چاقی امروزه در جهان به یک چالش حیاتی و جدی در حوزه سلامتی تبدیل شده است. این بیماری کودکان و بزرگسالان را تحت تاثیر قرار داده و در طولانی مدت سلامت و کیفیت زندگی افراد را با مخاطرات جدی مواجه کرده است.
در طول همه‌گیری بیماری کووید۱۹، کودکان و نوجوانان بیش از قبل به این بیماری مبتلا شدند. به طور کلی دوری از محیط مدرسه، مشکلات درآمدی، استرس و دیگر عوامل اجتماعی نقشی تعیین کننده در مشکلات حوزه سلامت به ویژه چاقی و اضافه وزن داشته است.
پیشتر بیماری چاقی در کشورهای با درآمد بالا رواج داشت اما این روند در حال تغییر است و اینک در کشورهای درحال توسعه و فقیر نیز چاقی و اضافه وزن روندی صعودی را طی می‌کند؛ به گونه‌ای که طبق پیش‌بینی‌ها بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان تا سال ۲۰۳۰ به چاقی مبتلا خواهند بود.
اکنون یک سوم کل جمعیت جهان با معضل چاقی دست و پنجه نرم می‌کنند و طبق گزارش‌های موجود از هر پنج کودک یک نفر و بیش از یک نفر از هر سه بزرگسال به این بیماری مبتلا هستند. فشار خون بالا، دیابت، بیماری ایسکمیک قلبی، کبد چرب، چربی خون، سیروز کبدی، سنگ کیسه صفرا، سکته، سرطان، پوکی استخوان، ناباروری و آسیب‌های روانی نمونه‌هایی از بیماری‌هایی است که به دنبال چاقی ایجاد می‌شود.
حال این سئوال به ذهن متبادر می‌شود که کدام کشورها در صدر لیست چاق‌ترین‌ها هستند و آیا این معضل فقط گریبان‌گیر کشورهای توسعه‌یافته است؟
نگاهی به چاق‌ترین کشورهای جهان
پایگاه اطلاع رسانی «مدیکال نیوز تودی» در گزارشی به این موضوع پرداخته و نوشت: به ترتیب آمریکا، مکزیک، نیوزلند، استرالیا، انگلستان، کانادا و ایرلند کشورهایی هستند که بالاترین نرخ چاقی در جهان را دارند. در واقع، طبق آخرین گزارش «سازمان همکاری و توسعه اقتصادی» (OECD) در مورد نرخ چاقی، ۳۳ کشور در فهرست بالاترین نرخ چاقی قرار دارند.
طبق گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت، بیماری چاقی اکنون به اپیدمی تبدیل شده و سالانه منجر به مرگ ۱.۲ میلیون نفر در اروپا می‌شود. بر اساس این گزارش که به صورت گسترده روند چاقی را مورد ارزیابی قرار داده‌است، این بیماری سالانه باعث ۲۰۰ هزار مورد سرطان و ۱.۲ میلیون مرگ در اروپا می‌شود.
روزنامه «گاردین» در توضیح جزئیات این گزارش می‌نویسد: یافته‌ها نشان می‌دهد که ۵۹ درصد از بزرگسالان، هشت درصد از کودکان زیر پنج سال و یک کودک از هر سه کودک در سن مدرسه در سراسر اروپا به اضافه وزن یا چاقی مبتلا است.
۵۹ درصد از بزرگسالان، هشت درصد از کودکان زیر پنج سال و یک کودک از هر سه کودک در سن مدرسه در سراسر اروپا به اضافه وزن یا چاقی مبتلا است.
بر اساس گزارش ارائه شده در «کنگره چاقی اروپا»، اروپا پس از قاره آمریکا، بیشترین نرخ چاقی را دارد. اطلاعات این مطالعه تشریح می‌کند که از نظر داشتن بیشترین افراد دارای اضافه وزن و چاق «انگلیس» در منطقه اروپا پس از اسرائیل، مالت و ترکیه در رتبه چهارم قرار دارد. البته اگر فقط نرخ چاقی مبنا قرار گیرد، انگلستان پس از ترکیه و مالت در مقام سوم است.
