول جایزه تا سال بعد حفظ می‌شود. در کل در طول جنگ جهانی اول و دوم، جایزه‌های نوبل کمتری اهدا شد. اولین دریافت‌کنندگان این جایزه "ماری و پیر کوری"، "پل دیراک" و" آلبرت اینشتین" بودند، اما بعد از آن افراد زیادی از جمله "دیمیتری مندلیف" خالق جدول تناوبی عناصر و "لیز مایتنر"، کاشف تقسیم هسته‌ای باید نوبل را دریافت می‌کردند که چنین نشد.
از سال ۱۹۰۱ تا سال ۲۰۲۰، نوبل فیزیک به ۲۱۹ فرد اعطا شده است. از آنجا که "جان باردین" دو بار جایزه دریافت کرده است، در اصل ۲۱۸ نفر از سال ۱۹۰۱ جایزه نوبل فیزیک را دریافت کرده‌اند. آلمان اولین کشوری بود که نوبل فیزیک را دریافت کرد.
تا به امروز جوان‌ترین برنده نوبل فیزیک "لارنس براگ"(Lawrence Bragg) است که در سال ۱۹۱۵ و در حالیکه ۲۵ ساله بود به همراه پدرش جایزه نوبل را دریافت کردند.
مسن‌ترین برنده نوبل فیزیک تا به امروز "آرتور اشکین"(Arthur Ashkin) است که هنگام دریافت جایزه نوبل در سال ۲۰۱۸، ۹۶ ساله بود. از میان ۲۱۸ نفری که جایزه نوبل فیزیک دریافت کرده‌اند، چهار نفر خانم هستند.
نوبل شیمی ۲۰۲۱ به دیوید مک میلان و بنجامین لیست به پاس تلاش‌هایشان برای توسعه ارگانوکاتالیز نامتقارن اهدا شد.
ساختن مولکول‌ها یک هنر دشوار است. بنجامین لیست و دیوید مک میلان جایزه نوبل شیمی ۲۰۲۱ را به دلیل توسعه یک ابزار دقیق جدید برای ساخت مولکول "ارگانوکاتالیز" (organocatalysis) دریافت کردند. این کار تاثیر زیادی در زمینه تحقیقات دارویی دارد.
محققان مدت‌ها معتقد بودند که فقط دو نوع کاتالیزور وجود دارد: فلزات و آنزیم‌ها. بنجامین لیست و دیوید مک میلان نوع سوم آن یعنی "ارگانوکاتالیز نامتقارن" (asymmetric organocatalysis) را که بر مبنای مولکول‌های آلی کوچک ایجاد شده، توسعه دادند.
"بنجامین لیست"(Benjamin List) متولد سال ۱۹۶۸(۵۳ سال) در فرانفکورت آلمان و شاغل در موسسه تحقیقات ذغال سنگ ماکس پلانک آلمان و "دیوید دابلیو سی مک میلان"(David W.C. MacMillan) متولد سال ۱۹۶۸( ۵۳ سال) در بلزهیل انگلستان و شاغل در دانشگاه پرینستون آمریکا است.
۱۱۳ جایزه نوبل شیمی از سال ۱۹۰۱ تاکنون اهدا شده است اما در سال‌های ۱۹۱۶، ۱۹۱۷، ۱۹۱۹، ۱۹۲۴، ۱۹۳۳، ۱۹۴۰، ۱۹۴۱ و ۱۹۴۲ این جایزه اهدا نشده است. علت این امر این گونه در اساسنامه بنیاد نوبل آمده است: اگر هیچ یک از آثار مورد بررسی از اهمیت مندرج در بند اول برخوردار نباشد، مبلغ جایزه تا سال بعد ذخیره می‌شود. ۱۸۸ نفر از سال ۱۹۰۱ تاکنون جایزه نوبل شیمی را دریافت کرده‌اند و از آنجا که "فردریک سنگر" دو بار جایزه دریافت کرده است، در اصل ۱۸۷ نفر از سال ۱۹۰۱ جایزه نوبل شیمی را دریافت کرده‌اند که از این تعداد، هفت نفر زن هستند.
هلند اولین کشوری است که نوبل شیمی را دریافت کرده و تا به امروز جوان‌ترین برنده جایزه نوبل شیمی "فردریک جولیوت"(Frédéric Joliot) است که هنگام دریافت جایزه شیمی در سال ۱۹۳۵ به همراه همسرش "ایرن جولیوت کوری"(Irène Joliot-Curie) ۳۵ ساله بود. مسن‌ترین برنده جایزه نوبل شیمی تا به امروز "جان بی گودایناف"(John B. Goodenough) است و هنگامی که در سال ۲۰۱۹ جایزه شیمی را دریافت کرد ۹۷ ساله بود.
