تامین مسکن مورد نیاز جامعه، از مهم‌ترین مطالبات جامعه ایرانی در سال‌های اخیر و از اصلی‌ترین دغدغه‌های دولت‌های پس از انقلاب بوده که با انجام اقداماتی (همچون پروژه مسکن مهر) با وجود اینکه بخشی از این دغدغه‌ها کاهش یافت اما همچنان نگرانی‌ها پیرامون مسکن و تامین سرپناه از جدی‌ترین دغدغه‌های خانوارهای ایران در دو دهه اخیر به شمار می‌آید. دولت سیزدهم با تمرکز بر این مشکل جدی مردم وعده‌هایی در این حوزه داد که مهم‌ترین آن ساخت ۴ میلیون مسکن در ۴ سال ریاست جمهوری سید ابراهیم رئیسی بود که طبق آخرین اظهارات رئیس‌جمهوری در فروردین ماه ۱۴۰۱ «ساخت ۹۰۰ هزار واحد مسکونی آغاز شده است. رئیسی در مورد ایجاد شبهه درخصوص ساخت ۴ میلیون واحد مسکونی در ۴ سال، گفت: «اقدامات لازم در این زمینه برای پیدا کردن زمین آغاز، صندوق ملی مسکن تشکیل و پول در آن واریز شده و کار ساخت حدود ۹۰۰ هزار واحد مسکونی در استانها آغاز شده است. لذا وعده ساخت ۴ میلیون مسکن در ۴ سال حتمی و شدنی است.»
با این وجود نگرانی‌ها در خصوص تامین مسکن وجود دارد و بازخوردهای آن در فضای مجازی افزایش پیدا کرده است. گروه داده‌کاوی ایران اکونومیست به منظور واکاوی ابعاد مختلف این مشکل عمومی جامعه و رساندن صدای مردم به مسئولان کشور، به رصد نظرات کاربران در توئیترفارسی پرداخت. این بررسی که در بازه زمانی یک فروردین تا ۴ تیرماه صورت گرفته(بهار ۱۴۰۱)، ضمن ارائه آمار کمی از تعداد تولیدمحتوا و تعداد کاربران فعال در این عرصه، مضامین پرتکرار توئیت‌ها را استخراج و با واکاوی رویکرد کلی کاربران، نقش گرایش‌های سیاسی را در تولید این مضامین مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است.
لازم به یادآوری است که این داده‌کاوی از میان کاربران تاثیرگذار توئیترفارسی(پرلایک‌ترین‌ها) و با استفاده از سایت پایشگر شبکه‌های اجتماعی صورت گرفته است و مصداق‌های مهم هر تحلیلی نیز در ادامه گزارش ارائه شده است:
میزان تولیدمحتوا چقدر بود و با چه روندی این محتوا انتشار و بازخورد پیدا کردند؟
داده‌کاوی ایران اکونومیست در بازه زمانی یکم فروردین تا چهارم تیرماه ۱۴۰۱(بهار۱۴۰۱) نشان می‌دهد که بیش از ۱۸۵هزار توئیت مرتبط با حوزه مسکن و اجاره‌بها در توئیترفارسی منتشر شده است. این تعداد توئیت به طور مشخص از سوی حدود ۶۶ هزار کاربر انتشار یافته و نرخ مشارکت ۲.۷ را در این پژوهش پدید آورده است. ناگفته پیداست که این نرخ مشارکت نشان از عمومیت این موج توئیتری و سازمان‌یافته‌نبودن آن دارد و نشان می‌دهد که طیف‌های مختلف فکری بدون هیچ گونه محرک و فشاری به ابراز نظر خود پرداختند. مقایسه تعداد توئیت‌ها و ریتوئیت‌ها نشان می‌دهد که ۵۲ درصد محتوا مربوط به ریتوئیت‌ها و ۴۸ درصد آن مربوط به توئیت‌ها بوده است. این آمار نیز حکایت از نزدیکی محتوای نشری و بازنشری و علاقه بیشتر کاربران توئیتر به انتشار محتوای اصلی و ابراز نظر شخصی دارد به طوریکه در تحلیل و واکاوی توئیت‌ها شاهد ابراز نظرات و تجربیات مختلف کاربران متنوعی از بازارمسکن و مشکلات مستاجران و صاحب‌خانه‌ها بوده‌ایم. لازم به یادآوری است که در موج‌های توئیتری مشابه که بیشتر در ابعاد سیاسی منتشر می‌شود حجم ریتوئیت‌ها و نرخ مشارکت بیشتر بدست می‌آید. آمار یک میلیونی توئیت‌ها برای ۱۸۴ هزار توئیت نیز از متوسط ۵ لایک برای هر توئیت حکایت دارد. پرلایک‌ترین توئیت این موج به کاربری با اسم مستعار GOD و ۲۴ هزار لایک اختصاص یافته بود.
