در چند ماه اخیر به ویژه بعد از وقوع بحران اوکراین، بار دیگر عضویت گروه بریکس که روسیه و چین از جمله اعضای آن هستند، اهمیتی فزاینده یافته‌است.
«بریکس» نام ائتلافی به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور است که از کنار هم قرار گرفتن حرف اول انگلیسی نام پنج کشور شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی تشکیل شده است.
در سال ۲۰۰۹ میلادی و هنگام برگزاری نخستین اجلاس، این ائتلاف «بریک» نام داشت اما سال بعد یعنی ۲۰۱۰ با الحاق آفریقای جنوبی به بریکس تغییر نام داد؛ رخدادی که نشان داد، بریکس قابلیت تسری و گسترش دارد.
چند روز پیش «بورنیما آناند» رئیس انجمن بین المللی اعضای بریکس در گفت وگو با روزنامه روسی «ازوستیا» اعلام کرد که «ترکیه، مصر و عربستان سعودی در آینده نزدیک به عضویت بریکس درخواهند آمد.»
وی افزود: مساله عضویت این کشورها از سوی چین، روسیه و هند در نشست مجازی سران بریکس (چهاردهمین اجلاس) که در روزهای ۲۳ و ۲۴ ژوئن برگزار شد، مورد بررسی قرار گرفت.
در چند ماه اخیر به ویژه بعد از وقوع بحران اوکراین، بار دیگر عضویت گروه بریکس که روسیه و چین از جمله اعضای آن هستند، اهمیتی فزاینده یافته‌است
این همان نشستی بود که اوایل تیر ماه به صورت مجازی برگزار شد و آیت الله «سید ابراهیم رئیسی» به نمایندگی ایران به عنوان کشوری برخوردار از قابلیت‌های فراوان در حوزه های انرژی، ترانزینی، تجاری و اقتصادی به دعوت رسمی «شی‌جینپینگ» همتای چینی در آن شرکت و سخنرانی کرد.
وی از این فرصت استفاده کرد و از تریبون بریکس، دیدگاه‌های تهران را در خصوص مهمترین مسائل بین‌المللی و توسعه همکاری‌های تجاری و اقتصادی با سایر کشورها تشریح کرد.
همزمان مقامات کشورمان از ارائه درخواست عضویت ایران در گروه اقتصادهای نوظهور موسوم به بریکس خبر دادند؛ اتفاقی که حدود ۹ ماه پس از پذیرش درخواست عضویت دائم ایران در پیمان شانگهای رخ داد.
«ماریا زاخارووا» سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه در این خصوص در پیامی تلگرامی نوشت: «در حالی که کاخ سفید در فکر است که چه چیز دیگری را در جهان از کار بیندازد، ممنوع یا نابود کند، آرژانتین و ایران برای پیوستن به بریکس درخواست رسمی دادند.»
جاده دو طرفه تهران - بریکس
از نگاه کارشناسانه، موقعیت جغرافیایی منحصر بفرد ایران و قابلیت ها و ظرفیت های بی نظیر آن در حوزه انرژی، تزانزیت و فعالیت‌های تجاری و اقتصادی به گونه‌ای است که اعضای بریکس نگاهی ویژه به تهران دارند و ایران از جذابیت بالایی برای کشورهای قدرت و قدرت‌های نوظهور این گروه برخوردار است.
ایران به عنوان مسیر طلایی اتصال ترانزیتی شرق به غرب، سخت مورد توجه چین به عنوان یکی از بزرگترین صادر کنندگان کالا به اقصی نقاط جهان از جمله خاورمیانه و اروپاست تا از طریق ایران یکی از امن‌ترین، ارزان‌ترین و کوتاه‌ترین مسیرهای صادرات خود را ایجاد و همین طور، مواد خام مورد نیاز خود را از ایران و دیگر کشورهای حوزه خاورمیانه از طریق مسیر ایران تامین کند.
به عنوان نمونه طی هفته‌های اخیر، قطار کانتیتربر قزاقستان-ترکمنستان-ایران - ترکیه وارد ایران شد و مسیر خود را به سمت ترکیه و غرب ادامه داد.
چهارشنبه اول تیر ماه نیز رسانه‌های چین از حرکت نخستین قطار باری بین‌المللی به سمت ایران خبر دادند. بنابراین یک شریان بین‌المللی جدید پس از عبور از دریای خزر، وارد ایران و سپس دیگر کشورهای حوزه خاورمیانه و غرب می‌شود.
در شرایطی که غرب با استفاده ابزاری از تحریم در مقابل کشورهای ناهمسو، سعی در دستیابی به مطالبات گزاف خود دارد، همکاری کشورهای نوظهور بزرگ، غنی و پرجمعیت می‌تواند محاسبات آنها را برهم بزند.
عضویت در بریکس، فرصت‌های اقتصادی- سیاسی قابل توجهی را در اختیار ایران قرار می‌دهد که به دلیل بدعهدی غرب در اجرای برجام، تحت شدیدترین تنگناها قرار دارد و چند دور مذاکره در دولت سیزدهم هم به دلیل زیاده‌خواهی‌های آمریکا و متحدان اروپایی، بی‌نتیجه مانده است.
