فریدون محمدی ـ مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان البرز ـ درباره آخرین وضعیت کاخ مروارید به ایران اکونومیست گفت: در حال حاضر با رأی دادستان کرج بهره‌برداری از کاخ مروارید به تولیت و مدیریت اداره میراث فرهنگی البرز سپرده شده است، اما مالکیت آن همچنان با بنیاد تعاون سپاه است. همچنین با یک میلیارد تومان اعتباری که از محل اعتبارات ملی دریافت کردیم، قصد داریم رستی‌های سقف را بکنیم و مرمت سقف را انجام دهیم.
او افزود: هدف نهایی ما واگذاری این کاخ به یک سرمایه‌گذار قوی و مناسب است و وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در سفر خود به استان البرز نیز بر این موضوع تاکید کردند و در صورت پیدا شدن سرمایه‌گذار مناسب، ما آمادگی لازم برای واگذاری کاخ را داریم.
محمدی در ادامه گفت: فضای بیرونی کاخ مروارید کرج باز است، اما فضای داخلی این کاخ همچنان بسته است و هنوز اجازه ورود به آن را ندادیم. این کاخ به مرمت اضطراری نیاز دارد. در این راستا نیز طرح مرمتی صفر تا صدی این کاخ را به پیمانکار دادیم و درصدد اجرای این طرح هستیم.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان البرز پیش از این به ایران اکونومیست (خرداد ۱۴۰۱) گفته بود: در حال رایزنی برای آزادسازی کاخ مروارید از طریق اختصاص زمین معوض هستیم. همچنین قرار است کار مرمت سقف کاخ مروارید با اعتبارات ملی و استانی انجام شود. در سفر رییس‌جمهور به استان اعتبار خوبی در حدود ۵ میلیارد تومان برای بازسازی کاخ مروارید اختصاص داده شده است. هرچند کاخ مروارید مهرشهر به بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای بازسازی به طور کامل نیاز دارد.
«کاخ مروارید» محل زندگی شمس خواهر محمدرضا پهلوی بوده که توسط مؤسسه رایت، طراحی و با نظارت مهندس ویلیام کیسسی، بین سال‌های ۱۳۴۷ - ۱۳۴۵ (۱۹۶۸ - ۱۹۶۶ میلادی) ساخته و مورد بهره‌برداری قرار گرفته شد. بنا بر اسناد موجود این مجموعه بعد از پیروزی انقلاب (سال ۱۳۶۳) با رای دادگاه انقلاب، در مالکیت بنیاد مستضعفان قرار گرفته، پس از آن طی قراردادی این مجموعه به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی واگذار شد. در اوایل دهه ۸۰ نیز از این مجموعه که با شماره ۷۰۶۷ در فهرست آثار ملی ثبت شده، به عنوان موزه و با نام مجتمع اردویی ـ تفریحی شهید فهمیده استفاده می‌شد.
کاخ مروارید در این سال‌ها با اینکه در فهرست آثار ملی ثبت شده، به دلیل نبود مدیریت و نظارت مجموعه میراث فرهنگی و تغییر کاربری‌های نامناسب، به شدت دچار آسیب و تخریب و بسیاری از آثار و وسایل موجود در آن مفقود شد.
در ۲۷ اسفند سال ۱۳۸۶، بنیاد مستضعفان شش دانگ عرصه و اعیانی‌های احداثی در مجموعه کاخ مروارید را که بر پایه قوانین لازم‌الاجرای کشور در اختیار سازمان میراث فرهنگی بود، در یکی از دفاتر اسناد رسمی، بر پایه سند انتقال قطعی شماره ٣٠٨٣٨ به یکی از دستگاه‌های دولتی به بهای ٧٠ میلیارد ریال فروخت. این نهاد نیز در سال ۱۳۹۱، تصمیم داشت ۷۰ هکتار از این کاخ را تغییر کاربری دهد و در فضاهای اطراف این کاخ هفت هزار واحد مسکونی بسازد که این اقدام در کمیسیون ماده پنج تصویب شد. این در حالی بود که این اقدام غیرقانونی تلقی و با اعتراض‌های زیادی همراه شد و مدیرکل وقت میراث فرهنگی و گردشگری البرز نیز مخالفت خود را با این اقدام اعلام کرده بود. سرانجام اعتراض‌ها به فروش و تغییر کاربری بخشی از اراضی کاخ مروارید نتیجه داد و دولت مصوبه‌های مربوط به فروش آن را لغو کرد.
