به گزارش گروه علم و آموزش ایران اکونومیست، سال ۱۴۰۱ برای مردم ایران و به خصوص جامعه نخبگان علمی کشور با پیام مهمی در حوزه اقتصاد از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی آغاز شد. ایشان در سخنرانی نوروزی این سال را سال تولید؛ دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین نامیدند؛ موضوعی که وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و معاون علمی و فناوری رییس‌جمهور نیز بر آن تاکید کردند و مراکز علمی و تحقیقاتی را به فکر بازنگری در روندها به شکلی انداخت که ضمن تحقق فرمان رهبر انقلاب اسلامی، از این فرصت برای پیشبرد گفتمان دانش‌محور در اقتصاد کشور استفاده کنند.
مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور که تاسیس آن با نامی متفاوت به پیش از پیروی انقلاب اسلامی برمی‌گردد و بعد از آن در بازه‌های زمانی مختلف با تغییراتی در عنوان و شرح وظایف روبرو بوده است، امروز به عنوان کانون تفکر در زمینه سیاست‌پژوهی و سیاست‌سازی علم، پژوهش و فناوری در سطح ملی وظیفه دارد.
۶ گروه علمی‌پژوهشی با عنوان‌های ارزیابی سیاست‌ها و پایش علم، فناوری و نوآوری، تأمین مالی و اقتصاد علم، فناوری و نوآوری، سیاست علوم و تحقیقات، سیاست فناوری و نوآوری، مطالعات آینده علم و فناوری و مطالعات نظری علم، فناوری و نوآوری، اجزای این مرکز را تشکیل داده‌اند.
همانطور که از نام این مرکز برمی‌آید، یکی از وظایف گروه های مختلف در این مرکز متشکل از اعضای هیات علمی متخصص وظیفه کمک‌رسانی و هم‌افزایی با نهادهای بالادستی برای طراحی و تهیه سیاست های کلان همچنین پایش سیاست های جاری است.
نگاشت کلی بازیگران اقتصاد دانش‌بنیان
دکتر ابوالفضل باقری عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در گفت و گو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایران اکونومیست درمورد الزامات قانونی برای تحقق شعار سال اظهار داشت: تحقق شعار سال به طراحی و اجرای آمیزه‌ای از سیاست‌های مختلف توسط بازیگران متنوع در کشور وابسته است.
وی در ترسیم بازیگران کلی اقتصاد دانش‌بنیان ادامه داد: تصور کلی از اقتصاد دانش بنیان در بخش حکمرانی و حاکمیت این است؛ دستگاه هایی داریم که نقش آنها تامین ورودی اقتصاد دانش‌بنیان یعنی نیروی انسانی است. نیرویی که قابیلت و توانمندی کار دانش‌بنیانی دارد و در ترکیب با بقیه منابع می‌تواند اقتصاد دانش‌بنیان را توسعه بخشد. این دستگاه ها شامل وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هستند.
مدیر مرکز شبکه ملی سیاست‌پژوهی علم، فناوری و نوآوری خاطرنشان کرد: این وزارتخانه ها تامین کننده ورودی اقتصاد دانش بنیان هستند، سیاست‌گذاری در آنها باید معطوف به تربیت نیروی انسانی مورد نیاز اقتصاد دانش بنیان باشد. این قابلیت های انسانی در قالب نیروی کار دانشی در شرکت ها و یا به عنوان کارآفرین فناوری مقیاس اقتصاد دانش بنیان را وسعت می بخشند.
باقری با یادآوری بازیگران دیگر در این عرصه گفت: معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بازیگر مهمی در شکل گیری شرکت های دانش بنیان و هسته های فناور از ورودی های اقتصاد دانش بنیان یعنی نیروی انسانی است. وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز که در دوره جدید با تحول ساختاری جهت گیری جدی به نواوری و فناوری داشته می تواند در پیوند شرکت های دانش بنیان به بنگاه های بزرگ و زنجیره های صنعتی نقش مناسبی ایفا کند.
وی بازار را مهم ترین رکن توسعه اقتصاد دانش بنیان برشمرد و اضافه کرد: دولت بازیگر مهمی در بازار است؛ چه به عنوان یک خریدار بزرگ و چه به عنوان تنظیم گر و سیاست گذار که تعیین کننده ساختار رقابت و بازار است. وزارت خانه های بخشی مانند وزارت بهداشت و وزارت جهاد کشاورزی می توانند با تجمیع تقاضا در اقلام مورد نیاز، حجم اقتصاد دانش بنیان را چند برابر کنند.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور تصریح کرد: برخی دستگاه ها هم مانند وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت اقتصاد و بانک مرکزی می توانند نقش مهمی در رفع موانع اقتصاد دانش بنیان و نظیم گری مشوق نوآوری داشته باشند.
باقری در پاسخ به این سوال که چرا تاکنون اقتصاد دانش بنیان در کشور به خوبی توسعه نیافته است، گفت: با اینکه اقتصاد دانش بنیان درصد کمی از تولیدات ملی کشور را شامل می شود اما از حیث تاثیرگذاری عملکرد مناسبی داشته است و در دوران کرونا شاهد تاثیر مثبت آن بودیم. با این حال در اقتصادی که به نفت عادت کرده است، خلق ثروت از دانش دشواری های زیادی دارد. علت العلل کوچک بودن حجم اقتصد دانش بنیان، اقتصاد نفتی است.
