به گزارش ایران اکونومیست ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان منابع گازی دنیا ظرفیت بالایی برای تولید و حتی نقش‌آفرینی در بازار این سوخت پاک در منطقه دارد، اما در سال‌های گذشته با توجه به روند افسارگسیخته مصرف در داخل کشور، حتی تکمیل همه فازهای پارس جنوبی نیز نتوانسته است پاسخگوی تقاضا باشد، به‌طوری که هم‌اکنون تراز گازی کشور منفی شده و مجموع تقاضا از عرضه گاز پیشی‌گرفته است.
بررسی مقدار مصرف و مشترکان پلکان‌های مختلف نشان می‌دهد که امکان افزایش قابل توجه قیمت گاز در بودجه ۱۴۰۱ برای ۲ درصد از بیشترین مصرف‌کنندگان گاز خانگی وجود دارد. مصرف انرژی در ایران همیشه با حرف و حدیث‌های فراوانی درباره الگوی مصرف همراه بوده است. اخیراً تفکیک تعرفه مشترکین پرمصرف و کم‌مصرف در اولویت سیاستگذاری برای تخصیص یارانه انرژی و اصلاح الگوی مصرف گاز قرار گرفته است.
محمدرضا جولایی مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران، جزئیات بیشتری درباره برنامه وزارت نفت برای اصلاح تعرفه پلکان‌های گاز بیان می‌کند: «محاسبه تعرفه مشترکان پرمصرف یا بدمصرف گاز با افزایش گازبها خواهد بود. این تعرفه به زودی اعلام می‌شود و قرار بر این است، افزایش گازبها در قبض مشترکان گاز طبیعی که الگوی مصرف را رعایت نکنند، اعمال شود و گازبها برای آن دسته از مشترکان که سقف الگوی مصرف ابلاغ شده از سوی شرکت ملی گاز ایران را رعایت می‌کنند، به قیمت سال ۱۳۹۹ محاسبه گردد.
محسن مظلوم فارسی‌باف مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی گاز ایران، نیز با بیان لزوم اصلاح تعرفه‌های گاز می‌گوید: «دمای رفاه در ایران ۲۴ تا ۲۵ است، درحالی که در ژاپن و در عمده کشورهای اروپایی دمای رفاه حدود ۲۰ و زیر ۲۰ درجه است. ما به ازای همین ۴-۵ درجه دمای رفاه بیشتری که تعریف می‌کنیم، هزینه گزافی می‌پردازیم.» او با تأکید بر اینکه این افزایش تعرفه گاز طبیعی هم باید به سبد اقتصاد خانواده چند دهک پایین بازگردانده شود، گفت: «یک کالای رایگان تا زمانی که مجانی باشد ارزشش را از دست می‌دهد، بنابراین به جای اینکه گاز را رایگان کنیم، باید از آن دهک‌هایی که مقداری وضع درآمدی بهتری دارند و همچنین مشتریان پرمصرف محسوب می‌شوند، هزینه بگیریم و در سبد خانواری که صرفه‌جویی می‌کند و در دهک پایین‌تری است، هزینه کنیم.»
تعرفه جدید گاز خانگی برای پرمصرف‌ها
طبق تصمیم هیئت دولت در آبان سال جاری، تعرفه‌های گاز بخش خانگی بعد از شش سال تغییر کرد و با تمرکز بر مشترکان پرمصرف افزایش یافت. جدول تعرفه جدید، گازبهای بخش خانگی در ماه‌های سرد سال را نشان می‌دهد. طبق این جدول گازبهای سه پله اول مصرفی هیچ تغییری نکرده است. از پله چهارم به بعد تعرفه پله بعدی، ۴۰ درصد نسبت به تعرفه پله قبلی افزایش می‌یابد تا اینکه در پله آخر که شامل مشترکین پرمصرف و پردرآمد می‌شود. تعرفه گاز نسبت به تعرفه‌های قبلی ۴ برابر خواهد شد.
هر چند که در پله آخر، تعرفه گاز مشترکان پرمصرف چهار برابر شده اما با توجه به اینکه در محاسبه قبض گاز، میزان مصرف هر پله در تعرفه آن ضرب و سپس جمع می‌شود، به طور میانگین قبض گاز پرمصرف‌ها در مدل تعرفه‌گذاری جدید دو تا سه برابر شده است.
تعرفه جدید گاز خانگی پرمصرف‌ها در دستورکار
طبق آمار و ارقام، اصلاح تعرفه‌های گاز خانگی در آذر سال جاری تأثیر قابل ملاحظه‌ای در اصلاح رفتار مصرفی پرمصرف‌ها نداشته است. تا قبل از مصوبه دولت سیزدهم برای تغییر تعرفه گاز خانگی در ۲۶ آبان، قیمت این حامل انرژی از سال ۹۴ تا کنون تغییر نکرده بود. در نتیجه شاید برای تأثیرگذاری بر رفتار پرمصرف‌ها نیاز باشد، دولت چندین بار دیگر تعرفه گاز پرمصرف‌ها (پله ۷ تا ۱۲) را اصلاح کند، زیرا اقشاری که تمکن مالی دارند، با وجود افزایش تعرفه‌ها بازهم در رفتار مصرفی خود تغییری ایجاد نکردند. اقدام وزارت نفت در «دو تا سه برابر کردن قبض گاز مشترکان پرمصرف» و «کاهش ۹ درصد میزان یارانه پنهان پرداختی به آن‌ها» در مصوبه اخیر اصلاح تعرفه گاز خانگی، هر چند اقدامی رو به جلو محسوب می‌شود اما در مقایسه با وضعیت نامطلوب فعلی همچنان فاصله زیادی تا رسیدن به حالت ایده‌آل دارد.