در پی اتفاقاتی که برای این اثر ملی افتاد، مجموعه میراث فرهنگی استان البرز اقداماتی را برای تملک کاخ مروارید از سال ۱۳۹۱ آغاز کرد و بعد از دو سال در اردیبهشت سال ۱۳۹۳، مدیرکل وقت میراث فرهنگی استان البرز با اعلام اینکه ۳۰ هکتار از کاخ مروارید به اداره کل میراث فرهنگی استان البرز واگذار شده است، گفته بود: «این مساحت شامل کاخ اصلی، چند بنای اداری و قسمتی از فضای باغ این کاخ بزرگ است و با واگذاری این کاخ به مجموعه میراث فرهنگی به‌زودی مراحل مرمت و بازسازی قسمت‌های تخریب شده این بنای تاریخی آغاز و پس از آن درهای این کاخ برای بازدید عموم به روی مردم گشوده می‌شود.»
میراث فرهنگی البرز همچنین از سال ۱۳۹۳ وعده مرمت کاخ مروارید داده، در حالی‌که آسیب‌ها و تخریب‌های وارده به این کاخ در طول سال‌هایی که به حال خود رها شده بود، به قدری زیاد بوده که کمبود اعتبار و بودجه مرمت، آن را با مشکل جدی مواجه کرده است. میراث فرهنگی البرز نیز در همان سال‌ها، تخریب ۸۰ درصدی این عمارت را گزارش کرده بود.
این میان، مسعود سلطانی‌فر ـ رییس وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور ـ درباره وضعیت مرمت کاخ مروارید گفته بود: «۸۰ درصد تجهیزات و اموال کاخ مروارید نابود شده و قابل مرمت نیست. این مجموعه به مردم متعلق است و باید تکلیف مالکیت این اثر مشخص شود، چون مراجع قانونی، نگهداری این اثر را در همین شرایط به سازمان میراث فرهنگی سپرده‌اند، ولی هنوز مالکیت آن به سازمان میراث فرهنگی واگذار نشده و برنامه‌ریزی، تأمین اعتبار و مرمت و بازسازی کاخ مروارید مستلزم روشن شدن مالکیت این اثر تاریخی است. برای بازسازی این کاخ، ۳۰میلیارد تومان اعتبار نیاز است».
با وجود این کشمکش، بعد از ۱۰ سال تعطیلی سرانجام در خرداد ۱۳۹۳ درهای کاخ مروارید در هفته میراث فرهنگی به روی مردم باز شد تا وضعیت اسفناک آن به مشاهده گذاشته شود.
هشت ماه پس از واگذاری کاخ مروارید به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، اولین اقدام اجرایی، تعیین حریم این بنای تاریخی بود. این مدت نیز در سه مقطع، در هفته‌های میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، همزمان با انجام حفاظت و مرمت‌های اضطراری درهای این مجموعه به روی مردم باز بود، در تعطیلات نوروز ۱۳۹۴ نیز این اتفاق تکرار شد. همان زمان اعلام کردند: درهای این عمارت تاریخی قرار است مانند دیگر کاخ ـ موزه‌های کشور برای بازدید مردم باز باشد.
این میان، پیشنهادهایی هم برای موزه شدن کاخ مروارید مطرح شد، اما هویت موزه‌ای این کاخ به پایان مرمت آن بستگی داشت که مدیرکل وقت میراث فرهنگی البرز در دی ماه ۱۳۹۴ درباره مرمت این عمارت گفته بود: «واقعیت این است تا زمانی که امور مربوط به ثبت سند این مجموعه به طور کامل انجام نشود، میراث فرهنگی نمی‌تواند اعتباری برای مرمت و بازسازی این کاخ تخصیص دهد.»
این حرف‌ها در طول بیش از چهار سال از زبان مدیران و معاونان میراث فرهنگی بارها تکرار شد و تخصیص اعتبار و بودجه برای مرمت کاخ مروارید در گرو تعیین مالکیت آن بود. سرانجام در اردیبشهت سال ۱۳۹۷، معاون وقت میراث فرهنگی البرز از تصمیم‌گیری‌های جدید برای کاخ مروارید به ایران اکونومیست خبر داد. مقرر شد با تخصیص اعتبار ئ آغاز مرمت و بازسازی، وضعیت اسفبار این بنای تاریخی بهبود بخشیده شود.
این در حالی بود که در همان سال ۱۳۹۷ نابودی فضای سبز کاخ مروارید بر سر زبان‌ها افتاد و میراث فرهنگی البرز را یکی از مقصران این وضعیت دانستند اما معاون وقت میراث فرهنگی البرز درباره حفاظت از فضای سبز این عمارت تاریخی گفته بود: «با توجه به گستردگی عرصه سبز کاخ مروارید، نگهداری از درختان این مجموعه به تنهایی از عهده میراث فرهنگی بر نمی‌آید و نیازمند تعامل سایر ارگان‌های مرتبط با این امر است.» بر این اساس طبق تفاهم‌نامه مشترکی، نگهداری از فضای ۱۲۰ هکتاری این مجموعه به عهده سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهرداری کرج گذاشته شد.
