گسترش جهانی شدن اقتصاد به ویژه در بازارهای سرمایه، علاوه بر منافعی که ایجاد کرده، به تشدید برخی پدیده‌های مضر در نظام‌های اقتصادی نیز منجر شده است. از جمله این پدیده‌ها "پول شویی" است. پول شویی آثار زیان‌بار بر اقتصاد، جامعه و سیاست دارد. پولشویی به عنوان یک جرم مالی تاثیر منفی چشمگیری بر رشد و توسعه اقتصادی کشورها به جای می گذارد. چنین فعالیتی نه تنها اقتصاد کشورها، بلکه روابط اجتماعی و سیاسی آنها را نیز تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. به همین علت، بررسی اثرات مخرب و نحوه مبارزه با آن در دستور کار سیاست‌گذاران اقتصادی و مورد توجه نهادهای قضایی و امنیتی در جهان قرار گرفته است. گرچه تلاش زیادی در سطح بین‌الملل در جهت مبارزه با این پدیده انجام گرفته و در حال انجام است اما به علت پیچیدگی عملیات پولشویی و گستردگی آثار و تبعات اقتصادی و اجتماعی آن، کشورهای در حال توسعه توفیق چندانی در این حوزه نیافته‌اند. در مقابل، عملکرد کشورهای توسعه یافته در مبارزه با پولشویی با تدوین قوانین و مقررات و اتخاذ تدابیر قابل توجه برای مبارزه همه‌جانبه با آن، میتواند مورد بهره‌برداری و بومی‌سازی برای کشورهای در حال توسعه از جمله ایران قرار گیرد. لذا در این مجموعه مقالات، به بررسی مفاهیم بنیادین در پولشویی و موارد پیرامون آن می‌پردازیم و نحوه عملکرد کشورهای توسعه یافته نظیر ایالات متحده در حوزه رصد و ردیابی پدیده پولشویی در بستر دیجیتال را مورد کنکاش قرار می دهیم.
آنچه که باید از ادبیات پولشویی بدانید
پولشویی چیست؟
به طور خلاصه، "پولشویی" فرآیندی است که در آن عواید حاصل از یک فعالیت مجرمانه برای ناپدید کردن منشا غیرقانونی خود، پنهان می‌شود. این فرآیند شامل "پالایش و شستشوی پول" از طریق یک سری معاملات تجاری است. به طور دقیق تر، طبق مقررات کنوانسیون وین و کنوانسیون پالرمو در مورد پولشویی، این فرآیند ممکن است شامل سه وضعیت باشد:
- تبدیل یا انتقال؛ با علم به اینکه چنین اموالی حاصل یک فعالیت مجرمانه است.
- اختفا؛ پنهان کردن ماهیت واقعی، منبع، مکان، واگذاری، نقل و انتقال مالکیت یا حقوق مربوط به اموال، با علم به اینکه چنین اموالی حاصل یک فعالیت مجرمانه است.
-تحصیل، تصرف یا استفاده از مال؛ با علم به اینکه در زمان دریافت مال، عواید این اموال حاصل یک فعالیت مجرمانه باشد.
فلسفه مبادرت ورزیدن به پولشویی این است که فعالیت‌های مجرمانه مانند قاچاق مواد مخدر، قاچاق اسلحه، قاچاق انسان، فساد مالی سازمان ها و غیره، منفعت و آورده ی بسیار سرشاری را برای افراد یا گروه‌هایی که این عمل مجرمانه را انجام می‌دهند، به همراه دارد. با این حال، این خطر وجود دارد که توجه مقامات به فعالیت غیرقانونی این افراد و گروه ها جلب شود و تحت تعقیب کیفری قرار گیرند. لذا، برای اینکه بتوانند آزادانه از عواید حاصل از عملکرد خود بهره مند شوند، باید منشاء غیرقانونی این وجوه را پنهان کنند. در واقع مجرمان از پولشویی استفاده می کنند تا وجوه غیرقانونی خود را، دارای منشأ قانونی نشان دهند.