پیش‌بینی نامزدهای نوبل ۲۰۲۲
اگرچه کمیته نوبل هیچ گاه اسامی نامزدها را فاش نمی‌کند و این اطلاعات را نه در اختیار رسانه‌ها و نه در اختیار نامزدها قرار می‌دهد اما هر ساله حدس و گمان‌هایی در مورد نامزدهای احتمالی توسط رسانه‌ها منتشر می‌شود. اگرچه هنوز نامزدهای احتمالی نوبل ۲۰۲۲ اعلام نشده‌اند اما وب‌سایت "Chemistry view" در نظرسنجی که از مخاطبان خود انجام داده آماری منتشر کرده که نشان می‌دهد مردم چه مواردی را برای برنده امسال محتمل می‌دانند. اگرچه جامعه آماری این وب‌سایت کوچک بوده اما براساس این آمار بیشتر افراد باور دارند که این فرد در حوزه زیست-شیمی برنده جایزه باشد. آن‌ها همچنین نامزد شدن از قاره آمریکا و سپس اروپا و در نهایت آسیا را محتمل‌ترین موارد می‌دانند و بخش عمده‌ای از کاربران باور دارند که برنده امسال مرد خواهد بود.
زنان در نوبل ۲۰۲۱ سهمی نداشتند
سال گذشته به رغم بیانات "گوران هانسون"، دبیرکل آکادمی «نوبل» در سال ۲۰۱۹ مبنی بر افزایش حضور زنان برنده نوبل در سال‌های آتی، هیچ زنی در میان برندگان نوبل حضور نداشت. این آکادمی در سال ۲۰۱۸ اذعان کرد که زنان و دانشمندان برخی از قومیت‌ها کمتر در میان برندگان «نوبل» حضور دارند. به همین دلیل آکادمی «نوبل» اقداماتی را لحاظ کرد و امیدوار بود با تشویق بیشتر دانشمندان بتواند تنوع جنسیتی و قومی را در بین برندگان «نوبل» بهبود بخشد. این اصلاحات شامل درخواست از زنان دانشمند برای معرفی نامزدها و تغییر دستورالعمل دعوت از کاندیداها است. فرم جدید از هیئت تصمیم‌گیرنده می‌خواهد که تنوع جنسیتی، جغرافیایی و موضوع تحقیق را نیز در نظر بگیرند و همچنین بیش از یک مورد کشف را برای دریافت جایزه نامزد کنند.
"هانسون"، دبیرکل آکادمی «نوبل» با اشاره به اینکه جوایز «نوبل» اگر به افراد شایسته تعلق نگیرد، ارزش خود را از دست خواهد داد، عنوان می‌کند که در این آکادمی، هیچ‌وقت سهمیه خاصی برای ملت‌ها، قومیت‌ها و جنسیت‌ها قائل نبوده‌ایم؛ آن چه اهمیت دارد این است که فرد دریافت‌کننده جایزه نوبل، آن را به خاطر اینکه شایسته‌ترین فرد است، دریافت کند و هرگز نباید در مورد شایستگی شکی پیش بیاید.
با این وجود در سال ۲۰۲۰ شاهد حضور زنان میان برندگان جوایز علمی نوبل بوده‌ایم. دو زن به طور مشترک موفق به دریافت نوبل شیمی ۲۰۲۰ و یک زن به همراه دو مرد دیگر برنده جایزه نوبل فیزیک ۲۰۲۰ شد. جایزه نوبل پزشکی تنها به یک مرد اهدا شد.
با توجه به موارد بالا نام چندین نفر می‌تواند در میان نامزدهای احتمالی نوبل ۲۰۲۲ شیمی باشد اگرچه بیان این نام‌ها به معنای رد یا تایید آن‌ها نیست.
یکی از این افراد، عمر مونس یاغی متولد ۹ فوریه ۱۹۶۵، یک شیمیدان عرب‌تبار اهل ایالات متحده آمریکا، استاد شیمی در دانشگاه کالیفرنیا، برکلی، برنده جایزه ولف در شیمی در سال ۲۰۱۸ و عضو آکادمی ملی علوم ایالات متحده است.
نامزد پیشنهادی دیگر کریشتوف ماتیاشفسکی متولد ۸ آوریل ۱۹۵۰ یک شیمیدان لهستانی تبار اهل آمریکا است. او استاد دانشگاه کارنگی ملون بوده و به خاطر کشف پلیمریزاسیون رادیکالی انتقال اتم(ATRP) شناخته می‌شود. این روشی جدید برای سنتز پلیمرها است که باعث ایجاد یک انقلاب در زمینه ساخت درشت‌مولکول‌ها شد. او همچنین از برندگان جایزه ولف شیمی در سال ۲۰۱۱ است.
نامزد دیگر، کارولین آر. برتوزی، متولد ۱۰ اکتبر ۱۹۶۶ یک شیمیدان اهل ایالات متحده آمریکا است. شهرت او به خاطر فعالیت در زمینه شیمی بیواورتوگونال(به انگلیسی: Bioorthogonal Chemistry) به دست آمده است. برتوزی موفق به دریافت جایزه نابغه مک‌آرتور در سن ۳۳ سالگی شده است.
به لحظه اعلام برندگان نزدیک می‌شویم
تنها ۱۳ روز تا اعلام برندگان نوبل ۲۰۲۲ باقی مانده و این مراسم در استکهلم، سوئد و طبق همان اصولی که برای جوایز نوبل از سال ۱۹۰۱ وجود داشته، انجام می‌شود. برندگان یک مدال طلا، یک لوح و جایزه نقدی دریافت خواهند کرد. مبلغ این جایزه نقدی در سال گذشته ۹۲۴ هزار دلار آمریکا بوده است.
