به گزارش حوزه دولت ایران اکونومیست، از میان همه دغدغه‌ها، از فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها و بحران‌های منطقه‌ای گرفته تا مذاکرات هسته‌ای و ویروس کرونا، «ورزش» به عنوان یکی از مؤلفه‌ها برای کاستن از دشواری این شرایط، با وجود اهمیت غیرقابل انکار آن یا اولویت دولت‌ها نبوده، یا راهبردهای مختلف در این زمینه نتوانسته انتظارات جامعه جوان ایران را برآورده سازد. کیفیت و نحوه تعامل و رابطه میان سرزمین‌ها در جهان کنونی به سرعت در حال دگرگونی است و مفاهیمی چون دیپلماسی ورزشی و فرهنگی و اقتصادی هم نشانه آن.
درک اهمیت این راه‌های تازه در روابط با جهان از سوی دولت سیزدهم، جام جهانی ۲۰۲۲ قطر را به فرصتی برای گردشگری، اقتصاد و دیپلماسی ایران تبدیل خواهد کرد و شواهد از برنامه ویژه در این زمینه حکایت دارد. آگاهی از این موضوع در دولت سیزدهم سبب آغاز مجموعه‌ای از اقدامات تحول‌آفرین شده و در سایه این نگاه، دیپلماسی ورزشی به عنوان عرصه‌ای انعطاف‌پذیر، نقشی کلیدی درسیاست خارجی قوه مجریه یافته است.
مهم‌ترین عرصه تجلی این نگاه تحولی به نقش ورزش در عرصه سیاست خارجی، دوحه قطر است؛ نخستین پایتخت مسلمان خاورمیانه که آبان سال جاری میزبان بیست‌ودومین دوره رقابت‌های جام‌جهانی فوتبال است، پایتختی که پس از ۱۰ سال فترت، اسفند سال گذشته میزبان آیت‌الله «سید ابراهیم رئیسی» رئیس جمهوری اسلامی ایران بود و میزبانی گرم شیخ «تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر سبب شد که در کنار موضوعات مهم اقصادی چون شرکت در ششمین اجلاس سران اوپک گازی، موضوع ورزش و جام جهانی ۲۰۲۲ هم در اولویت گفت‌وگوها و رایزنی‌های دو طرف قرار گیرد.
بر اساس یک سُنّتِ پذیرفته شده و مرسوم در هر دیدار دیپلماتیک و سیاسی میان مقامات، تنها واژه‌های دیپلماتیک، سیاسی و اقتصادی و در بهترین حالت موضوعات فرهنگی محور دیدارهای مسئولان بلندپایه در راستای تقویت و اثربخشی روابط خارجی با رویکرد توسعه‌ای در این بخش‌ها بوده و در تعاملات بین دولت‌ها کمتر دیده می‌شد که ورزش در کنار مهم‌ترین مؤلفه‌های روابط خارجی مطرح باشد. تنها «دیپلماسی ورزشی» در محافل بین‌المللی و آن‌هم در سطح نهادهای ملی ورزشی هر کشور نظیر وزارت ورزش یا کمیته‌های ملی المپیک موسوم به "آنوک" دنبال می‌شود تا در دیدارهای رسمی مقامات. اما رئیس دولت سیزدهم در سفر چند ماه اخیر خود به دوحه و در دیدار با امیر قطر، در کنار امضای تفاهم‌نامه‌ها و قراردادهای همکاری در حوزه‌های اقتصادی و فرهنگی، رابطه ورزش با روابط بین‌الملل را غیرقابل انکار دانست و از فرصتی سخن گفت که قطر به واسطه همسایگی با ایران می‌تواند در جام جهانی از آن بهره گیرد. آیت‌الله رئیسی در این دیدار تصریح کرد که «ایران برای برگزاری هر چه بهتر بازی‌های جام جهانی که قطر میزبان آن است، آمادگی کامل دارد».
محوریت یافتنِ دیپلماسی ورزشی، شکل‌گیری چنین نگاهی در وزارت خارجه جمهوری اسلامی و طرح آن در سفر رئیس جمهور به قطر، سلسله رویدادهایی است که می‌تواند زمینه‌ساز حُسنِ استفاده از ظرفیت گردشگری ایران بزرگ و زیبا در جریان برگزاری مهم‌ترین رویداد ورزشی جهان در همسایگی خود باشد.
«شیخ تمیم بن حمد آل ثانی» امیر ۴۲ ساله قطر نیز که پنجشنبه گذشته در صدر یک هیأت بلندپایه سیاسی - اقتصادی با دعوت رسمی آیت‌الله رئیسی و در پاسخ به سفر سه ماه گذشته رئیس جمهور به تهران سفر کرد تا گفت‌وگوهای مهم و فشرده‌ای درباره مسائل دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی با مقامات جمهوری ایران داشته باشد، در نشست مشترک خود با رئیس جمهور کشورمان به استفاده از ظرفیت ورزشی ایران در بازی‌های جام جهانی به میزبانی دوحه به عنوان یکی از مسایل دوجانبه گریزی زد و گفت که «جام جهانی حتماً یک رویداد استثنایی خواهد بود و از مقامات عالی جمهوری اسلامی ایران به دلیل کمک‌هایی که برای موفقیت در برگزاری این رویداد جهانی به ما کردند، تشکر می‌کنم. ما از همه ایرانیان علاقه‌مند به مشاهده بازی تیم ملی ایران در جام جهانی فوتبال استقبال خواهیم کرد».