بررسی نمودار خطی روندنمای انتشار توئیت‌ها در بازه زمانی فوق نشان می دهد که دو قله در تاریخ ۲۰فروردین و ۱۷ ازدیبهشت مشاهده می‌شود که بیشتر به نارضایتی کاربران از افزایش اجاره‌بهای سالانه صاحب‌خانه‌ها و عدم تحقق وعده‌دولت در حوزه مسکن مربوط می‌شود اما قله اصلی این موج توئیتری به روز ۲۱ خرداد ماه و درگذشت «فریدون بهرامی» پیشکسوت روزنامه‌نگاری اختصاص داشت. برخی رسانه‌ها دلیل درگذشت وی را فشار عصبی ناشی از افزایش اجاره‌بهای منزلش ذکر کرده بودند از این رو تعداد زیادی از کاربران در این باره به انتشار توئیت‌های انتقادی پرداختند به طوریکه روزهای ۲۱ و ۲۲ خردادماه ۱۴۰۱ اوج تولیدمحتوا (توئیت، ریتوئیت) و تعداد لایک را در گراف‌های روندنمای این موج نشان می‌دهد.
رویکرد کلی کاربران چگونه بود؟
واکاوی موج توئیتری مسکن در بهار ۱۴۰۱ و تحلیل نمونه آماری این داده‌کاوی حکایت از نارضایتی و انتقاد بیش از ۷۰ درصد کاربران دارد. عمده توئیت‌های این بخش به ابراز نارضایتی از افزایش اجاره‌بهای خانه‌ها و درخواست ورود جدی دولت به این حوزه اختصاص داشت. جایگاه دوم ابراز نظر به کاربران خنثی و افرادی مرتبط بود که اظهارنظر صریحی درباره مسکن و مشکلات و موانع آن نداشتند و تنها ۹.۸ درصد از کاربران به نوعی اظهار موافقت و همراهی با وضعیت مسکن در بهار ۱۴۰۱ و در توئیترفارسی داشتند.
مضامین اصلی و پرتکرار توئیت‌ها چه بود؟
استخراج مضامین پرتکرار توئیت‌ها در این بخش از اصلی‌ترین و مهم‌ترین اهداف این گزارش بود که علاوه بر نمایش مضامین اصلی توئیت‌ها که در واقع خلاصه‌ای از محتوای عمیق و جزئی مطالب منتشر شده است، فراوانی و درصد این مضامین در مقایسه با یکدیگر به نمایش درآورده است:
تحلیل مضامین پرتکرار استخراج شده در این بخش حکایت بروز از ۲ دوقطبی سیاسی و اجتماعی در این موج دارد: نخست دوقطبی مرتبط با دلیل اصلی آشفتگی مسکن در این ماه‌ها (صاحب‌خانه یا حاکمیت) بود به طوریکه گروهی از کاربران دلیل افزایش اجاره‌بهای مسکن در سال جاری را به بی‌انصافی و عدم درک صاحب‌خانه‌ها از وضعیت اقتصادی و مالی مستاجران می‌دانستند این در حالیست که برخی از توئیتری‌ها به طور مشخص حاکمیت و دولت‌ها را مقصر مشکلات افزایش قیمت مسکن و موانع ساخت آن عنوان کردند. دوقطبی دیگر میان کاربران سیاسی موافق و مخالف دولت حسن روحانی و سید ابراهیم رئیسی بود به طوریکه گروهی از مخالفان روحانی، مشکلات حال حاضر دولت سیزدهم در حوزه مسکن را حاصل ناکارآمدی دولت یازدهم و دوازدهم عنوان کردند، این در حالیست که منتقدان و مخالفان سید ابراهیم رئیسی، از وعده‌های وی در باره ساخت یک میلیون مسکن در سال انتقاد کرده و عمده مشکلات حاصل را بر گردن سیاست‌های دولت سیزدهم در حوزه اقتصاد و مسکن انداختند.