مبارزه با پولشویی (AML) چیست؟
مبارزه با پولشویی (Anti-Money Laundering) به شبکه‌ای از قوانین، مقررات و رویه‌هایی اشاره دارد که با هدف کشف تلاش‌هایی که در جهت پنهان کردن وجوه غیرقانونی حاصل از معاملات صورت می‌پذیرد، انجام می‌شود. مبارزه با پولشویی به دنبال یافتن فرآیند مخفی کردن ابعاد مختلف از فرار مالیاتی و قاچاق مواد مخدر، انسان و اسلحه تا فساد عمومی و تامین مالی افراد و گروه‌ها است. نظام مبارزه با پولشویی در سازمان‌های دولتی و موسسات مالی بزرگ برای نظارت بر فعالیت های بالقوه مشکوک به پولشویی اجرا می‌شود. تلاش‌های ضد پولشویی به دنبال این است که پنهان کردن سود حاصل از جرم و جنایت را دشوارتر کند.
مقررات مبارزه با پولشویی موجب خلق چارچوب نظارتی پیچیده‌ای شده است که مؤسسات مالی را ملزم می‌کند تا در بررسی سنوات، اسناد، مدارک و اطلاعات مشتریان خود دقت لازم را انجام دهند و برای ارزیابی خطرات پولشویی، تراکنش‌های مشکوک را جست‌وجو و گزارش کنند. مبتنی بر این فرآیند، سایر حوزه‌های قضایی در جهان نیز برای مبارزه با پولشویی، اقدامات مشابهی را اتخاذ کرده‌اند.
قوانین و مقررات مبارزه با پولشویی پاسخی به رشد صنعت مالی، لغو کنترل سرمایه‌های بین‌المللی و سهولت فزاینده در زنجیره‌های پیچیده تراکنش‌های مالی است.
استاندارد بین‌المللی برای مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم توسط گروه ویژه اقدام مالی (FATF) ایجاد شده است که سازمانی متشکل از ۳۳ عضو است و مسئولیت اصلی آن، توسعه استانداردهای جهانی برای مبارزه با پولشویی است. مبارزه با تامین مالی تروریسم FATF در اجلاس سران G-۷ در پاریس در سال ۱۹۸۹ بنا نهاده شد و با همکاری نزدیک با سایر سازمان های بین المللی کلیدی از جمله صندوق بین المللی پول، بانک جهانی، سازمان ملل متحد و نهادهای منطقه ای، در مسیر مبارزه با پول شویی قرار گرفت.
یک هیئت بلندپایه سازمان ملل جریان پولشویی سالانه را ۱.۶ تریلیون دلار تخمین زده است که ۲.۷ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی در سال ۲۰۲۰ را تشکیل می‌دهد.
مراحل پولشویی
پولشویی را می توان به سه مرحله تقسیم کرد:
*ورود وجوه نامشروع به سیستم مالی
*شروع تراکنش‌های نامشروع که برای پنهان کردن منشأ غیرقانونی وجوه طراحی شده‌اند و به عنوان "تراکنش های لایه ای" شناخته می‌شود.
*استفاده از وجوه شسته شده برای سرمایه گذاری در املاک، مستغلات، ابزارهای مالی یا سرمایه گذاری های تجاری که توسط نظام مالی و مالیاتی کشورها ردیابی نمی شوند.
روند پولشویی
در روند پولشویی، وجوه غیرقانونی از طریق کسب و کارهای مولد پنهان، پول نقد، شرکای پنهانی یا از طریق صدور فاکتورهای مرتبط با معاملات شرکت های به هم متصل، شستشو می شوند. در این روند، فرآیند "تراکنش های لایه ای" بسیار کمک کننده و موثر است. تراکنش لایه ای، یک رویکرد انتقال پول هست که برای پنهان کردن منبع وجوه غیرقانونی طراحی شده است. این ساختار، نقل و انتقالات مالی بزرگ را به انتقال‌های کوچک‌تر تقسیم می‌کند تا از گزارش‌دهی و بررسی سازمان های ناظر در مبارزه با پولشویی، پنهان بماند.
