به گزارش ایران اکونومیست از سازمان حفاظت محیط‌زیست، حسن اکبری با بیان اینکه زاگرس بهترین زیستگاه های کشور را برای کل وبز و قوچ و میش دارد، افزود: هم به لحاظ پتانسیل رویشی و هم به لحاظ منابع آبی، زیستگاه های گسترده و با توان رویشی عالی در این رشته کوه وجود دارد به همین دلیل در گذشته جمعیت بسیار زیادی از این دو گونه را در خود جای داده بود و بالطبع گوشتخورانی مانند پلنگ نیز در این منطقه از جمعیت بالایی برخوردار بود اما چنانچه به آمار فعلی توجه کنیم، می بینیم که متاسفانه شرایط کاملاً برعکس شده و جمعیت این دو گونه اصلی در زاگرس نگران کننده است.
وی خاطرنشان کرد: در بخش مهمی از استان های زاگرسی مانند کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری و فارس زیستگاه های بسیار مناسبی برای این دو گونه وجود دارد اما جمعیت آن ها به برخی لکه های مناطق حفاظت شده محدود شده است که به صورت کوچک و غالباً جزیره ای هستند، این نشان می دهد که ما در این استان ها به شدت به بحث فرهنگ سازی برای پیشگیری از تخلفات مربوط به صید و شکار نیاز داریم.
وی افزود: به هر حال استان هایی که علاقه ذاتی به تفنگ دارند و از قدیم، شکار به عنوان یکی از علائق و مهارت های مردمان این مناطق محسوب می شده با محدودیت جمعیت گونه های برجسته قوچ و میش و کل و بز مواجه شده اند.
بیشترین جمعیت آهوی کشور در استان های اصفهان، خراسان شمالی، بوشهر و خراسان رضوی است، خیلی از استان های کشور که از دیرباز آهو داشتند، چندین دهه است که دیگر آهو ندارنداکبری تاکید کرد: اگر با آموزش و فرهنگ سازی صحیح این مشکل مدیریت شود، امکان رشد سریع جمعیت این گونه ها در مناطق یاد شده وجود دارد چون شرایط زیستگاهی، رویشی و منابع آبی این زیستگاه ها بسیار مناسب است و به هر حال مردم علاقمندی به طبیعت دارند، چنانچه علایق آنها به سمت حفاظت گرایش پیدا کند تاثیر عجیبی در کوتاه مدت خواهد گذاشت.
وی با بیان اینکه بیشترین جمعیت آهوی کشور در استان های اصفهان، خراسان شمالی، بوشهر و خراسان رضوی قرار دارد، گفت: متاسفانه خیلی از استان های کشور که از دیرباز آهو داشتند، چندین دهه است که دیگر آهو ندارند و در مابقی استان ها هم جمعیت این گونه کم شده است.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: براساس سرشماری پستانداران برجسته کشور تعداد کل آهوی ایرانی در کشور حدود ۲۴ هزار رأس است.
دشواری احیای جمعیت جبیر حتی با وجود مناسب شدن شرایط زیستگاه
وی با اشاره به وجود برخی نگرانی ها درباره جمعیت گونه جبیر در کشور، تصریح کرد: جبیر نژادی از آهوان است که با خشکی طبیعت سازگارتر است و بالاترین جمعیت جبیر را در استان های سمنان، فارس و کرمان داریم.
به گفته اکبری، تجربیات نشان داده که احیای جمعیت جبیر بسیار سخت تر از آهو اتفاق می افتد.
وی افزود: آهوی ایرانی و حتی کل و بز و قوچ و میش به محض این که شرایط زیستگاهی مناسبی پیدا کنند با رشد جمیعت چشمگیری مواجه می شوند اما احیای جمعیت جبیر قدری سوال برانگیز است و در بعضی مناطق حتی با وجود مناسب شدن شرایط زیستگاه، احیای جمعیت این گونه به دشواری صورت می گیرد.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، خاطرنشان کرد: در سراسر کشور حدود سه هزار راس جبیر داریم که عدد قابل قبولی نیست.