بحث و تبادل نظر درباره وام مسکن بانک‌ها نیز در میان کاربران به کرات مشاهده می‌شد و عمده کاربران از وام جدید مسکن و نحوه پرداخت و دریافت آن ابراز نارضایتی داشتند، از سوی دیگر بسیاری از کاربران اصولگرا و طرفداران دولت سیزدهم با ابراز امیدواری نسبت به عملکرد دولت سیزدهم، خواستار مطالبه‌گری و ورود جدی شخص رئیس‌جمهوری برای حل مشکل افزایش قیمت مسکن در تهران و دیگر شهرها شدند.
سهم گرایش‌های مختلف فکری در تولید محتوا چگونه بود؟
در گراف زیر سهم گرایش‌های مختلف فکری در انتشار توئیت‌های مرتبط با این موضوع به نمایش درآمده است. روزمره‌نویس‌ها در این موضوع نیز همانند بسیاری از موضوعات ترند شده در توئیتر در تولیدمحتوا پیشتاز هستند و با حدود ۵۵ درصد رتبه نخست تولید محتوا را از آن خود کردند، گویی انتشار توئیت با نام مستعار و اکانت ناشناس فرصتی مغتنم و مناسب‌تر برای ابراز نظر در توئیترفارسی است که بسیاری از کاربران این پلتفرم با این روش ابراز نظر می‌کنند. اصول‌گرایان و کاربران ارزشی با ۲۲.۲۲ درصد و اصلاح‌طلبان و اعتدالیون با ۱۹.۷۵ درصد در جایگاه سوم و چهارم تولیدمحتوا قرار دارند و براندازان و مخالفان نظام با ۳.۷ درصد کمترین سهم را در ابراز نظر توئیتری کسب کردند. مشارکت بیشتر کاربران داخلی اعم از اصولگرا یا اصلاح‌طلب و حضور کمرنگ مخالفان نظام در این موج توئیتری بیش از هر چیز نشان می‌دهد که موضوع مسکن و افزایش اجاره‌بها همچنان دغدغه عمومی مردم جامعه در داخل کشور است و هنوز به موضوعی سیاسی برای سواستفاده کاربران مخالف نظام بدل نشده است. با این وجود کاربران مخالف نظام در خارج از کشور، هیچ فرصتی را برای تخریب دولت و حاکمیت ایران در جریان موج توئیتری انتقادی مسکن و اجاره‌بها از دست ندادند و با تغییر و انحراف برخی وعده‌ها و شعارها، به ناامیدی افکار عمومی در فضای توئیتر فارسی پرداختند.