به طور کلی احتمال ابتلای مردان اروپایی به اضافه وزن یا چاقی بیشتر از زنان است، اگرچه زنان بیشتر با چاقی (۲۴ درصد) در اروپا نسبت به مردان (۲۲ درصد) دست به گریبان هستند.
البته همان طور که اشاره شد، اگرچه در گذشته این بیماری بیشتر معضلی برای کشورهای پیشرفته و ثروتمند بود اما اینک بنا به دلایلی چون فقر غذایی و مشکلات اقتصادی به یک مشکل مهم در کشورهای کم درآمد و فقیر نیز تبدیل شده‌است.
روزنامه «گاردین» در گزارشی این موضوع را برجسته و می‌نویسد: سرعت رشد چاقی در کشورهای با درآمد متوسط و کم و بیشتر از دیگر کشورها است. پیش‌بینی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که در هشت سال آینده شمار افراد چاق در کشورهای کم‌درآمد در مقایسه با سال ۲۰۱۰ سه برابر خواهد شد. همچنین انتظار می‌رود طبق آمارهای منتشره از اطلس جهانی چاقی، بیش از نیمی از زنان در آفریقای جنوبی تا سال ۲۰۳۰ به این بیماری مبتلا باشند.
ایران در کدام جایگاه قرار دارد؟
ایران نیز به عنوان کشوری در حال توسعه از این معضل در امان نبوده است و ابتلا به چاقی و اضافه وزن در این پهنه جغرافیایی سرعت بالایی یافته است.
در همین زمینه دکتر «رضا ملک‌زاده» رییس انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران ضمن تاکید بر افزایش ۵.۵ برابری شمار افراد چاق تصریح می‌کند که مرگ‌های زودرس به دلیل ابتلا به بیماری‌های مرتبط با چاقی در ایران طی سه دهه گذشته دوبرابر شده است.
به گفته ملک‌زاده، پرخوری و بی‌تحرکی به عنوان دو عامل مهم در افزایش روند چاقی است که در کشور مسیری نگران کننده را طی می‌کند. لازم به بیان است که معضل بی‌تحرکی حتی در روستاهای ایران نیز با افزایش شایان توجهی مواجه‌شده‌است.
طبق آمارها در حال حاضر ۷۰ درصد ایرانیان به چاقی و اضافه وزن مبتلا هستند. که به صورت تفکیکی ۴۷ درصد از افراد به اضافه وزن و ۲۳ درصد نیز به چاقی مبتلا هستند. افزون بر آن، ۴.۵ درصد جمعیت کشور نیز از چاقی مفرط رنج می‌برند.
در حال حاضر ۷۰ درصد ایرانیان به چاقی و اضافه وزن مبتلا هستند. که به صورت تفکیکی ۴۷ درصد از افراد به اضافه وزن و ۲۳ درصد نیز به چاقی مبتلا هستند. افزون بر آن، ۴.۵ درصد جمعیت کشور نیز از چاقی مفرط رنج می‌برند.
طبق اطلاعات موجود در زمینه چاقی در ایران، شمار افراد چاق از سال ۱۳۵۹ تا کنون ۵.۵ برابر و تعداد افراد دارای اضافه وزن ۳.۵ برابر شده است.
اکنون اضافه وزن در جوانان ایرانی افزایشی بیش از ۲۰ درصدی را تجربه می‌کند. رتبه دختران و پسران ۱۹ سال ایرانی در جدول اضافه وزن به ترتیب از ۹۶ و ۱۰۵ به رتبه‌های ۶۸ و ۸۱ رسیده است! همچنین، میزان شیوع اضافه وزن در دختران از ۶ درصد به بیش از ۲۶ درصد و در پسران از ۳ درصد به ۲۴ افزایش یافته است.
در فهرست رتبه بندی جهانی در زمینه چاقی نیز، دختران ۱۹ سال ایرانی با ۴۳ پله سقوط دارای رتبه ۵۵ و پسران با ۳۹ پله سقوط در رتبه ۷۴ هستند. این آمار و ارقام نشان می‌دهد که وضعیت چاقی در میان نوجوانان ایران طی چهار دهه گذشته، بدتر شده است.