یکی دیگر از مسائلی که در آن سال‌ها درباره کاخ مروارید مطرح بود، مفقود شدن آثار و اموال این عمارت در زمان ریاست بنیاد مستعضفان بود که مدیرکل میراث فرهنگی استان البرز در سال ۱۳۹۳ پس از واگذاری بخشی از این کاخ به مجموعه میراث فرهنگی البرز گفته بود که پیگیر اشیای داخل این کاخ از طریق عکس ها و اسناد موجود در بنیاد مستضعفان، بنیاد تعاون و مرکز اسناد است تا بتوانند از روی اسناد و عکس ها، اشیای داخل کاخ را شناسایی و آن‌ها را بازگردانند. این در حالی بود که بهمن سال ۱۳۹۷ مدیر وقت میراث فرهنگی استان البرز به ایران اکونومیست اعلام کرد: «بسیاری از اموال کاخ مروارید قبل از آن‌که به میراث فرهنگی تحویل داده شود، مفقود شده و بعید است این اموال دیگر پیدا شود.»
در حالی‌که فضای سبز کاخ مروارید کرج وضعیت خوبی نداشت و حتی پیگیری‌های آن به دادستانی استان البرز راه یافت و دیگر امیدی به پیدا شدن اموال و آثار مفقود شده این عمارت تاریخی نبود، وضعیت مرمت آن هم در طول این سال‌ها تعریف چندانی نداشت و در سال ۱۳۹۹ علیرضا دهقان مهرجردی ـ معاون وقت میراث فرهنگی البرز ـ آخرین وضعیت کاخ مروارید کرج را این گونه به ایران اکونومیست شرح داد: «با اعتباری که در سال ۹۸ برای کاخ مروارید کرج تخصیص یافت توانستیم دو ویلایی که جزو ساختمان‌های مدیریتی مجموعه کاخ مروارید بودند را مرمت کنیم. عملیات بهسازی و نگهداری فضای سبز این مجموعه نیز بر اساس تفاهم‌نامه‌ای که با شهرداری کرج بسته شده در حال انجام است. در کنار این موارد، سال گذشته عملیات تخلیه آب و لایروبی دریاچه این کاخ نیز انجام شد و این دریاچه دوباره آبگیری شد. با اعتبارات تخصیص یافته سال گذشته برخی اقدامات برای تعمیر و بهسازی ادوات و تجهیزاتی که برای آبیاری فضای سبز مجموعه مورد نیاز است، صورت گرفت. همچنین طرح و برنامه‌ای برای مرمت سقف سالن مرکزی و سقف استخر که به صورت گنبدی است به استانداری البرز ارائه داده‌ایم و امیدواریم با اختصاص اعتبار مناسب مسیر برای اجرای این عملیات باز شود. اعتباری که برای مرمت دو سقف این کاخ برآورد شده بیش از پنج میلیارد تومان است، ولی اگر بخشی از آن هم از منابع اعتباری استانی تخصیص یابد، فاز اول مرمت را شروع می‌کنیم. طبق برآوردهای صورت گرفته، با یک‌ونیم میلیارد تومان می‌شود فاز اول مرمت سقف این کاخ را به اتمام رساند.»
مهرجردی همچنین درباره وضعیت مالکیت این بنا و واگذاری آن به بخش خصوصی اظهار کرده بود: «کاخ مروارید هنوز در مالکیت بنیاد تعاون سپاه است، به همین دلیل تا زمانی‌که تکلیف این مجموعه تاریخی روشن نشود، برای وزارت میراث فرهنگی تخصیص اعتبارات سنگین برای مرمت آن منطقی به نظر نمی‌رسد. علاوه براین، برای مرمت و بازسازی کاخ مروارید با توجه به محدودیت‌های اعتباری بخش دولتی، به مشارکت بخش خصوصی نیاز داریم، ولی هیچ سرمایه‌گذاری تا زمانی که تکلیف مالکیت این مجموعه مشخص نشود علاقه‌ای برای سرمایه‌گذاری در این حوزه نشان نمی‌دهد.» با این حال فریدون محمدی که در سال ۱۳۹۹ سرپرست میراث فرهنگی و گردشگری استان البرز ـ بود، از بهره‌برداری کاخ مروارید به عنوان کاخ ـ موزه در آن سال خبر داد، اما فقط محوطه بیرونی کاخ مروارید که مدتی بود به دلیل وضعیت نامناسب فضای سبز آن و شیوع ویروس کرونا بسته بود، به روی مردم باز شد.
