چگونه می‌توان از امواج مغزی در محاکمه‌های جنایی استفاده کرد؟

به گزارش گروه علم و آموزش ایران اکونومیست از پایگاه خبری تِک اکسپلور (Tech Xplore)، در نوامبر ۲۰۲۱، کوین استریکلند (Kevin Strickland) بعد از گذراندن ۴۲ سال در زندان، تبرئه شد. در سال ۱۹۷۸، او به دلیل شهادت اشتباه یک شاهد عینی به ارتکاب سه قتل متهم شده بود. شاهد عینی بعداً گفت که پلیس برای شناسایی استریکلند به او فشار آورده بود. او تلاش کرد شهادتش را پس بگیرد؛ اما موفق نشد و در سال ۲۰۱۵ از دنیا رفت.

در سراسر جهان، سازمان‌های مجری قانون با مشکلاتی از جمله غیرقابل اعتماد بودن شهادت شاهدان عینی و نادربودن سرنخ‌های فیزیکی در صحنه‌های جرم مواجه‌اند. شواهد بسیاری گویای این مطلب است که اشتباه شاهدان عینی در شهادت، یکی از عوامل محکومیت‌های اشتباه است. پلیس در حدود ۱۵ درصد از صحنه‌های جرم یا کمتر از آن، شواهد فیزیکی را جمع‌آوری می‌کند؛ این باعث می‌شود شواهد غیرفیزیکی مانند شهادت شاهدان عینی اهمیت زیادی پیدا کند.

ممکن است استفاده از فناوری نوآورانه موجب شود استریکلند و سایر قربانیان شهادت اشتباه از مجازات‌های طولانی‌مدت نجات یابند.

پیتر رُزِنفِلد (Peter Rosenfeld) استاد دانشگاه نورث وِسترن (Northwestern University) در ایالات متحده آمریکا، پروتکل آزمایشی پیچیده (the Complex Trial Protocol) را طراحی کرد که یک روش مطمئن و معتبر برای تجزیه‌ و تحلیل یک موج مغزی خاص به نام پی ۳۰۰ (P۳۰۰) است. این روش نسبتاً ارزان و غیرتهاجمی است و احتمالاً می‌توان از آن در تعیین این مطلب استفاده کرد که آیا شاهد یا مظنون، بخش‌های مهم اطلاعات مربوط به جنایت را که فقط آن شخص و مقامات از آن مطلع هستند، تشخیص می‌دهد یا نه.

همه ما هنگامی که می‌شنویم ناممان در محیط اجتماعی برده می‌شود، توجهمان جلب می‌شود. از ابتدای زندگی بشر، این واکنش یکی از واکنش‌های مربوط به بقا بوده است که ما را قادر می‌سازد تشخیص دهیم صدای خاصی که می‌شنویم یا منظره خاصی که می‌بینیم، تهدید محسوب می‌شود یا خیر. واکنش ناخودآگاه، یکی از فرضیه‌های پیشرو برای پی‌ریزی این پدیده است. 

پی ۳۰۰ یکی از امواج مغزی الکتریکی است که از طریق قراردادن الکترودها روی جمجمه افراد تشخیص داده می‌شود. حدود ۳۰۰ تا ۶۰۰ میلی‌ثانیه پس از اینکه یک محرک معنادار به فرد ارائه شد، این موج بر روی الکتروانسفالوگرام (موج‌نگار مغز) به صورت انحنای مثبت یا منفی (به صورت منحنی رو به پایین یا رو به بالا) ظاهر می‌شود. این واکنش یک شاخص قابل اعتماد تشخیص حافظه (reliable index of memory recognition) به‌شمار می‌رود که هنگامی که شخصی نام یک فرد یا طعم شیرین شکلات یا صدای یک هنرمند را تشخیص می‌دهد، آن را به صورت انحنای مثبت یا منفی نشان می‌دهد.

پروتکل آزمایشی پیچیده یک روش ویژه برای به‌کارگیری آزمایش اطلاعات پنهان (concealed information test) است. این روش در تحقیقات پزشکی قانونی مانند رژه هویت (identity parades) استفاده می‌شود.‌ در رژه هویت چندین نفر از جمله مظنون در کنار یکدیگر می‌ایستند و شاهد سعی می‌کند از بین آن‌ها متهم را تشخیص دهد. بخشی از اطلاعات مهم به مظنون یا شاهد داده می‌شود در حالی که تعدادی اطلاعات بی‌ربط هم در کنار اطلاعات اصلی قرار می‌گیرد.

در این آزمایش، محققان فعالیت مغزی مصاحبه‌شونده را از طریق الکترودهایی که به جمجمه او متصل شده تجزیه‌ و تحلیل می‌کنند. سپس، از یک محاسبه آماری استفاده می‌کنند تا متوجه شوند آیا مصاحبه‌شونده اطلاعات مهم مانند صورت مهاجم یا سلاح را در مقایسه با اطلاعات بی‌ربط تشخیص می‌دهد یا نه.