نقش هریک از گرایش‌های فکری در انتشار مضامین پرتکرار توئیت‌ها چگونه بود؟
در گراف زیر نقش هریک از گرایش‌های سیاسی و غیرسیاسی در تولید مضامین پرتکرار مورد مقایسه قرار گرفته است. برتری روزمره‌نویس‌ها در همه مضامین پرتکرار و تولیدمحتوای حداکثری در این نمودار نیز به خوبی قابل رویت است و در ۲ مضمون چالش مستاجر و موجر و نقش اجاره‌بها در سبدخانوارها این برتری و تولیدمحتوای حداکثری بیش از بقیه مضامین قابل مشاهده است به طوریکه کاربران روزمره‌نویس با اسامی مستعار به ابراز تجربیات و بیان مشکلات خود در قالب توئیت‌های کوتاه پرداخته بودند. اصول‌گرایان در این موج عملکردی متفاوت داشتند به طوریکه در ۴ مضمون حضوری نسبتا پررنگ و ۲ مضمون اصلا شرکت نداشتند. جدال کاربران درباره تحقق وعده مسکن در دولت‌ها بیشترین و پررنگ‌ترین حضور طیف منتسب به اصولگرا و ارزشی و انقلابی بود که به طور مشخص با هجمه علیه دولت روحانی و ارتباط مشکلات کنونی کشور به سیاست‌های نادرست دولت یازدهم و دوازدهم مرتبط بود. نکته دیگر به رویکرد انتقادی این طیف برمی‌گردد که در خصوص وضعیت اجاره انتقاد و مطالبات جدی را به دولت سیزدهم ابراز کردند. اصلاح‌طلبان و اعتدالیون همانند بسیاری از موج‌های توئیتری حضوری آهسته و پیوسته داشتند و در همه مضامین حتی اندک مشارکت خود را نمایان ساختند، بیشترین حجم تولیدمحتوای این طیف در ۲ مضمون مطالبه‌گری از مسئولین و افزایش قیمت مسکن و نگرانی مستاجران مربوط بود. کاربران ضدنظام و توئیتری‌های برانداز تنها در سه مضمون پرتکرار حضور حداقلی داشتند و در این مضامین نیز سعی داشتند به بهانه افزایش بهای مسکن در ماه‌های اخیر تخریب کلی دولت و ماهیت نظام را نشانه بگیرند.
در مضامین پرتکرار توئیت‌ها کاربران چه رویکردهایی را ابراز کردند؟
رویکرد کلی کاربران در بخش‌های قبلی بررسی و در این بخش رویکرد آنها در مضامین پرتکرار توئیت‌ها مورد تحلیل قرار گرفته است. نارضایتی ۷۰درصدی کاربران در این گراف و در میان مضامین مختلف به خوبی قابل مشاهده است و در مضامینی چون اعطای وام مسکن، افزایش قیمت مسکن و جدال کاربران درباره تحقق وعده دولت‌ها شاهد مخالفت حداکثری کاربران بودیم. محتوای خنثی بیشتر در مضمون چالش مستاجر و موجر قابل رویت است که به طور مشخص به توئیت‌هایی مربوط است که بدون موضع‌گیری ویژه، تنها تجربیات خود از مواجهه با صاحب‌خانه و وضعیت مسکن را اظهار کردند. بیشترین میران موافقت و همراهی نیز تنها در ۲ مضمون چالش مستاجر و موجر و همچنین جدال کاربران درباره تحقق وعده‌ها مشخص شده است: در مضمون نخست برخی کاربران از تجربیات خوب خود در برخورد با مستاجران و عدم افزایش پول پیش و اجاره بها نوشتند و در مضمون دوم نیز گروهی از کاربران به حمایت از عملکرد دولت محبوب خود (به خصوص دولت حسن روحانی و سید ابراهیم رئیسی) پرداختند.
چه کلیدواژه‌ها و کدام هشتگ‌ها در میان کاربران توئیتر پرتکرارتر و پربازدیدتر شدند؟
واکاوی کلمات و هشتگ‌های پرتکرار که از کلیه ۱۸۴ هزار توئیت در بازه زمانی بهار ۱۴۰۱ استخراج شده است به خوبی دغدغه و پیام توئیتری‌ها در این موضوع را نمایان می‌سازد. صاحب‌خونه پرتکرارترین و برجسته‌ترین کلیدواژه این گراف، به خوبی دغدغه مستاجران را در مواجهه با صاحب‌خانه‌ها و افزایش اجاره‌بها و پول پیش نمایان ساخته است. کلیدواژه‌های نزدیک‌تری چون اجاره‌خونه، قیمت مسکن، افزایش‌اجاره، اجاره ملک، اجاره نامتعارف، اجاره‌بها، ساخت مسکن، اجاره مسکن و ... نیز به خوبی دغدغه کاربران توئیتر در خصوص افزایش اجاره‌بهای مسکن در ماهای اخیر را نمایان کرده است.