آیا می‌توان از پولشویی جلوگیری کرد؟
تحقیقات صندوق بین المللی پول در سال ۲۰۲۰ نشان داد، با توجه به نزدیک شدن سهم جریان‌های پولشویی سالانه به ۳ درصد از تولید اقتصادی جهان، اجرای یکپارچه، مستمر و فزاینده قوانین و مقررات مبارزه با پولشویی میتواند در یک چشم انداز ۱۵ تا ۲۰ ساله، به مهار پولشویی(و نه توقف کامل آن) منجر شود. همچنین در این گزارش ۳۴۰ صفحه‌ای که با نام "مبارزه با پولشویی؛ ضرورت هزاره جدید" به چاب رسیده است، از همه کشورهای جهان خواسته شده در جهت تحقق این اهداف، شروع به طراحی و اجرای سامانه های شفافیت مالی کنند.
مراحل مبارزه با پولشویی در رویکردهای بین‌الملل
۱. جرم انگاری
اولین مرحله مبارزه با پولشویی، جرم‌انگاری این فرآیند توسط حاکمیت‌ها، دولت‌های محلی و نهادهای بین‌المللی است. در همین راستا، کنوانسیون سازمان ملل متحد علیه جرایم سازمان‌یافته فراملی دستورالعمل‌هایی را صادر کرده است که به دولت‌ها کمک می‌کند تا افراد دخیل در فرآیندهای پولشویی را تحت پیگرد قانونی قرار دهند.
۲. رصد کامل مشتریان در نهادهای مالی از طریق فرآیند KYC
فرآیند "مشتری خود را بشناسید" یا KYC که مخفف "Know Your Customer" است، به احراز هویت اجباری مشتریان توسط یک موسسه یا نهاد مالی اشاره دارد و شامل اطلاعات و مستنداتی است که می بایست برای تأیید هویت متقاضیان در سازمان‌های مالی دریافت شود و شامل کارت شناسایی معتبر، قبوض اعتباری به نام فرد، اطلاعات کامل شغلی، اطلاعات محل سکونت، شماره بیمه، تراکنش‌های مالی کارت‌های بانکی و .... است. مشتریان معمولا ملزم به ارائه اطلاعات احراز هویت در هنگام افتتاح حساب و در مواقعی که تغییری در اطلاعات ایجاد شده است، هستند. به عنوان مثال، اگر چند ماه پس از ایجاد حساب خود نام خود را به طور رسمی تغییر دهید، باید اطلاعات KYC خود را به روز کنید.
هدف سازوکار KYC ، متوقف کردن فرآیندهای پولشویی در اولین پنجره سپرده گذاری و ورود به بستر مالی است. بررسی دقیق مشتری جزء لاینفک فرآیند KYC است و مستلزم ارزیابی مداوم خطر پولشویی ناشی از هر مشتری و استفاده از چنین رویکرد مبتنی بر ریسکی برای انجام بررسی دقیق‌تر در مورد کسانی است که به عنوان افرادی دارای ریسک‌های بالا شناسایی شده‌اند. همچنین این مسئله می تواند شامل شناسایی مشتریان متوسط و بزرگی باشد که در لیست سیاه نهادهای مالی- امنیتی و لیست نهادهای ناظر مبارزه با پولشویی وارد شده اند.
به گفته شبکه اجرای جرایم مالی وزارت خزانه داری ایالات متحده، موسسات مالی موظف به انجام نظارت مستمر برای شناسایی و گزارش تراکنش های مشکوک و به روز رسانی اطلاعات مشتریان هستند. همچنین نهادهای مالی می بایست یک خط مشی مکتوب انطباق با قوانین و مقررات مبارزه با پولشویی را تدوین و اجرا کنند. این برنامه‌ها باید "روش‌های مبتنی بر ریسک برای انجام بررسی‌های مستمر مشتری" و "نظارت مستمر برای شناسایی و گزارش تراکنش‌های مشکوک" را مشخص کنند.