پیمان بضاعتی‌پور ـ رییس سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری کرج ـ هم با بیان اینکه ۲۷ هکتار فضای سبز مجموعه کاخ مروارید از سال ۹۸ در اختیار مدیریت شهری کرج قرار گرفته، در این باره به ایران اکونومیست گفته بود: «عملیات بهسازی و احیای فضای سبز و اقدامات عمرانی و زیباسازی محوطه این مجموعه به پایان رسیده و از ۱۹ تیرماه ۱۴۰۰ درهای کاخ مروارید برای بازدید شهروندان باز خواهد بود. همچنین به‌زودی ساختمان اصلی کاخ مروارید به شهرداری تحویل داده می‌شود، طبق برنامه‌ریزی صورت گرفته قرار است شهرداری اعتبار مناسبی برای بازسازی ساختمان کاخ مروارید تخصیص دهد. در صورت تامین اعتبار مورد نیاز بنا شده در کمتر از دوسال بازسازی ساختمان کاخ زیر نظر کارشناسان میراث فرهنگی و با رعایت اصول فنی و معماری صورت بگیرد.»
مدیرکل میراث فرهنگی البرز نیز درباره واگذاری عملیات مرمت بنای کاخ مروارید به شهرداری کرج گفته بود: «برای احیای کاخ مروارید حداقل و به صورت خوشبینانه ۱۳۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است که تامین آن حتی از عهده بخش خصوصی نیز برنمی‌آید. اگر شهرداری برای مرمت بنای کاخ مروارید برنامه‌ای داشته باشد و بخواهد اعتبار مورد نیاز برای این‌کار را تامین کند، میراث فرهنگی از این اتفاق استقبال می‌کند. البته این اقدام منوط به توافق و انعقاد تفاهم نامه مشترک بین میراث فرهنگی و شهرداری در خصوص نحوه مرمت و بهره‌برداری از این مجموعه و ... است. بخش خصوصی با احیای این بنا به دنبال برگشت سرمایه‌ای است که هزینه کرده و این بازگشت مدت زمان زیادی می‌برد، ولی بازگشت سرمایه برای شهرداری با توجه به اینکه می‌تواند از سایر فضاهای این مجموعه هم استفاده کند، منطقی‌تر به نظر می‌رسد.» با این حال، از واگذاری مرمت کاخ مروارید به شهرداری خبری نشد و مرمت آن همچنان در بلاتکلیفی بودجه و تورم به سر برد.
سرپرست معاونت میراث فرهنگی استان البرز در خرداد ماه امسال درباره آخرین وضعیت مرمت این عمارت تاریخی هم گفته بود: «با شرایط تورمی امروز به نظر می‌رسد با ۸۵ میلیارد تومان هم نتوان مرمت کاخ مروارید را تمام کرد. امسال یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان اوراق مشارکت سال ۱۴۰۳ برای مرمت این کاخ اختصاص یافته است. با توجه به اینکه اعتبار تخصیص یافته نقدی نیست، سالی ۱۵ درصد از ارزشش کم می‌شود و حدود ۸۰۰ میلیون تومان از آن می‌ماند و با کسر مالیات و ... در نهایت به ۶۲۰ میلیون تومان می‌رسد. هیچ پیمانکاری حاضر نمی‌شود در شرایط تورمی امروز پروژه‌ای را انجام دهد و هزینه‌کرد خود را سه سال دیگر از میراث فرهنگی بگیرد و به دنبال دریافت نقدی است. اگر قرار باشد کاخ مروارید به سرو سامان برسد تنها از طریق بخش خصوصی امکان پذیر است ولی با توجه به اینکه مالکیت این کاخ با میراث فرهنگی نیست، امکان واگذاری این مجموعه به بخش خصوصی وجود ندارد.»
به گفته شهباز محمودی، سال گذشته (۱۴۰۰) سرمایه‌گذاری برای مرمت و بهره‌برداری از این مجموعه اعلام آمادگی کرده بود، ولی با توجه به شرایط مطرح شده، واگذاری آن به بخش خصوصی منتفی شد. این سرمایه‌گذار آماده بود ظرف یکسال حدود ۱۰۰ میلیارد تومان برای مرمت این مجموعه با نظارت میراث فرهنگی هزینه کند.
حالا مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان البرز، در حالی‌که همچنان وضعیت مالکیت این بنا مشخص نشده است و با گذشت هشت سال از واگذاری بخشی از آن به میراث فرهنگی استان البرز همچنان مشکلاتی برای مرمت این عمارت تاریخی وجود دارد و در طول این سال‌ها با وعده حفظ و صیانت بلاتکلیف مانده است، در تازه‌ترین اظهارات از تأمین یک میلیارد تومان اعتبار برای مرت سقف این بنا خبر داده است.
