نوآوری، ایجاد تغییر در محصولات یا خدمات یا روش خلق و عرضه آنها با هدف پاسخگویی به بازارهای جدید و نیازهای متغیر مشتریان است. انجام صحیح این تغییرات و موفقیت در آن، منوط به مشاهده پیوندها، کشف فرصت‌ها و استفاده مناسب از آنها است.
همچنین نوآوری؛ خلق ارزش جدید اقتصادی با استفاده از دانش است. در این نگاه، بخش‌های مهمی از دانش از نوع دانش ضمنی است و از طریق یادگیری توسط انجام کار (بر پایه فعالیت‌های معمول)، یادگیری از راه به کارگیری و یادگیری از راه تعامل منتقل می‌شود.
نوآوری مردمی که اصطلاحی نسبتا جدید است، مجموعه متنوعی از فعالیت‌های همسایگان، هم‌محله‌ای‌ها، گروه‌های همسان و همکار را در برمی‌گیرد که هدف آن رسیدن به راه‌حل‌های از کف به سقف برای توسعه پایداری است که مشکلات محلی و منطقه‌ای را حل و منافع و ارزش‌های گروه‌های مختلف را تامین می‌کند.
نوآوری‌های مردمی بیشتر پس از بحران بزرگ اقتصادی سال ۲۰۰۸ میلادی مطرح شد که طی آن تولید ناخالص داخلی و سرمایه‌گذاری‌های عمده در سطح جهانی کاهش یافت، همچنین گفت‌وگوها به سوی نوآوری‌های با هزینه‌های کم اقتصادی و باصرفه جلب شد. از این رو، ابتکارات و نوآوری‌های باصرفه اقتصادی و مردمی بیشتر زیر ذره‌بین قرار گرفت که به صورت نظام‌مند نه برای آنها بودجه در نظر گرفته و نه برنامه‌ای تدوین شده بود.
همچنین عرصه‌هایی که در آنها چنین نوآوری‌هایی رخ می‌دهد و به طور صریح در زمینه‌های غیررسمی شکل گرفته بود، بیشتر توجه سیاست گذاران و دانشگاهیان را به خود جلب کرد.
با اینکه در سال‌های اخیر کلیدواژه نوآوری بارها توسط سیاست گذاران و دولتمردان شنیده و بر آن تاکید شده است، این مفهوم بیشتر در زیست‌بوم دولتی و برای گسترش اقتصاد دانش‌بنیان و حتی فضای استارتاپ‌ها (شرکت‌های نوآفرین) استفاده و کمتر به نوآوری‌های مردمی بدون حمایت دولتی توجه شده است اما این روزها شماری از فعالان حوزه ترویج علم شبکه نوآوری‌های مردمی را تشکیل داده‌اند.
نوآوری‌های مردمی چیست؟
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و موسس شبکه نوآوری‌های مردمی در گفت‌و گو با ایران اکونومیست در مورد این شبکه گفت: اصطلاح نوآوری‌های مردمی (grassroots innovation) برای توصیف شبکه‌ای از فعالیت‌ها و سازمان‌هایی به کار گرفته می‌شود که راه حل‌های پایین به بالا برای توسعه پایدار ایجاد می‌کنند.
دکتر اکرم قدیمی ادامه داد: راه‌هایی که پاسخگوی وضعیت و موقعیت‌های محلی و در راستای منافع و ارزش‌های جوامع دخیل در آنها است. بیشتر نوآوری‌های مردمی برای خدمت به اهداف محلی یا حل یک مشکل محلی شکل می‌گیرند. دو مؤلفه سبز بودن (توجه به محیط زیست) و کم‌هزینه بودن از مهم‌ترین مؤلفه‌های نوآوری‌های مردمی است که در آن ابتکارات فناوری برای بهبود کارایی و کارآمدی منابع جهت حفظ محیط زیست و رشد اقتصادی مد نظر قرار می‌گیرد.
وی اظهار داشت: نوآوری‌های مردمی، غیررسمی، بومی و محلی هستند، توسط مردم عادی که هیچ تجربه‌ای در بخش‌های رسمی و سازماندهی شده ندارند و معمولاً بدون کمک دولت ایجاد می‌شوند. بیشتر این نوآوری‌ها پایدار هستند به این دلیل که از ورودی‌های بیرونی کمتر استفاده می‌کنند و مداخله کمتری هم در محیط انجام می‌دهند.
