پرندگان از دیرباز در فرهنگ، مذهب، شعر و موسیقی انسان‌ها وارد شده اند و به زندگی ما پیوند خورده‌اند، تاکنون حدود ۱۰ هزار گونه پرنده در دنیا شناسایی شده است؛ البته پیش بینی می شود که به همین تعداد گونه هنوز شناسایی نشده باشد به هر حال انسان طبق روال سال های متمادی گذشته، همین تعداد پرنده را هم از گزند زیاده خواهی خود در امان نگه نداشته که نتیجه رفتار انسان با طبیعت در راستای توسعه زندگی شهری و صنعتی از قرن ۱۷ میلادی انقراض ۱۲۰ تا ۱۳۰ گونه پرنده است، امروزه نیز با وجود آنکه تلاش‌هایی در زمینه نگهداری و حمایت از پرندگان صورت گرفته با این حال هزار و ۲۰۰ گونه از پرندگان همچنان در مسیر انقراض قرار دارند.
از میان این تعداد پرنده گونه های زیادی مهاجر هستند یعنی برای زمستان گذرانی و جوجه آوری به سرزمین های دور مهاجرت می کنند که زندگی آنها هم در خطر است، گزارش وضعیت گونه‌های پرندگان مهاجر که در فوریه ۲۰۲۰ توسط کنوانسیون گونه‌های مهاجر (CMS) منتشر شد، نشان می‌دهد که جمعیت پرندگان مهاجر در مقیاس جهانی کاهش قابل توجهی داشته است؛ در واقع تهدیداتی که پرندگان مهاجر با آن روبرو می‌شوند متعدد، متفاوت و گسترده است از جمله شکار بی رویه، مسموم سازی، آلودگی رودخانه ها و تالاب ها، از بین رفتن زیستگاه و اثرات مخرب و منفی تغییرات آب و هوایی برخی از این تهدیدات است.
اما در این میان ایران به علت دارا بودن اقلیم متنوع به کریدور مهاجرتی پرندگان مهاجر تبدیل شده به طوری که سالانه میلیون ها بال پرنده وارد تالاب های کشور می‌شوند و اقدام به لانه‌سازی و جوجه‌آوری می کنند که سازمان حفاظت محیط زیست هر ساله اقدام به سرشماری این پرندگان می‌کند که بر اساس اعلام این سازمان، ایران در مجموع در زمستان سال گذشته میزبان ۱۵۶ گونه پرنده مهاجر بود، در دوره سرشماری زمستانی پرندگان آبزی و کنارآبزی سال گذشته، استان‌های مازندران، گلستان و گیلان میزبان بیشترین جمعیت و استان‌های البرز، یزد و همدان میزبان کمترین جمعیت پرندگان آبزی و کنارآبزی مهاجر بودند.
در واقع هرساله عملیات سرشماری جمعیت پرندگان در کشور با شروع فصل زمستان و اعلام آغاز سرشماری، طی برنامه‌ای هماهنگ و همگام با بسیاری از کشورها، در تمامی استان‌های کشور و با استفاده از تلسکوپ، دوربین‌های چشمی و نصبی، برای دستیابی به اهداف ملی و بین‌المللی انجام می‌شود.
سال گذشته، ۴۹۱ سایت در سراسر کشور مورد آماربرداری قرار گرفت و در مجموع یک میلیون و ۹۹۸ هزار و ۶۱۵ پرنده از ۱۵۶ گونه پرنده آبزی و کنارآبزی مهاجر شمارش شد که از این تعداد ۶۱ هزار و ۴۳۹ پرنده متعلق به فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) شامل پلیکان پاخاکستری، غاز پیشانی سفید کوچک، عروس غاز، اردک سرحنایی، اردک مرمری، اردک سرسفید، درنای سیبری و تلیله بزرگ است که در سایت‌های مختلفی از کشور، مشاهده و گزارش شدند.
بیشترین جمعیت پرندگان آبزی و کنارآبزی مهاجر فهرست سرخ IUCN متعلق به گونه اردک سرحنایی با جمعیت ۵۳ هزار و ۸۸۲ پرنده و کمترین جمعیت مربوط به دو گونه درنای سیبری (یک قطعه) و عروس غاز (دوقطعه) پرنده بود. به طور کلی در سرشماری سال گذشته، ۳.۰۷ درصد از کل جمعیت پرندگان آبزی و کنار آبزی متعلق به فهرست سرخ IUCN بودند.