سفر امیر قطر به کشورمان در حالی صورت گرفت که دولت سیزدهم در کنار برنامه‌های مهمی که در حوزه‌های اقتصادی و دیپلماتیک دارد، فصل جدیدی از راهبرد همسایگی در توسعه مناسبات تجاری و اقتصادی بین تهران و دوحه را آغاز کرده است؛ فصل نوینی که پیش از سفر شیخ تمیم به تهران در جریان دیدار «محمد بن حمد الهاجری» سفیر قطر با «علی صالح‌آبادی» رئیس کل بانک مرکزی کلید خورد که دو طرف بر ضرورت توسعه مناسبات بانکی و همکاری‌های بین‌المللی تأکید کردند و نماینده دولت قطر از آمادگی کشورش برای گسترش مناسبات خبر داده بود. این توسعه روابط با کشورهای همسایه از استقرار دولت سیزدهم روح تازه‌ای یافت و یکی از اولویت‌های آیت‌الله رئیسی حسنه کردن روابط با همسایگان بوده است و رئیس جمهور، علاوه بر تعامل سیاسی و روابط اقتصادی با کشورهای مختلف، دپیلماسی همسایگی را به‌طور ویژه در اولویت سیاست خارجی قرار داد.
آیت‌الله رئیسی در کنار توجه به ظرفیت‌های سیاسی و اقتصادی و تبادلات تجاری و استفاده از صادرات کالا از ایران به ۱۵ کشور همسایه، به ظرفیت ورزشی نیز توجه ویژه کرد؛ توجهی که ماحصل آن همکاری مشترک تهران - دوحه در زمینه برگزاری جام جهانی فوتبال شده و امیر قطر پیش از این در دیدار با معاون اول رئیس جمهور از تسهیل فرایند صدور ویزا برای تماشاگران ایرانی علاقه‌مند به حضور در رقابت‌های جام جهانی در کشورش خبر داد و گفت که از پیشنهاد همکاری ایران در این خصوص استقبال می‌کنیم.
پیوند دیپلماسی ورزشی با صنعت توریسم در سایه این نگاه تحول و تعامل‌گرا می‌تواند گردشگری را به یکی از مهم‌ترین کانون‌های اشتغال و درآمد در کشور تبدیل کند و کیست که نداند بسیاری از کشورهای همسایه ایران از همین راه، امور می‌گذرانند و پیشرفت می‌کنند. در این مسیر ظرفیت قابل توجه بخش خصوصی می‌تواند پیشران برنامه‌ها قرار گیرد تا در معرفی ایران به عنوان یکی از تمدن‌های سه‌گانه به جهان و جذب گردشگر جان تازه‌ای به این صنعت مهم دهد. دولت سیزدهم با درک به موقع این مهم و با فرمان اجرایی رئیس جمهور حرکتی چندمرحله‌ای را برنامه‌ریزی کرده است که نخستین گام آن در دوحه قطر برداشته شد و معاون اول رئیس جمهور از سوی آیت‌الله رئیسی مأموریت یافت تا زمینه‌های بهره‌گیری حداکثری صنعت توریسم ایران از ظرفیت بی‌نظیر جام‌جهانی را فراهم کند. این فرصت اما محدود به گردشگری و ورزش نیست و عرصه‌ای است که می‌تواند ضمن ارائه چهره‌ای واقعی از ایران به مردم عادی جهان و نه رسانه‌های مغرض، در شکست پروژه ایران‌هراسی مؤثر باشد. این همکاری در جام جهانی با توجه به نزدیکی دیدگاه‌های تهران - دوحه در امور بین‌الملل و منطقه، آغاز مسیری برای همکاری‌های امنیتی در خاورمیانه هم بوده و این همکاری‌ها را توسعه دهد.
در اجرای برنامه تدوین شده و مورد تأکید رئیس جمهور، وزیران و مسئولان دستگاه‌های مختلفی مأموریت دارند که به نظر می‌رسد مهم‌ترین آن‌ها «عزت‌الله ضرغامی» وزیر میراث فرهنگی و گردشگری باشد که وزارتخانه متبوعش جلسات متعدد و برنامه‌های مختلفی برای استفاده از فرصت جام جهانی برگزار کرده و تدارک دیده است. وزارتخانه‌های راه و شهرسازی و امور خارجه هم اقدامات خود را به‌منظور میزبانی از مهمانان همسایه غربی آغاز کرده‌اند تا هم خطوط هوایی و راه‌های زمینی ظرفیت لازم برای این میزبانی را به دست آورند؛ و هم روند صدور ویزای رایگان برای تماشاگران جام جهانی از مبداء قطر به ایران تسهیل شود که گام مؤثری در افزایش گردشگران خارجی خواهد بود.
