به گزارش ایران اکونومیست، نهضت واکسن‌سازی از بعد از شیوع کرونا موضوع بخش دوم مصاحبه ایران اکونومیست با دکتر مصطفی قانعی، دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری و دبیر کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا است. وی معتقد است که این فناوران بودند که در ابتدا توانستند کیت‌های تشخیص بیماری ویروسی مورد نیاز کشور را تامین کنند و بعد به سراغ واکسن‌سازی رفتند و بحران عدم دسترسی ایران به واکسن را به فرصت برای تولید این فرآورده زیستی، تبدیل کردند.
اکنون به همت این شرکت‌های دانش‌بنیان بخش خصوصی است که طبق آمارهای ۳ اردیبهشت ماه، ۶۴ میلیون و ۲۵۹ هزار و ۷۳۳ نفر دوز اول، ۵۷ میلیون و ۴۵۲ هزار و ۵۰ نفر دوز دوم و ۶ میلیون و ۸۸۸ هزار و ۹۰۷ نفر، دوز سوم واکسن کرونا را تزریق کردند و مجموع واکسن‌های تزریق شده در کشور به ۱۴۸ میلیون و ۶۰۰ هزار و ۶۹۰ دوز رسیده است.
قانعی به ما می‌گوید که اگر حکمران کشور بود، حتما دغدغه اصلی وی حفظ و نگهداری این فناوران است؛ چون این فناوران بخش خصوصی هستند که می‌توانند کشور را از شرایط بحرانی به سلامت عبور دهند؛ کاری که تاکنون محقق نشده است، چون جامعه با چنین ادبیاتی آشنا نیست.
وی دلیل عدم ایجاد این نهضت در زمینه نهاده‌های دامی را نبود دانش کافی برای جیره‌نویسی دام می‌داند و از سنگ‌اندازی‌های بخش‌های دولتی در این زمینه گفت که چگونه اجازه ندادند تا از ذخیره دانشی کشور در این زمینه بهره ببریم.
بخش دوم و پایانی مصاحبه با دکتر قانعی تقدیم می‌شود:
دو فروردین کرونایی متفاوت
دکتر مصطفی قانعی، دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در ادامه این گفت‌وگو با ایران اکونومیست، به بیان چگونگی ایجاد نهضت واکسن‌سازی در کشور بعد از شیوع کرونا پرداخت و با بیان اینکه بودن یک واکسن در لیست جهانی یک افتخار است نه الزام، گفت: الزام این است که کشوری در مقابله با بحران توانمند باشد. نکته‌ای که در زمینه واکسن‌سازی در کشور وجود دارد، این است که در زمینه تولید واکسن هنوز یک مستند ساخته نشده است که اسفند سال ۱۳۹۹ را با اسفند ۱۴۰۰ مقایسه کند. ما در این سال‌ها دو فروردین متفاوت را تجربه کردیم.
وی یادآور شد: در فروردین ۹۹ موضوع رسانه‌ها خریدن بلیط از سوی مردم برای سفر به خارج از کشور برای تزریق واکسن، صف‌های طولانی برای دریافت واکسن و یا دغدغه دولت برای واریز پول به منظور خرید واکسن کوواکس بود ولی به ما تحویل داده نشد؛ اما یک سال بعد، تیترهای رسانه‌ها حاکی از انباشت واکسن‌ها و افزایش ذخیره واکسن و مشکلات ناشی از عدم تزریق آنها بود.
قانعی خاطر نشان کرد: در آن زمان رسانه‌های غربی عدم دسترسی به واکسن در ایران را تبدیل به بحران اجتماعی کردند، ولی ایران در این مدت نه تنها این بحران را تبدیل به فرصت کرد، بلکه ۴ میلیون دوز واکسن نیز صادر کرد.