هشتگ مسکن، پرتکرارترین هشتگی بود که کاربران توئیتری برای ابراز نظر خود درباره وضعیت مسکن از آن استفاده کردند. دولت مردم و میراث روحانی، دو هشتگ کاربران سیاسی و حامیان سیدابراهیم رئیسی است که درباره وضعیت این روزهای مسکن برجسته شده بودند این کاربران به طور ویژه مشکلات مسکن در این روزها را منتج از سیاست‌های ناکارآمد دولت روحانی عنوان کردند. گرانی افسار گریخته هشتگی است که در هفته‌های اخیر و در اعتراض به گرانی در توئیترفارسی برجسته شده و کاربران منتقد دولت و مخالف نظام به طور ویژه‌تری از آن برای ابراز مخالفت خود استفاده کردند. مستاجر بانک شما نیست، با هم مهربان باشیم، اعتراضات مستاجرین نیز از جمله هشتگ‌هایی است که مستاجرین و توئیتری‌ها در اعتراض به افزایش اجاره‌بها از سوی صاحب‌خانه‌ها از آن استفاده کرده بودند.
نقد و نظر ایران اکونومیست
۱. موضوع افزایش نامتعارف اجاره‌بها و به طور کلی تامین مسکن، از مهم‌ترین و جدی‌ترین مطالبات مردم ایران در چند دهه گذشته بوده که بازتاب آن در فضای مجازی و در ماه‌های اخر به طور ویژه‌تری قابل رصد بوده است. دولت سیزدهم که در آزمون مهار کرونا و تزریق واکسن نمره قبولی گرفت و اعتماد مردم را تاحدزیادی بالا برده است، با مهار گرانی‌ها و کنترل بازار مسکن تاحد زیادی می تواند سرمایه‌های اجتماعی خود را تقویت و رضایت توده مردم را تامین نماید.
۲. وعده و شعارهایی که برخی از دولتمردان در ماه‌های اخیر در حوزه ساخت مسکن بیان کرده‌اند، باعث افزایش انتظار عمومی در جامعه و بالارفتن مطالبات از دولت سیزدهم شده است. به نظر می‌رسد که ابراز شعارها و وعده‌های کمتر و متناسب‌تر با توانایی دولت از سوی برخی وزرا و معاونان رئیس‌جمهوری، می‌تواند راهکار مناسب‌تری برای ارتباط با مردم و امیدبخشی به آنها باشد. از سوی دیگر، بخش مهمی از افرادی که به دولت سیزدهم رای داده بودند فراجناحی و عمل‌گرا بودن این دولت را دلیل اصلی انتخاب خود عنوان کرده بودند از این رو پرهیز از شعار و وعده‌های نابه‌جا و عمل به سیاست‌های اجرایی تدوین‌شده می‌تواند پیشنهاد بهتری برای تعامل مردم و کابینه سیزدهم باشد.
۳. برای حل مشکل مسکن که به دغدغه بخش زیادی از مستاجران بدل شده دو راهکار بلند و کوتاه مدت می‌توان پیشنهاد داد: راهکار بلند مدت که دولت نیز توفیقات نسبتا خوبی در این زمینه کسب کرده به تقویت زیرساخت‌های حوزه مسکن و تامین نیازهای سخت افزاری این بخش مربوط می‌شود اما در ارائه راهکار کوتاه مدت، ورود دولت سیزدهم به حوزه نظارت و رسیدگی به وضعیت اجاره‌بها و قیمت‌گذاری خانه‌ها از اصلی‌ترین و جدی‌ترین مطالبات مردم در فضای مجازی بوده است چرا که به ادعای بسیاری از کاربران، قیمت‌گذاری خانه‌ها در ماه‌های اخیر به رای و نظر مشاوران املاک و صاحب‌خانه‌ها منوط شده و معیار افزایش ۲۰ تا ۲۵ درصدی افزایش اجاره‌بها برای مستاجرین به هیچ وجه اعمال نمی‌شود.