لذا در دومین گام، حاکمیت ها می بایست موسسات و نهادهای مالی فعال خود را متعهد به طراحی و اجرای فرآیند" KYC /مشتری خود را بشناسید" برای کمک به جلوگیری از پولشویی کنند.
۳. مدیریت ثبت اسناد مالی و ایجاد بانک اطلاعاتی قابل پایش
نهادها و موسسات مالی می بایست سوابق دقیق تراکنش های مالی متقاضیان خود را در قالب یک سامانه ی اطلاعاتی قابل رصد و پایش پیاده سازی کنند. این سامانه باید به صورتی طراحی شود که به طور هوشمند، نسبت به تراکنش های مشکوک و اطلاعات مخدوش و غیر شفاف، هشدار دهد. در این پلتفرم، می توان داده‌های مشتریان را براساس سطوح مختلف سوء ظن طبقه‌بندی کرد و در صورت مشکوک بودن، تراکنش‌ها را ردیابی و از جریان مالی خارج کرد.
۴. مدیریت ماندگاری واریزهای مشکوک در حساب‌ها
موسسات مالی برای کند کردن فرآیند پولشویی یا جلوگیری از آن، می بایست مبالغ مشکوکی که به برخی حساب واریز می شود را برای مدت زمان معینی (در کشورهای توسعه یافته معمولاً حدود پنج روز) در حساب نگه دارند. این دوره نگهداری به مدیریت ریسک مرتبط با انتقال پول از طریق بانک‌ها برای پولشویی کمک می‌کند.
۵. بهره‌گیری از فناوری‌های جدید
فناوری مورد استفاده برای شناسایی فعالیت های مشکوک مرتبط با پولشویی همچنان در حال تکامل و دقیق تر شدن است و مواردی نظیر هوش مصنوعی و کلان داده‌ها (Big Data) به نهادهای ناظر پولشویی، قدرت بیشتری برای مبارزه با این پدیده می‌دهد.
ادامه دارد....
پژوهشگر: سید مهدی میرحسینی
منابع:
۱. A group of authors(۲۰۲۲),“Reference Guide to Anti-Money Laundering and Combating the Financing of Terrorism”, Second Edition , Reporting in the International Bank for Reconstruction and Development/The World Bank/ The International Monetary Fund.
۲. A group of authors(۲۰۲۱),”Anti-Money Laundering and Countering the Financing of Terrorism National Priorities”, Reporting in Financial Crimes Enforcement Network U.S. Department of the Treasury.
۳. A group of authors(۲۰۲۱),”Anti-Money Laundering and Combating the Financing of Terrorism and Illegal Organisations Guidelines for Financial Institutions”, Guidelines for Financial Institutions.
۴. A group of authors(۲۰۲۰),” HANDBOOK ON ANTI-MONEY LAUNDERING AND COMBATING THE FINANCING OF TERRORISM for Nonbank Financial Institutions”, Guidelines and Reporting of Asian Development Bank
۵. A group of authors(۲۰۱۹),”Anti-Money-Laundering (AML) & Countering Financing of Terrorism (CFT) Risk Management in Emerging Market Banks”, Reporting in International Finance Corporation,World Bank group.
۶. FATF group(۲۰۲۱),”Opportunities and Challenges of New Technologies for AML/CFT”, The Financial Action Task Force (FATF), Paris, France, https://www.fatf-gafi.org/publications/ fatfrecommendations/documents/opportunities-challenges-new-technologies-aml-cft.html
۷. https://www.fincen.gov/
۸. https://home.treasury.gov/
۹. https://membercheck.com/
۱۰. https://complianceconcourse.willkie.com/
۱۱. http://bankersacademy.com
ایبِنا