دبیر کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا اضافه کرد: ما اعتقاد داریم تولید واکسن یک موضوع است و تولید واکسن نیز از سوی بخش فناوری صورت گرفت که قبل از تولید واکسن، کیت تشخیصی مورد نیاز کشور را تامین کرده بودند و بعد وارد تولید واکسن شدند. اگر من حکمران باشم، دغدغه‌ام، حفظ فناور خواهد بود؛ چون این فناور است که در هر جایی که کشور با بحرانی مواجه می‌شود، می‌تواند آن را مرتفع کند.
قانعی ادامه داد: ولی اگر فضای کسب و کار متلاشی و اقتصاد ورشکسته شود، قهر فناور ایجاد خواهد شد. در سایر کشورها با مدل‌هایی چون پیش خرید و روش‌های اقتصادی تلاش می‌کنند تا فناور خود را حفظ کنند و اگر خسارتی وارد شود، بیشتر متوجه دولت‌ها است.
وی با اشاره به وضعیت واکسیناسیون در کشور، با بیان اینکه واکسن‌ساز نباید برای تولید واکسن متضرر شود، گفت: اگر با این رویکرد به این حوزه توجه شود، می‌بینیم که برای یک فرد در ایران از زمان تولد، ۹ واکسن و در دنیا ۱۶ واکسن تزریق می‌شود. ما می‌توانیم با کمک این فناوران این خلا را پر کنیم؛ هر سال برای آنها برنامه داریم و از این طریق می‌توانیم فناوران را حفظ کنیم تا در شرایط بحران‌های آینده، با حضورشان از بحران‌ها عبور کنیم. ما دیگر زمانی نداریم و باید با این ادبیات آشنا شویم.
این مقام مسؤول با تاکید بر اینکه همین فناوران هستند که در شرایط بحرانی می‌توانند کاری کنند، کارستان، تا کشور را در برابر بحران‌ها مصون نگه دارند، گفت: چندین سال است که حرف ما با مسؤولان کشور این است که باید این فناوران را حفظ کنند و اگر ریسکی وجود دارد، دولت آن را بپذیرد. این ادبیات در کشور وجود ندارد؛ در حالی که چنین رویکردی موجب می‌شود نشاط اقتصادی کشور حفظ شود.
تجربیات تلخ و شیرین کرونایی برای تولید واکسن
وی بهترین راهکار مقابله با کرونا را استفاده از ماسک و تزریق واکسن نام برد و یادآور شد: زمانی که دانش آموزان و دانشجویان در کلاس‌های درس هستند و ما در سفر هستیم، فاصله اجتماعی معنایی ندارد و شوخی است از این رو ما تنها دو راه داریم؛ یکی استفاده از ماسک و دیگری تزریق واکسن.
قانعی استفاده از ماسک را یک موضوع فردی دانست و افزود: ولی تزریق واکسن یک مساله حاکمیتی است و باید واکسیناسیون عمومی داشته باشد تا بتواند اقتصاد را رونق بخشد. کل هزینه واکسن معادل یک روز تعطیل کردن کشور است؛ به این معنا که کل GDP کشور که حدود ۳۶۰ تا ۴۰۰ میلیارد دلار است. دو روز تعطیلی کشور یعنی فلج کردن اقتصاد کشور لذا باید بر روی تزریق دوز سوم واکسن متمرکز شویم، چون به میزان زیادی جلوی مرگ و میر را می‌گیرد و اکنون تزریق دوز چهارم واکسن کرونا برای گروه‌های پرخطر در دستور کار ستاد ملی کرونا قرار گرفته است.
دبیر ستاد توسعه زیست فناوری، در پاسخ به این سوال که چرا این همت برای واکسن‌های حیوانی نیست، پاسخ داد: من یادم می‌آید که در زمان وزارت آقای حجتی در وزارت جهاد کشاورزی، فردی در این وزارتخانه اعلام کرد که "من باید بمیرم تا واکسن نوترکیب در دام وارد شود" و وزیر وقت اعلام کرد که بنا نیست کسی بمیرد، شما را عزل می‌کنیم. این گفته در حالی بیان شد که در انسان واکسن نوترکیب استفاده می‌شود، ولی جلوی استفاده از آن برای دام گرفته می‌شد.