وی ادامه داد: دستگاه های اجرایی در یک ماه گذشته با محوریت رییس جمهور، معاون اول رییس جمهور و اعضای دولت موظف شده اند که در تعامل با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برنامه تحول دانش بنیانی دستگاه های خود را تکمیل و به هیات دولت ارایه کنند. شماری از دستگاه ها این برنامه را برای دستگاه خود تدوین کرده و به هیات دولت ارائه داده اند و در آنجا مصوب شده است؛ مانند وزارت جهاد کشاورزی. سایر وزارتخانه ها هم در مسیر تصویب قرار دارند.
۳ نقش برای مراکز تحقیقاتی
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در این مورد که مراکزی مانند مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و دیگر مراکز تحقیقاتی چه نقشی در این امر دارند، گفت: این مراکز سه نقش اصلی می توانند داشته باشند؛ اولین کارکرد آنها ایفای نقش کلیدی تصمیم‌سازی و سیاست سازی است. در این مراکز با توجه به انباشت دانشی تجربیات زیادی در سیاست داخلی کشور وجود دارد.
باقری نقش دیگر این مراکز را مشارکت در طرح‌ریزی سیاست ها دانست و افزود: برای نمونه ما در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، مرکز آزمایشگاه سیاستی را داریم که تصمیم گیران می توانند در این ازمایشگاه سیاست ها را شبیه سازی کرده و با مشارکت ذی نفعان مختلف مزایا و معایب اجرای آن را بسنجند و بعد از بازخورد گرفتن از جامعه یا آن را تغییر بدهند یا به همان شکل اجرا کنند.
وی نقش سوم این مراکز را ارزیابی اجرای سیاست ها دانست و افزود: این ماموریت اکنون به شکل گزارش های رسمی و غیررسمی در مراکز تحقیقاتی از جمله مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور انجام می شود.
مدیر مرکز شبکه ملی سیاست‌پژوهی علم، فناوری و نوآوری در پاسخ به این سوال که شرکت های دانش بنیان معمولا فرصت های شغلی کمی ایجاد می کنند، چگونه می توان هدف اشتغال زایی را با وجود توسعه این شرکت ها دنبال کرد، توضیح داد: این تصور درست نیست و اقتصاد دانش بنیان ایجاد کننده فرصت های شغلی کم نیست و برای نمونه اگر بخش مسکن را به عنوان غیردانش‌بنیان ترین بخش در نظر بگیریم که افراد غیرتحصیل کرده، غیرماهر به شکل موقت در آن فعالیت می کنند در صورتی که دانش بنیان و صنعتی شود مانند کشور چین؛ افراد ماهر و تحصیل کرده در آن شاغل خواهند بود و تعداد اشتغال در این صنعت نیز بیشتر می شود.
باقری به تعهد دولت برای ساخت چهار میلیون واحد مسکونی در مدت چهار سال اشاره کرد و اظهار داشت: اگر اقتصاد و بخش مسکن دانش بنیان شود این امر امکان پذیر است و حتی می توانیم در این بخش صادرات داشته باشیم.
وی تاکید کرد: اما برای تحقق آن نیاز به سیاست های مکمل داریم سیاست هایی در حوزه دانش بنیان داشتیم که معطوف به اقتصاد، تولید، محصول و خدمات بوده که به اشتغال کمک کرده است ولی از زاویه اشتغال سیاست موثری نداشته ایم و باید این خلا را رفع کنیم.
وجود بازیگران مختلف در علم و فناوری مشکل‌ساز نیست
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشو موضوع اشتغال در کشور را به معمایی تشبیه کرد و گفت: یکی از مهم ترین چالش های شرکت های دانش بنیان و حتی شرکت های بزرگ تامین نیروی انسانی است و از طرف دیگر هم ما تحصیلکرده های زیادی داریم که بیکار هستند اما مساله این است که نیروی انسانی تحصیل کرده فاقد مهارت لازم است، بنابراین خلاء مهارتی داریم.
باقری همچنین در مورد سامانه نان که اخیرا از سوی وزارت علوم راه اندازی شده و احیانا موازی کاری در این زمینه به دلیل وجود سامانه های مشابه مانند فن بازار و غیره اظهار داشت: به صورت کلی وجود بازیگران مختلف در حوزه علم و فناوری مشکلی نیست و به ذات خود مشکلی ایجاد نمی کند، به شرطی که این بازیگران نقش های مکمل ایفا کنند.
وی ادامه داد: اگر بازیگران متعدد اصرار به انجام کارهای مشابه و تکراری داشته باشند مداخله و موازی کاری می شود ولی اگر نقش مکملی باشد، هم افزایی صورت می گیرد. حوزه علم و فناوری فقط یک متولی نمی خواهد و متولیان مختلف باید با هم هماهنگ باشند؛ بخشی از آنها دولتی هستند و این هم افزایی در هیات دولت ممکن است.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور نتیجه گرفت: مخاطبان و رویکردهای وزارت علوم و معاونت علمی متفاوت هستند و این سامانه ها تا وقتی کارکرد متفاوت و مکملی نسبت به هم دارند برای توسعه فناوری مفید هستند.