رییس انجمن ترویج علم ایران ادامه داد: نوآوری‌های مردمی در ایجاد اشتغال مولد به ویژه برای افرادی که در پایین هرم زندگی می‌کنند، نقش مهمی دارد. علاوه بر این، منجر به اشتغال مولد و تجاری‌سازی نوآوری‌های مردمی می‌شود.
قدیمی همچنین درمورد شبکه نوآوری‌های مردمی و هدف از تاسیس آن گفت: همانگونه که در تعریف نوآوری‌های مردمی آمده، شبکه‌ای از فعالیت‌ها و سازمان‌هایی که راه‌حل‌های پایین به بالا برای توسعه پایدار ایجاد می‌کنند. راه‌هایی که پاسخگوی وضعیت و موقعیت‌های محلی و در راستای منافع و ارزش‌های جوامع دخیل در آنها است.
وی هدف از تاسیس این شبکه را شبکه نوآوری‌های مردمی درصدد شناسایی، معرفی، مستندسازی نوآوری‌های مردمی دانست که در سراسر کشور به صورت پراکنده وجود دارد.
گفتمان‌سازی و اشتراک دانش در عرصه نوآوری‌های مردمی
موسس شبکه نوآوری‌های مردمی ایران ادامه داد: اهداف شبکه نوآوری‌های مردمی گفتمان سازی و اشتراک دانش و تجربه در عرصه نوآوری‌های مردمی در ایران، شناسایی و معرفی نوآوران مردمی به جامعه؛ تعامل و همیاری و اشتراک تجربه‌های نوآوران مردمی، استفاده از ظرفیت و توان نوآوران مردمی در راستای توسعه پایدار؛ آیا از نظر تاریخی نوآوری‌های مردمی ایرانی در بازه زمانی مشخصی بروز و ظهور داشته‌اند یا وابستگی به موقعیت تاریخی و وضعیت سیاسی ندارند؟ توجه به تعریف نوآوری های مردمی شاهد وجود این نوع نوآوری در طی تاریخ هستیم. نمونه هایی بسیاری از این نوآوری‌ها در تاریخ ایران قابل مشاهده است از سازه تخت جمشید گرفته تا قنات، کاریز و بسیاری دیگر.
قدیمی درمورد مشارکت کنندگان و حامیان این شبکه هم اظهار داشت: موضوع ایجاد شبکه نوآوری های مردمی یکی از اهداف بلندمدت کرسی یونسکو در ترویج علم است. با توجه به اهمیت نوآوری های مردمی به عنوان نوآوری در بخش غیررسمی و جلب توجه سیاست گذاران و برنامه ریزان به نوآوری های خرد و غیررسمی، این شبکه راه اندازی شده است.
وی درمورد آغاز به کار غیررسمی این شبکه نیز گفت: شبکه نوآوری‌های مردمی ایران از بهمن سال گذشته با طراحی سامانه کار خود را به صورت غیررسمی انجام داد و روز سه شنبه (۱۴ تیر) به صورت رسمی در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور رونمایی شد. این شبکه هم به صورت درگاه (پایگاه اطلاع‌رسانی) و هم اپلیکشن (نرم‌افزار) آماده ثبت نوآوری های مردمی در سراسر کشور و صفحات انگلیسی شبکه نیز در دست انجام است.
رییس انجمن ترویج علم ایران درمورد استفاده از تجربیات دیگر کشورها برای تاسیس این شبکه اظهار داشت: قبل از طراحی این شبکه، مطالعات زیادی در مورد شبکه های نوآوری های مردمی در سطح جهان انجام شد. ضمن بهره گیری از تجارب جهانی، این شبکه با توجه به شرایط فرهنگی کشور طراحی شده است.
قدیمی جامعه هدف این شبکه را همه نوآوران مردمی که در سطح کشور فعالیت دارند اعم از دانشجو، دانش آموز، کشاورز، معلم یا هر فردی که برای حل مساله خود تلاش می کند، اعلام کرد و گفت: برنامه های متعددی برای ارتباط با نوآوران در حال طراحی است که به‌زودی از طریق شبکه اطلاع رسانی می شود.