وی با بیان اینکه ما در این حوزه بسیار عقب هستیم، اضافه کرد: ما با همکاری دو شرکت دانش بنیان توانستیم واکسن آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان را تولید کنیم، در حالی که تا دو سال گذشته ایران حتی واکسن آبزیان نداشت و اکنون بزرگترین اقتصاد ما در بخش میگو و مزارع پرورش آبزیان رخ می‌دهد و اگر ما این دانش را در اختیار نداشته باشیم، ممکن است به یک باره مزارع پرورش از بین برود.
دبیر کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا دانش واکسن را همانند سدی توصیف کرد که اجازه نمی‌دهد جریان اقتصادی کشور خراب شود و جلوی بیماری‌ها را می‌بندد، گفت: بر این اساس است که تاکید داریم سوالات رسانه به حاکمیت این باشد که چرا کشور واردکننده واکسن است، در حالی که این همه فناوری در این حوزه در کشور در حال تولید است.
وی با تاکید بر اینکه آنچه که تاکنون در ستاد توسعه زیست فناوری انجام شد، از سه سال قبل یعنی زمانی که با دشواری راه‌ها باز شد، بوده است، یادآور شد: این دشواری به این معنا است که نهادهای دولتی که واکسن ساز بودند، اجازه نمی‌دادند واکسن در داخل تولید شود؛ چون وارد مناقصات می‌شدند و شرکت‌های دانش بنیان را شکست می دادند.
دبیر ستاد توسعه زیست فناوری ادامه داد: ما مشاهده کردیم که دولت، افرادی را که با پول و وام خودشان در این عرصه‌ها ورود کرده، به زمین می‌زند و این در حالی است که بخش دولتی یکصد سال است که در حوزه دانش بنیان واکسن "آنتی‌سرم" ورود کرده، ولی بخش خصوصی از سه سال قبل به این عرصه وارد شد و در این مدت توانست وارد سازمان بهداشت جهانی شود و با ثبت محصول خود، با سه سال سن، آن را صادر کند.
وی تاکید کرد: ما یک مشکل داریم و آن این است که به دولت بگوییم دست بردار تا کارها درست شود. دولت نیاز نیست وارد حوزه تولید شود، بلکه تربیت نیروی انسانی و فناور خوب بر عهده دولت و تولید در بخش خصوصی است و در این میان دولت تنها باید موانع را برطرف کند.
قانعی اضافه کرد: ما مشاهده کردیم که یک بذر واکسن در بخش دولتی موجود است که به هیچ وجه به بخش خصوصی نمی‌دهد و من واقعا تعجب می‌کنم که چرا این فرهیختگی ایجاد نشده است.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله خاطر نشان کرد: اگر می‌خواهیم به سرمایه واکسن سازی کشور دلخوش کنیم، باید به همین اقداماتی دلخوش باشیم که در بخش خصوصی انجام شده است.
واکسن تولید شد، ولی چالش تولید نهاده‌های دامی باقی ماند
دبیر ستاد توسعه زیست فناوری با اشاره به وضعیت تولید نهاده‌های دامی تصریح کرد: تصور کنید من در مطب خودم نشسته‌ام و برای بیماری نسخه می‌نویسم. اگر شرکتی به من مراجعه کند و بگوید که در زمان نسخه‌نویسی داروی من را تجویز کن و من این کار را انجام دهم، نتیجه این می‌شود که از بودجه دولت و بیمار می‌کشم و به جیب آن شرکت وارد می‌کنم.
وی اضافه کرد: ما در نهاده‌های دامی یک مدلی به نام "جیره غذایی" داریم، این جیره‌نویس هیچ‌گاه فکر نکرده است که با محصولات داخلی کشور چه برخوردی داشته باشد. از این رو یک واردات‌چی که از واردات نهاده‌های دامی سود می‌برده است، مشاهده کرده که آن جیره‌نویس، جیره‌ای را برای واحدهای مرغداری‌ها تعریف می‌کرد و در نهایت سود وارد کننده و برنامه جیره‌نویسی تامین می‌شود.