وی گفت: ما در برخی از مناطق آزاد به ویژه در فلات مرکزی ایران و شرق کشور که جمعیت بسیار بالایی از گونه ها را در خود جای داده است بعضاً مناطق آزادی داریم که تا دوهزار راس کل و بز و قوچ ومیش را درخود جای داده اند. حتی در این مناطق طعمه خوارانی مثل پلنگ داریم که نشان می دهد زنجیره غذایی تقریباً کامل است.
اکبری تصریح کرد: پدیده هایی مثل قرق های اختصاصی (حفاظتگاه های خصوصی) و دیگر روش های حفاظتی که توسط مردم انجام شود در این مناطق می تواند بسیار موثر باشند.
در سراسر کشور حدود ۳۰۰۰ راس جبیر داریم که عدد قابل قبولی نیستمعاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: این سرشماری ها یکسری اطلاعات کلی در اختیار ما قرار می دهد که بتوانیم براساس آن منابع اعتباری، امکانات و تجهیزات سازمان را عادلانه تر توزیع کرده و زمینه احیای جمعیت گونه ها را فراهم کنیم.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اهمیت شمارش سالانه جمعیت گونه های برجسته حیات وحش، اظهار داشت: سازمان حفاظت محیط زیست هرساله گونه های برجسته حیات وحش کشور شامل قوچ و میش، کل و بز، آهو، جبیر، گورخر و مرال را شمارش می کند، اگر فراوانی این گونه های برجسته تغییر مثبتی داشته باشد، نشان از آن دارد که زیستگاه آن ها به خوبی حفظ شده است و به تبع آن بقیه گونه های زیستگاه هم حفاظت قابل قبولی دارند.
وی با بیان اینکه شمارش این گونه ها شاخصی برای ارزیابی سلامت زیستگاه ها است، افزود: روشی که در سازمان حفاظت محیط زیست برای شمارش این گونه ها انجام می شود، تعیین حداقل جمعیت موجود است چراکه روش های برآوردی که در دنیا رایج است به دلیل شرایط توپوگرافی کشور، توزیع جمعیت و دشواری انجام آن در برخی مناطق کشور ما، کارآیی مناسبی ندارد، بنابراین ما با همین روش شمارش حداقل جمعیت موجود، کار تخمین جمعیت را انجام می دهیم، البته دقت این روش وابستگی زیادی به میزان جدیت و نحوه نظارت مدیران استان ها و سازمان دارد.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه تمام مناطق ۴ گانه و شکار ممنوع که واجد گونه های شاخص هستند، حداقل سالی یکبار شمارش می شوند، گفت: عمده برآورد جمعیت گونه های برجسته کشور در فصل پاییز و اوایل زمستان صورت می گیرد.
اکبری خاطرنشان کرد: در کشور ما سالانه بیش از ۷۰۰ نفر درگیر شمارش علفخواران می شوند که در بین آنها از محیطبانان سازمان، همیاران، دانشگاهیان، افراد علاقه‌مند و سمن های محیط زیستی حضور دارند.
وی، تصریح کرد: علاوه بر گونه های برجسته تلاش می شود گونه های خاصی که در منطقه مشاهده می شوند مانند گوشتخوارانی چون گرگ، روباه، پلنگ و حتی نمایه های گونه های مهم و خاص ثبت شوند.
افزایش ۲ درصدی جمعیت علفخواران
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به نتایج سرشماری گونه های برجسته حیات وحش گفت: ما در سال ۱۴۰۰ براساس شمارشی که انجام دادیم به طور میانگین شاهد افزایش ۲ درصدی جمعیت علفخواران در مناطق ۴ گانه نسبت به سال قبل آن بودیم.
وی اظهار داشت: این افزایش جمعیت با وجود همه مشکلاتی که در زمینه خشکسالی با آن مواجه بودیم و بیماری هایی که با آن در گیر شدیم، اتفاق افتاده است و حکایت از کارآیی تلاش هایی دارد که در حوزه پیشگیری از تخلفات شکار و صید صورت گرفته است.
اکبری افزود: بر مبنای این تخمین، جمعیت قوچ و میش، کل و بز و گورخر ایرانی نسبت به سال ۱۳۹۹ افزایش یافته در حالی که جمعیت آهوی ایرانی و جبیر با کاهش روبرو بوده است.