بنابراین، بریکس می‌تواند به کمک ایران برای خنثی سازی تحریم‌های غربی برآید. ضمن اینکه روسیه نیز به عنوان عضوی از شانگهای و بریکس که اینک تحت شدیدترین تحریم‌های تاریخ آمریکا و اروپا قرار دارد، می‌تواند با استفاده از تجارب تهران، تحریم‌های غرب را دور بزند.
یکی از مهمترین مزایای پیوستن به این مجمع، بخصوص برای ایران و و روسیه که مشمول سخت‌ترین تحریم‌ها هستند، بانک کشورهای بریکس است که «بانک توسعه نوین» نام دارد.
این بانک، که یک بانک توسعه چندملیتی توصیف شده، سامانه اعلام پرداختی دارد برای کشورهای عضو که بدیلی است برای سوئیفت، سامانه مالی ارتباطات بین‌بانکی جهانی، که اکنون ایران و روسیه از دسترسی به آن محروم شده‌اند. یکی دیگر از اهداف بریکس انفصال از دلار به عنوان ارز معیار تجارت بین‌المللی است و به گفته مقامات کرملین، تشکیل صندوق «ذخیره ارزی بین‌المللی» براساس ارز کشورهای عضو در جریان است.
در چنین شرایطی که غرب با استفاده ابزاری از تحریم در مقابل کشورهای ناهمسو، سعی در دستیابی به مطالبات گزاف خود دارد، همکاری کشورهای نوظهور بزرگ، غنی و پرجمعیت می‌تواند محاسبات آنها را برهم بزند. در نتیجه بازیگران مختلف جهان به ویژه اعضای بریکس به این نتیجه رسیده‌اند که با تعریف سازوکارهای پولی و اقتصادی مخصوص به خود از آسیب‌های نظم آمریکایی-اروپایی مصون بمانند.
پتانسیل‌ها و مختصات ضدغربی بریکس
بسیاری از ناظران، بریکس را در مقابل با غرب و ائتلاف‌های اروپایی- آمریکایی به تصویر می‌کشند.
در شرایطی که آمریکا بعد از حوادث ۱۱سپتامبر به یک‌جانبه‌گرایی در نظام بین‌الملل روی آورد، کشورهای در حال توسعه همچون گروه بریکس، در پی ایجاد نظم نوینی مبتنی بر ساختاری چندقطبی با اولویت گذار از دوره سرمایه‌داری غربی در نظم بین‌الملل هستند.
در حقیقت، بریکس را می‌توان یک باشگاه اقتصادی با گرایشات سیاسی و حتی فرهنگی تمدنی دانست؛ کشورهایی که فقط بازیگرانی در حال توسعه نیستند بلکه قطب‌های اصلی ساختار چندقطبی آینده جهان به شمار می‌روند.
در تشریح ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بریکس نیز لازم است نگاهی به رکودزنی‌های اعضای آن انداخت؛ برخورداری از بزرگترین و پرجمعیت‌ترین کشورهای دنیا گرفته تا متنوع‌ترین منابع و قدرتمندترین ارتش‌های جهان.
کشورهای عضو بریکس ۴۲ درصد جمعیت، ۳۰ درصد سرزمین‌ها، ۲۶ درصد تولید ناخالص داخلی و ۲۰ درصد تجارت کالایی جهان را در اختیار دارند.
تنها کشور آفریقایی عضو بریکس، آفریقای‌جنوبی است که شاید در میان این غول‌ها کوچک به نظر برسد اما از نظر تولید ناخالص داخلی دومین اقتصاد بزرگ آفریقاست، سومین ارتش بزرگ آفریقا را دارد هر چند از نظر مساحت و جمعیت حدود ۶۰ میلیونی، در این قاره ششم است. پایتخت آن ژوهانسبورگ ثروتمندترین شهر و پایتخت اقتصادی به خاطر برخورداری از بزرگترین معادن طلا و الماس آفریقاست.
دو کشور عضو بریکس یعنی روسیه و چین، عضویت دائم شورای امنیت را دارند؛ موضوعی که باعث شده بسیاری از بازیگران برای رهایی از فشارهای سیاسی غرب در مجامع بین‌المللی به ویژه شورای امنیت در صدد الحاق بر آن برآیند.
ضمن اینکه کشورهای بریکس از مهمترین تولیدکنندگان کالا، خدمات و مواد خام در دنیا هستند و پیش‌بینی شده در آینده نه چندان دور بزرگترین شوند.
همچنین یکی از مهمترین رویکرهای اعضای بریکس این است که آنها حامی کشورهای در حال توسعه و کشورهای جنوب و برقرارکننده تعادل و عدالت اقتصادی در مقابله با نظام پولی و بانکی غربی است.
از لحاظ جایگاه سیاسی و اثرگذاری در سازرمان‌های اثرگذار بین‌المللی لازم به ذکر است که در حال حاضر دو کشور عضو بریکس یعنی روسیه و چین، عضویت دائم شورای امنیت را دارند؛ موضوعی که باعث شده بسیاری از بازیگران برای رهایی از فشارهای سیاسی غرب در مجامع بین‌المللی به ویژه شورای امنیت سازمان ملل در صدد الحاق بر آن برآیند.