در همین زمینه «محمدرضا شانه‌ساز» رئیس سازمان غذا و دارو نیز عادت‌های غلط غذایی در ایران را عامل اصلی ابتلا به چاقی می‌داند و می‌گوید: «متاسفانه شیوع چاقی در کشور ما تقریبا ۲ برابر متوسط جهانی است و بی‌توجهی خانواده‌ها به وضعیت تغذیه خود، خطرات زیانباری را برای افراد جامعه ایجاد خواهد کرد.»
تاثیر کووید ۱۹ در افزایش روند چاقی به ویژه کودکان
دوسال درگیری جهان با شیوع بیماری کووید ۱۹، دورکاری کارمندان، آنلاین شدن مدارس، بی‌تحرکی، تغییر سبک زندگی و مشکلات اقتصادی که عادات غذایی را تغییر داد، روند ابتلا به اضافه‌وزن و چاقی را تسریع کرده است.
کارشناسان «مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری» (CDC) در گزارشی به تاثیر کرونا بر افزایش ابتلا به چاقی پرداخته و می‌گویند: تعطیلی مدارس، اختلال در برنامه‌های روزمره، افزایش استرس و عدم امکان فعالیت بدنی در باشگاه و پارک و مشکلات شدید در تغذیه مناسب منجر به افزایش وزن در بین کودکان و نوجوانان شد. این مرکز از داده‌های «اکویا» (IQVIA ) شرکت داروسازی آمریکایی برای مقایسه روندهای «شاخص توده بدن» (BMI) در میان گروهی متشکل از ۴۳۲ هزار و ۳۰۲ نفر در سنین ۲ تا ۱۹ سال قبل و در طول همه‌گیری استفاده کرد. این تحقیقات نشان داد که این شاخص در دوره همه‌گیری نسبت به قبل از آن تقریبا دو برابر شده است.
طبق این گزارش، کودکان ۶ تا ۱۱ ساله در مقایسه با سایر گروههای سنی، بیشترین افزایش را در نرخ تغییر شاخص توده بدنی تجربه کردند، که این نرخ نسبت به قبل از همه‌گیری ۲.۵ برابر شده بود. تجزیه و تحلیل طبقه بندی سن نشان داد که در بین کودکان ۶ تا ۱۱ ساله، نرخ تغییر شاخص توده بدنی نسبت به دسته کودکان ۵-۳ سال افزایش دارد. به عنوان مثال، در میان کودکان با سن ۳ تا ۵ سال، آنهایی که وزن سالم داشتند نرخ تغییر این شاخص ۰.۰۳ در ماه افزایش یافت، در حالی که کودکان دارای اضافه وزن، چاقی متوسط یا چاقی شدید بین ۰.۰۶ تا ۰.۱۰ افزایش را تجربه کردند.
کودکان ۶ تا ۱۱ ساله در مقایسه با سایر گروههای سنی، بیشترین افزایش را در نرخ تغییر شاخص توده بدنی را در دوران کرونا تجربه کردند، که این نرخ نسبت به قبل از همه‌گیری ۲.۵ برابر شده است
افزون برآن، چاقی بزرگسالان در دهه گذشته به شدت افزایش یافته است و همه گیری تنها مشکلی را تشدید کرد که در دهه گذشته به سرعت در حال افزایش بود.
در گزارشی از «رادیو ملی آمریکا» آمده است: در سال ۲۰۱۱، هیچ کشوری به آستانه ۳۵ درصد چاقی نرسیده بود. اکنون اما ۱۶ کشور در آن سطح قرار دارند و تعداد انگشت شماری از کشورها نیز به آستانه ۴۰ درصد نزدیک شده‌اند. این نرخ در جنوب و غرب میانه بالاتر است.
شکل زیر شیوع چاقی خود گزارش شده در بین بزرگسالان ایالات‌متحده بر اساس ایالت و قلمرو بین سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۲۰ را نشان می‌دهد.
دکتر «فاطیما کودی استنفورد» از محققان برجسته چاقی در دانشکده پزشکی هاروارد، چاقی را یکی از عوامل موثر در چاقی دانسته و می‌گوید: استرس فقط بر ورزش و الگوی غذا خوردن تاثیر نمی‌گذارد. استرس بدن را وادار می‌کند تا چربی بیشتری ذخیره کند. در طول همه‌گیری، عوامل دیگری از جمله ناامنی غذایی و کاهش دسترسی به تفریح، احتمال افزایش وزن را در همه رده‌های سنی افزایش می‌دهد.