وی با بیان اینکه علت کاهش جمعیت آهو در دست بررسی است، خاطرنشان کرد: عمده کاهش جمعیت این گونه مربوط به پناهگاه حیات وحش موته در استان اصفهان است که بخشی از آن سرشماری نشده و از طرف دیگر یک تغییر مدیریتی در آن منطقه اتفاق افتاده است و مقرر شده همکاران برای شمارش مجدد اقدام کنند. اگر این شمارش اتفاق بیفتد ممکن است در آمار تغییراتی به وجود بیاید اما در هر حال کاهش جمعیت آهو در این منطقه اتفاق افتاده است.
جمعیت قوچ و میش، کل و بز و گورخر ایرانی نسبت به سال ۱۳۹۹ افزایش یافته در حالی که جمعیت آهوی ایرانی و جبیر با کاهش روبرو بوده استمعاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: آمارهایی که از استان های مختلف ارائه شده نسبت به سال قبل تغییراتی دارد. در برخی از آن ها با افزایش و در برخی نیز با کاهش جمیعت گونه های برجسته حیات وحش مواجه بوده ایم.
وی تصریح کرد: ما استان هایی را که این کاهش یا افزایش جمعیت در آنها محسوس و خارج از حد نرمال بوده است را برای بررسی علت، استخراج کرده ایم و پس از بررسی های لازم، تصمیمات مدیریتی برای اصلاح فرآیندها انجام می گیرد.
اکبری افزود: اگر بخواهیم این گونه های برجسته را به تفکیک استان ها بررسی کنیم اطلاعات بسیار جالبی در اختیار ما قرار می دهد. مثلاً قوچ و میش یکی از مهم ترین گونه های ما است و در سراسر کشور حدود ۱۱۱هزار راس از این گونه شمارش شده اند.
بالاترین جمعیت قوچ و میش کشور در استان تهران
به گفته معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، در میان استان های کشور بالاترین جمعیت قوچ ومیش به استان تهران اختصاص دارد که با وجود جمعیت انسانی بسیار زیاد، توسعه اقتصادی و اجتماعی و مسائل و مشکلات مرتبط با محیط زیست این استان، موضوع عجیبی به نظر می رسد.
وی تصریح کرد: بیش از یک ششم کل جمیعت قوچ و میش کشور در استان تهران است و این نشان می دهد اولاً زیستگاه های طبیعی اطراف تهران زیستگاه های ارزشمندی هستند و برای نگهداری حیات وحش اهمیت زیادی دارند و نیز تلاش همکاران اداره کل محیط زیست تهران برای حفاظت از ذخیره ژنی قوچ و میش قابل تقدیر است، ثانیاً مردم استان تهران از نظر فرهنگ رعایت حقوق حیوانات در سطح بالایی هستند و نمی شود این موضوع را انکار کرد.
اکبری، خاطرنشان کرد: اگر قرار بود میزان تخلف صید و شکار در استان تهران با این جمعیت انبوه انسانی همچون استان هایی که آمار بالایی در زمینه تخلفات شکار غیرمجاز دارند، باشد از جمعیت این گونه برجسته هیچ چیز باقی نمی ماند.
بیش از یک ششم کل جمیعت قوچ و میش کشور در استان تهران استوی یادآور شد: استان های خراسان رضوی، گلستان، اصفهان، سمنان و خراسان شمالی پس از استان تهران بالاترین جمعیت قوچ و میش کشور را در خود جای داده اند.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به جمعیت گونه کل و بز گفت: کل و بز گونه بسیار مهمی است و متاسفانه از یک طرف مورد توجه شکارچیان قرار دارد و از طرف دیگر به عنوان غذای اصلی طعمه خواران به حساب می آید، در کل کشور حدود ۸۰ هزار راس از این گونه شمارش شده است و بیشترین جمعیت آن را در استان های یزد، کرمان، فارس، اصفهان، البرز، سمنان و تهران می بینیم.