سال گذشته، ۴۹۱ سایت در سراسر کشور مورد آماربرداری قرار گرفت و در مجموع یک میلیون و ۹۹۸ هزار و ۶۱۵ پرنده از ۱۵۶ گونه پرنده آبزی و کنارآبزی مهاجر شمارش شد که از این تعداد ۶۱ هزار و ۴۳۹ پرنده در فهرست سرخ IUCN بودندبیشترین جمعیت پرندگان متعلق به گروه غازها، قوها و اردک‌ها با جمعیت ۹۵۲ هزار و ۸۸۶ پرنده و کمترین جمعیت متعلق به گروه اسکوآها، لک‌لک‌ها، اکراس‌ها و کفچه‌نوک به ترتیب با جمعیت ۲ و هزار و ۵۳۹ پرنده بود، در بررسی مربوط به نرخ رشد جمعیت پرندگان زمستان‌گذران، جمعیت مهاجر گروه پلیکان ها بیشترین نرخ رشد و گروه لک‌لک‌ها، اکراس و کفچه نوک کمترین نرخ رشد را نشان می‌دهند.
مجموع مساحت سایت‌های سرشماری کشور در سال ۱۳۹۹، معادل ۱۰۶۸۰۱۷.۳ هکتار بود که حدود ۶۵.۹ درصد از این وسعت سرشماری شد.
در مجموع وضعیت سرشماری و حال و روز پرندگان نشان از وخامت اوضاع این گونه‌ها دارد بر این اساس دنیا به فکر نجات پرندگان برآمد و در راستای توافقنامه پرندگان مهاجر آبزی آفریقا - اوراسیا از سال ۲۰۰۶ میلادی دومین شنبه ماه می ( امسال ۱۴ می برابر با ۲۴ اردیبهشت ماه ) را به منظور افزایش توجه جهانی به مقوله پرندگان مهاجر و اهمیت آن به عنوان روز جهانی پرندگان مهاجر اعلام کرد و هر سال نیز به فراخور شرایط شعاری برای این روز انتخاب می شود که شعار امسال "به خاطر پرنده‌ها شب‌ها نور چراغ‌ها را کم کنید" تعیین شده است.
آنچه که از شعار امسال بر می‌آید این است که در میان تهدیدات متنوعی که حیات پرندگان مهاجر را در معرض خطر قرار داده یکی از آنها که زاییده زندگی مدرن و صنعتی است؛ نور زیاد شهرها است، در حقیقت میزان نورهای مصنوعی در جهان هر ساله بیشتر شده به طوری که میزان افزایش سالانه حداقل ۲درصد برآورد شده است، نورهای مصنوعی بر بسیاری از پرندگان اثر منفی دارد و از آنجا که سبب اختلال در جهت یابی درست پرندگان مهاجر به هنگام پرواز شبانه می‌شود، تهدیدی مهم برای آن ها محسوب می شود، برای همین موضوع است که در سال جاری کمپین روز جهانی پرندگان مهاجر قصد دارد تا با شعاری کوتاه توجه جامعه را به این نکته معطوف کند تا با کاهش استفاده غیر ضروری از نورهای مصنوعی در طول شب از نتایج منفی آن بر پرندگان کاسته شود.
رییس گروه پرندگان سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایران اکونومیست درباره تاثیر نور در روند مهاجرت پرندگان مهاجر گفت: نور ستارگان به عنوان راهنمای راه برای مهاجرت پرندگان در شب است در واقع یک نقشه ژنتیک در وجود پرندگان است زیرا نور ستارگان خط و خطوطی دارد که برای پرندگان به عنوان راهنمای نقشه راه عمل می کند، بنابراین زمانی که چراغ های یک شهر در شب زیاد باشد این نقشه ژنتیکی به هم می ریزد و پرندگان مسیر را گم می کنند، دسته های پروازی از هم جدا می شود و پرندگان سرگردان از مسیر دیگری می روند و به این ترتیب مسیر صحیح مهاجرت از بین می رود برای همین نور ستارگان و کم بودن نور شب برای پرندگان بسیار مهم است چون در این شرایط راهشان را گم می کنند.