در همین راستا مسئولان شورای‌عالی مناطق آزاد هم از آمادگی این شورا در همکاری برای میزبانی از تماشاگران مسابقات جام جهانی که به ایران می‌آیند خبر داده و اعلام کرده‌اند «با توجه به ظرفیت کم کشور قطر در پذیرش گردشگران و مسافران جام جهانی ۲۰۲۲، برنامه ریزی کاملی داریم تا با استفاده حداکثری از ظرفیت‌های موجود در قشم و کیش، باعث شویم تا توریست‌ها رضایت‌مندانه منطقه را ترک کنند».
دیپلماسی ورزشی از حرف تا عمل
سفر سه ماه پیش آیت‌الله رئیسی به دوحه و تأکید بر همراهی ایران با قطر در برگزاری جام جهانی ۲۰۲۲، در تماس تلفنی ۱۵ فروردین رئیس جمهوری اسلامی ایران با امیر قطر بار دیگر مورد تأکید قرار گرفت و آیت‌الله رئیسی اعلام کرد جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد تا در برگزاری هر چه بهتر و باشکوه‌تر بازی‌های جام جهانی در جزیره کیش و دیگر جزایر نزدیک به قطر مساعدت و کمک مورد نیاز را ارائه کند و در ادامه اطمینان داد تا با برنامه‌ریزی‌های انجام شده، جهانیان بازی‌های خاطره‌انگیزی را شاهد خواهند بود. همزمان با این اعلام آمادگی، وزیر راه قطر راهی کشورمان شد تا در دیدار با همتای ایرانی خود جزئیات و شرایط همکاری‌ها را روشن کند.
«جاسم بن‌سیف السلیطی» در دیدار با «رستم قاسمی» وزیر راه شهرسازی ایران که در جزیره زیبای کیش انجام شد، گفت: «در راستای همکاری‌های مشترک، علاقه‌مند به ارائه و ایجاد برخی تسهیلات برای اعزام تماشاگران ایرانی جهت عزیمت به قطر هستیم و این مسأله مستلزم همکاری‌های دوجانبه بین وزارتخانه‌های حمل و نقل و ارتباطات قطر و ایران است». پس از این دیدار، وزارت امور خارجه هم به‌منظور تشویق اتباع خارجی حاضر در جام جهانی ۲۰۲۲ برای سفر به ایران پیشنهاد کرد برای متقاضیان این سفر در آن ایام ویزای رایگان صادر شود که این پیشنهاد با موافقت همه اعضای دولت، در نشست هیأت وزیران تصویب و بلافاصله مراحل مقدماتی آن عملیاتی شد.
تدوین برنامه جامع همکاری‌های تهران - دوحه با محوریت ورزش و جام جهانی ۲۰۲۲ هم به دستور«محمد مخبر» معاون اول رئیس جمهور در فاز اجرایی قرار گرفت تا از فرصت به وجود آمده در همسایگی ایران، بیشترین بهره در حوزه گردشگری و ورزش و دیپلماسی برداشته شود.
مجموع اقداماتی که می‌توان گام عملی برای بهره‌مندی از دیپلماسی ورزش در سیاست خارجی دولت سیزدهم دانست که اقدامی فراتر از شعارهای دولت‌های گذشته در توسعه و تقویت روابط با همسایگان محسوب می‌شود.
نگاه جدید و در عین حال اثرگذار دولت به مفاهیمی مانند دیپلماسی ورزشی و اقتصادی و حتی فرهنگی، راهی تازه و البته کمتر مورد توجه برای تأمین منافع ملی خواهد گشود. از سوی دیگر نحوه همکاری قطر با ایران در این بُرهه هم می‌تواند نشان دهد که دوحه چه نوع تعاملی با همسایه شرقی خود خواهد داشت؛ همسایه‌ای که همراه روزهای سخت قطر در فشارها هم بوده و حُسنِ همجواری را همیشه رعایت کرده است.
امروز در حالی ۹ ماه از استقرار دولت سیزدهم می‌گذرد که مقدار وصول درآمدهای نفتی ایران دو برابر روزهای آغاز فعالیت دولت شده و از طرفی حجم تجارت خارجی کشور به ویژه با کشورهای همسایه افزایش یافت و مجموع تجارت خارجی کشور به رقم ۱۰۰ میلیارد دلار رسیده است. همچنین مشارکت ایران، ونزوئلا و نیکاراگوئه در ساخت پتروپالایشگاه همسو با فعال‌سازی دیپلماسی انرژی توسعه شتاب گرفت و در توسعه روابط سیاسی مذاکره رفع تحریم و تقویت روابط با کشورهای منطقه گام‌های خوبی برداشته شده است و دولت سیزدهم در واقع در کنار توجه به چنین موضوعاتی استفاده از دیپلماسی ورزش را از دریچه‌ی نو فعال کرده که نشان می‌دهد آیت‌الله رئیسی و همکارانش در دولت مردمی از هیچ ظرفیتی برای پیشبرد اهداف، سیاست‌ها و برنامه‌های نظام و دولت غفلت نکرده‌اند.