تصویر زیر، میزان قبض پرداختی و یارانه پنهان دریافتی مشترکان هر پله مصرفی را قبل و بعد از اعمال تعرفه‌های جدید نشان می‌دهد. قبض پرداختی با رنگ آبی و یارانه دریافتی با رنگ قرمز نمایش داده شده است. همچنین مستطیل‌های کم‌رنگ مربوط به تعرفه‌های قدیم و مستطیل‌های پررنگ مربوط به تعرفه جدید خواهد بود. همانطور که تصویر نشان می‌دهد، تعرفه‌های جدید شرکت گاز، معادلات را به طور قابل ملاحظه‌ای تغییر نداده و تنها به میزان کمی قبض گاز مشترکین پرمصرف (آبی پررنگ) در پله آخر را افزایش و مبلغ بالای یارانه دریافتی آن‌ها را کاهش داده است. در نتیجه اصلاح مجدد تعرفه‌های گاز خانگی با تمرکز صرف بر مشترکان پرمصرف (حدوداً ۵ درصد از مشترکان) ضروری به نظر می‌رسد.
جریمه‌ها در عملکرد مشترکان پرمصرف تأثیر گذاشته است؟
هر چند گام وزارت نفت برای اصلاح تعرفه گاز پرمصرف‌ها به صورت حداقلی تعریف شده بود و قطعاً نیاز به جریمه بیشتر پرمصرف‌ها برای کنترل مصرف آنهاست، این سیاستگذاری می‌تواند در رفتار مصرفی تأثیرگذار باشد و به میزانی از هدر رفت مصرف انرژی جلوگیری کند. چندی پیش جواد اوجی وزیر نفت، با اشاره به اصلاح تعرفه گاز خانگی و با تمرکز بر مشترکان پرمصرف گفت: «از سال ۹۴ تا اوایل آذر امسال برای مشترکان پرمصرف گاز افزایش قیمت نداشتیم. با مصوبه دولت، مصرف گاز برای مشترکان سه پله نخست که ۷۵ درصد مشترکان و ۵۰ درصد مصرف گاز را شامل می‌شوند نیز افزایش قیمتی نداشت اما برای ۲۵ درصد مشترکان در بخش خانگی که ۵۰ درصد مصرف گاز در این بخش را دارند، قیمت گاز را افزایش دادیم.»
وزیر نفت افزود: «در محاسبه مصرف گاز ۱۲ پله داریم. از پله چهارم به بعد، در ازای هر پله ۴۰ درصد قیمت گاز را برای مشترکان پرمصرف افزایش دادیم و از این محل، مصرف گاز روزانه ۲۵ میلیون مترمکعب کاهش یافت. حجم انرژی ذخیره شده همانند تولید یک فاز پارس جنوبی است و توانستیم حجمی از سرمایه‌گذاری برای جبران مصرف گاز را کاهش دهیم. قیمت هر متر مکعب گاز در اروپا اکنون به یک دلار و ۳۳ سنت رسیده است. پرمصرف‌های گاز، پارسال برای هر متر مکعب ۴۰۰ تومان پرداخت می‌کردند اما امروز باید ۲ هزار تومان پرداخت کنند. در گام‌های بعد به سمت محاسبه قیمت‌های واقعی گاز برای آن‌ها خواهیم رفت.»
افزایش قیمت گازبهای پرمصرف‌ها به نفع کیست؟
با اصلاح پلکان‌های تعرفه گاز، مشترکان پرمصرف خانگی و کاهش و حذف تدریجی یارانه پنهان آن‌ها، اولاً فشار اقتصادی بر همه مصرف‌کنندگان وارد نمی‌شود و اتفاقاً عموم مردم نه تنها از اجرای این طرح گلایه نکرده، بلکه از آن استقبال هم می‌کنند. ثانیاً افزایش قیمت می‌تواند به اصلاح رفتار مصرفی آن‌ها منجر شده و بدین صورت در مصرف گاز صرفه‌جویی شود.
همانطور که می‌دانید در زمستان پیش‌ِ رو، ایران با کمبود گاز مواجه خواهد شد و اعمال اهرم فشار برای کاهش اتلاف انرژی به دست اقشار پرمصرف می‌تواند به مدیریت مصرف در زمستان کمک کند. اگر اقشار پرمصرف با وجود واقعی‌سازی قیمت گاز برای آن‌ها، حاضر به اصلاح مصرف خود نشدند نیز مجبور هستند، بهای واقعی آن را پرداخت کنند. می‌توان از محل این بودجه برای اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف استفاده کرد. علاوه بر اصلاح تعرفه‌ها، جهت تأثیر بر رفتار پرمصرف‌ها، دولت باید در زمینه سیاست‌گذاری‌های کلان‌تر برای استفاده بهینه از انرژی تلاش کند.