قانعی یادآور شد: ولی اگر کشوری بخواهد خوب حکمرانی کند، باید جیره غذایی دام را خودش تعیین کند. این برنامه غذایی بر پایه دانایی است، ولی باید بر اساس دارایی‌های کشور باشد.
وی افزود: همانطور که در مجلس تصویب شد که هیچ پزشکی اجازه ندارد دارویی خارج از لیست تجویر کند، در حوزه نهاده‌های دامی نیز این امر می‌توانست اجرایی شود. اینکه ما در این حوزه وابستگی داریم، به دلیل نداشتن فهرست در این زمینه است.
قانعی با تاکید بر اینکه جیره‌نویسان نقش زیادی در توسعه بازار داخلی دارند، گفت: چون دولت این گلوگاه را به دست خود نگرفته است و رها شد، دچار مشکل شدیم. باید جیره نویسی و واردات نهاده‌های دامی بر اساس لیست باشد و نمی‌توان هر چیزی را وارد کرد؛ چون رانت‌ها در این مرحله صورت می‌گیرد و نه در تولید.
وی اظهار کرد: تاکنون ادبیاتی در زمینه اینکه اجازه داده نشود که هر خوراکی تبدیل به خوراک کشور شود، نبوده و هر خوراکی که در دنیا تولید شد، وارد کشور شده است و این یعنی وابستگی ارزی.
قانعی ادامه داد: واردات کالاهای لوکسی چون خودرو را همه متوجه می‌شوند، ولی در حوزه‌های نهاده‌های دامی کسی توجهی نمی‌کند و اینها ریشه وابستگی هستند. لذا ما معتقدیم زمانی دانشی توسعه می‌یابد که زمینه رشد محصول داخلی فراهم شود.
وی با اشاره به سابقه کشور در حوزه‌های دامپروری، با طرح این سوال که در چه زمانی به این میزان، واردات نهاده‌های دامی داشتیم، گفت: این واردات زمانی رقم خورد که افرادی دانش پیدا کردند و حاکمیت به دلیل داشتن پول نفت، این حوزه را رها کرد.
قانعی، نمونه دیگر را واردات کود شیمیایی عنوان کرد و افزود: ما باید به چه زبانی بگوییم که شرکت‌های بخش خصوصی کود زیستی تولید کردند و نیاز به این حجم واردات کود شیمیایی نیست و با کودهای زیستی، مشکل ارگانیک بودن محصولات مرتفع خواهد شد و بازگشت محصولات کشاورزی صادراتی نخواهیم داشت.
دبیر کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا با بیان اینکه شروع سال دانش بنیانی را خوب دیدم، اظهار کرد: پیگیری‌های صورت‌گرفته از سوی معاون علمی و رییس جمهور را خوب دیدم و اگر شعله آن به خاموشی نگراید، می‌توان امید داشت که وقتی کار شروع شد، ادبیات آن شکل می‌گیرد و مشکلات مشخص می‌شود.
وی با بیان اینکه چون تاکنون موضوعات دانش بنیان علنی نبود، مشکلات آن نیز مطرح نمی‌شد، ادامه داد: هیچ کشوری در دنیا نبوده است که از زمان خلقت آدم به یک باره متحول شود. ایران نیز یک ویژگی دارد که یک مسافت طولانی را با یک سرعت زیاد در زمان کم طی کرده است و من ذخیره دانش بنیانی را در کشور زیاد می‌بینم و اگر حکمران تنها به برداشتن موانع اکتفا کند، این دانش‌ها نمود پیدا خواهند کرد.
قانعی، برداشت موانع را همراه با پیچیدگی دانست و گفت: برداشتن موانع، شجاعت می‌خواهد؛ چون افرادی که دارای رانت واردات هستند، اجازه تصمیم گیری نمی‌دهند. برخی از تصمیمات شجاعانه خوشایند است؛ نمونه آن بازگشایی مدارس و مقابله با کرونا بود که در ستاد ملی کرونا اتخاذ شد.