سیدمسعود حسینی افزود: شاید برایتان اتفاق باشد که مثلا در مسیری پرنده ای را ببینید که هیچ وقت در آن مکان دیده نشده بود به آنها می گویند "پرنده های سرگردان" که جدیدا هم زیاد این اتفاق می افتد، این پرندگان مسیر اصلیشان را گم می کنند و از دسته جدا شده و تک می شوند، یکی از دلایل آن این است که نور به ویژه در شب ها زیاد شده است و باعث می شود مسیرشان را گم کنند چون بین نقشه ژنتیک و نور چراغ ها تداخل ایجاد می شود، در واقع آموزشی که در اولین پرواز از سردسته خود گرفتند و هر چه از پدر و مادرشان آموخته بودند با این تداخل از بین می رود.
وی ادامه داد: با توجه به اهمیت موضوع، امسال در روز جهانی پرندگان مهاجر توصیه شد که بیاییم نورها را کمتر کنیم از این رو شعار امسال "به خاطر پرنده‌ها شب‌ها نور چراغ‌ها را کم کنید" تعیین شد، روز جهانی پرندگان روزی اجرایی نیست بلکه توصیه‌ای است و به مباحث آموزش و تنویر افکار عمومی می‌پردازد از این رو شعار امسال را با این مضمون انتخاب کردند که بیشتر توصیه‌ای برای کم کردن چراغ های اضافی برای مردم و مسوولان است.
نور ستارگان به عنوان راهنمای راه برای مهاجرت پرندگان در شب است در واقع یک نقشه ژنتیک در وجود پرندگان است زیرا نور ستارگان خط و خطوطی دارد که برای پرندگان به عنوان راهنمای نقشه راه عمل می کند اما زمانی که نور چراغ ها در شب زیاد می شود پرندگان سرگردان می شوندحسینی درباره عوامل تهدید پرندگان مهاجر گفت: با توجه به توسعه بشر، عوامل تهدید هم بسیار زیاد شده است، نیاز بشر، مسائل اقتصادی، مسائل اجتماعی، آلودگی های بالادست، تغییرات اقلیمی، خشک شدن تالاب ها، افزایش رسوبات و افزایش فاضلاب‌ها و ورود آنها به رودخانه ها و تالاب‌ها و بدتر از همه شکار بی رویه به ویژه در استان‌های شمالی کشور برخی از عوامل تهدید پرندگان مهاجر است که برطرف کردن آنها بخشی به فعالیت‌های اجرایی و بخشی هم به روشنگری مردم بر می‌گردد، یعنی با آموزش طوری شود که مردم نسبت به این مهمانانی که هر ساله از دورترین نقاط عرض‌های شمالی به امید یافتن غذا و آرامش به تالاب‌های کشور ما می‌آیند مهربان تر باشند.
وی اظهار داشت: اکنون چندین تالاب مانند بختگان، گاوخونی و ارومیه که محل اصلی جوجه آوری و مقصد نهایی مهاجرت زمستان گذرانی پرندگان مهاجر است خشک شده که بخشی مربوط به تغییر اقلیم و بخشی هم دخالت های انسانی و برداشت بی رویه منابع آبی است.
رییس گروه پرندگان سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه پرندگان مهاجر بیشتر آبزی و کنار آبزی هستند، افزود: پرندگانی مانند قوی فریادکش در تالاب سرخرود، کاکایی بندر انزلی، حواصیل تالاب‌های چهار محال و بختیاری، لک‌لک سفید دریاچه زریوار، پلیکان جزیره آشوراده، خروس کولی سفید سیاه دریاچه ارومیه، عروس غاز تالاب های مهاباد و بکلان تالاب میانکاله برخی از پرندگان مهاجری هستند که در این تالاب‌ها زادآوری می کنند.
وی درباره نحوه سرشماری پرندگان مهاجر گفت: هر سال در یک روز مشخص تمام محیط‌بانان در سایت هایی که این پرندگان در آنجا اقامت می کنند، مستقر می شوند و با دقت زیاد پرندگان را شمارش می کنند، این روز در ایران دی ماه است که معمولا ۲۱ دی ماه به بعد این کار انجام می شود تا مطمئن شوند که تمام پرندگان آمده اند و در سایت ها مستقر شده اند و دیگر ورودی مهاجرت تمام شده است، بعد از سرشماری هر استانی آمار خود را ارائه و در ستاد جمع‌بندی می‌شود و به عنوان آمار پرندگان آبزی و کنارآبزی در سطح ملی ارائه می‌شود که بر اساس این آمار سال گذشته حدود ۲ میلیون پرنده مهاجر سرشماری شد یعنی این تعداد پرنده وارد کشور شده بود.
۹۰۱۴