یک نظرسنجی در ماه مارس که توسط انجمن روان‌شناسی آمریکا صورت گرفت، نشان داد که ۴۲ درصد از آمریکایی‌ها گفته‌اند که بیش از آنچه انتظار داشتند، وزن اضافه کرده‌اند. یک مطالعه اخیر که داده‌های سوابق سلامت کودکان را جمع‌آوری کرد، روند افزایش وزن را در میان کودکان، به‌ویژه کودکان ۵ تا ۱۱ ساله نشان داد. در این گروه سنی، اضافه وزن یا چاقی از ۳۶.۲ درصد به ۴۵.۷ درصد در طول همه‌گیری افزایش یافت.
کرونا نشان داد که چگونه افزایش چاقی می‌تواند سلامت افراد و سیستم مراقبت‌های بهداشتی را تهدید کند. چاقی افراد را در برابر بستری شدن در بیمارستان و مرگ ناشی از کووید ۱۹ آسیب پذیرتر کرد. در عین حال، این بیماری بسیاری از عوامل اجتماعی و اقتصادی که باعث چاقی می‌شوند را نیز تشدید کرد. برای مثال، از دست دادن شغل یا درآمد اغلب به این معنی است که خانواده‌ها نمی‌توانند گزینه‌های غذایی سالم‌تری را داشته باشند.
راهکارهای مبارزه با چاقی
علاوه بر کرونا که پیشتر به طورکامل به آن اشاره شد، مواردی همچون رژیم غذایی ناسالم و نداشتن تحرک بدنی نیز از دیگر علت‌های چاقی هستند. ضمن اینکه عوامل محیطی منحصر به فرد برای زندگی در جوامع مدرن اروپا که به شدت دیجیتالی شده‌اند از محرک‌های چاقی به شمار می‌روند؛ سفارش آنلاین غذای ناسالم برای کودکان و افزایش تولید بازی‌های آنلاین که تحرک را از کودکان می‌گیرند، نمونه‌ای از این عوامل هستند.
عوامل محیطی منحصر به فرد برای زندگی در جوامع مدرن اروپا که به شدت دیجیتالی شده‌اند از محرک‌های چاقی به شمار می‌روند همانند سفارش آنلاین غذای ناسالم برای کودکان و افزایش تولید بازی‌های آنلاین که تحرک را از کودکان می‌گیرند
«هانس کلوگه» مدیر منطقه‌ای سازمان بهداشت جهانی در اروپا با بیان اینکه معکوس کردن اپیدمی چاقی در اروپا هنوز هم امکان‌پذیر است، گفت: با ایجاد محیط‌هایی که توانمندتر هستند، سرمایه‌گذاری و نوآوری در سلامت را ترویج می‌کنند و سیستم‌های سلامت قوی و انعطاف‌پذیر را توسعه می‌دهند، می‌توانیم مسیر چاقی را در منطقه تغییر دهیم.
این یافته‌ها بر اهمیت تلاش‌ها برای جلوگیری از افزایش وزن در طول و پس از همه‌گیری کووید۱۹ و همچنین در طول شرایط اضطراری بهداشت عمومی آینده تاکید می‌کند. همچنین نشان می‌دهد که باید تلاش برای ترویج رفتارهای سالم غذایی و ورزشی را افزایش داد.
این تلاش ها می‌تواند شامل غربالگری منظم شاخص توده بدنی افراد توسط ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی، ایجاد امنیت غذایی، توجه به عوامل اجتماعی تعیین‌کننده سلامت، افزایش دسترسی به برنامه های مدیریت وزن کودکان مبتنی بر شواهد و منابع کمک غذایی، تمرکز منابع دولتی برای حل این معضل وتسهیل تغذیه سالم باشد.
منابع:
https://b۲n.ir/k۱۱۲۶۶
https://b۲n.ir/q۸۰۸۸۴
https://b۲n.ir/j۳۰۷۸۱
https://b۲n.ir/m۵۳۵۱۱
https://b۲n.ir/w۴۹۶۹۰