لزوم توجه به زیستگاه ها و جمعیت گونه های برجسته در استان های صنعتی
وی افزود: ما باید به استان هایی که صنعتی هستند و یا توسعه در آن ها با شدت بیشتری اتفاق افتاده اما از نظر زیستگاه ها و جمعیت گونه های برجسته جایگاه ویژه ای دارند، توجه جدی تری داشته باشیم.
اکبری تصریح کرد: در استان هایی مثل تهران و اصفهان که بحث توسعه در آنها جدی تر بوده است، رویکرد مدیریت محیط زیستی بیشتر به سمت محیط زیست انسانی معطوف بوده در حالی که ما در این آمارها می بینیم بیشترین جمعیت قوچ و میش کشور در استان تهران، بیشتر جمعیت آهو در استان اصفهان و بیشترین جمعیت کل و بز در استان یزد قرار دارد بنا براین می بایست این استان ها را مورد توجه قرار دهیم تا بتوانیم تنوع ژنتیکی حیات وحش مان را حفظ کنیم.
وی با اشاره به این که جزیره ای شدن زیستگاه ها به گونه های حیات وحش آسیب جدی وارده کرده است و باید برای آن فکری کرد، گفت: ما می بایست برای حفاظت از کریدورها و مناطق آزاد مجاور مناطق چهارگانه چاره ای بیندیشیم و اشکال دیگری از حفاظت مثلاً در قالب حفاظت‌گاه‌های مشارکتی را در نظر بگیریم که این کار نیاز به زیرساخت های قانونی دارد.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، خاطرنشان کرد: ما پیش نویس این قانون را تدوین کرده ایم و به دولت و مجلس فرستاده ایم. امیدواریم این پیش نویس به گونه ای به تصویب برسد که تغییرات آن زیاد نباشد و ابزاری برای مدیریت بهتر حیات وحش کشور فراهم کند.
جزیره ای شدن زیستگاه ها به گونه های حیات وحش آسیب جدی وارده کرده است و باید برای آن فکری کردوی افزود: اگر این اتفاق بیفتد ما می توانیم سطح حفاظتی این جزیره ها را کم کم همراه با مناطق اطراف ارتقاء دهیم و به این اطمینان خاطر دست پیدا کنیم که مناطق حفاظت شده به همراه حفاظتگاه های اطرافشان این توانایی را دارند که جمعیت گونه های برجسته علفخوار و طعمه خوارانی که به قلمرو وسیعی نیاز دارند را به شکل مناسبی حفاظت کرده و احیا کند.
اکبری یادآور شد: بسیاری از استان های مهم مانند استان های زاگرسی به دلیل آن که جمعیت گونه های برجسته علفخوار در آنها به شدت کاهش یافته است جمعیت گربه سانان بزرگشان همچون پلنگ را یا به کلی از دست داده اند یا تعداد آن ها به طور جدی کاهش یافته است.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: ما تعداد ۱۰ سوال کاربردی را که برگرفته از همین بحث شمارش جمعیت و نیز سوابق تجاربی است که در سازمان حفاظت محیط زیست وجود دارد، در دست تهیه داریم و قصد داریم آن را برای تمام دانشگاه های مادر در همه استان ها بفرستیم. پاسخ به این سوالات می تواند در قالب پژوهش هایی اتفاق افتاده و در مدیریت بهتر گونه های برجسته حیات وحش کشور به ما کمک شایانی کند.
وی با بیان اینکه بخشی از این سوالات برگرفته از تحلیل شمارش جمعیت است، خاطرنشان کرد: تنوع ژنتیکی این گونه ها خیلی مهم است. شاید برای بعضی ها این سوال به وجود بیاید که وقتی ما به فرض جمیعت قوچ و میش را در ۵ استان داریم چه ضرورتی دارد که با صرف هزینه سنگین، جمعیت این گونه را در دیگر استان ها هم احیا کنیم؟ در پاسخ باید گفت جمعیت قوچ و میش البرز شرقی با قوچ و میش البرز غربی از نظر ژنتیکی تفاوت هایی دارد یا قوچ و میش شمال شرق کشور با شمال غرب کشور کاملاً متفاوت است و ضرورت دارد همه این جمعیت ها حفظ شوند.
