محمدصادق مهرجو کارشناس ارشد نفت در گفتگو با ایران اکونومیست با اشاره به توان تولید نفت ایران گفت: دو نوع روش برنامه‌ریزی برای تولید نفت وجود دارد که تا افق 20 ساله تولید نفت را پوشش می‌دهد. 1- برنامه‌ریزی بر مبنای تقاضا؛ در این روش شرکت‌های بزرگ نفتی دنیا بر اساس آینده‌پژوهی خود از «تقاضای بازار» اقدام به تولید نفت، گاز و انواع فرآورده می‌کنند.
وی ادامه داد: 2- برنامه‌ریزی بر مبنای عرضه؛ در این روش تولید نفت بر مبنای «توان تولید» از میادین مختلف برنامه‌ریزی می‌شود، روشی که در ایران تاکنون دنبال شده است.
*برنامه‌ریزی برای رساندن تولید نفت به 4.5 میلیون بشکه در طول 4 سال آینده
مهرجو درباره اظهارات مربوط به افزایش تولید نفت به 5.7 میلیون بشکه در روز گفت: این عدد برای نخستین بار در سال 1383 و در انتهای دولت اصلاحات مطرح شد. میزان تولید در آن برهه به 4.18 میلیون بشکه در روز رسیده بود که این عدد بالاترین رقم تولید بعد از انقلاب بود.
کارشناس ارشد نفت عنوان کرد: مسئولین وقت، با بررسی‌‌هایی که کارشناسان معاونت برنامه‌ریزی انجام داده بود به رقم تولید روزانه 5.2 میلیون بشکه نفت خام برای 20 ساله آینده رسیدند. البته این رقم خوشبینانه طرح شده بود. با در نظر گرفتن تولید میعانات گازی نیز مجموع این رقم 5.7 میلیون بشکه در روز در نظر گرفته شده بود.
وی گفت: در تعیین این رقم تولید نفت، یک خوش‌بینی محض نسبت به توان تولیدی میادین کشور وجود داشت به خصوص نسبت به توان تولید میادین توسعه‌نیافته کشور. با توجه به اطلاعاتی که از توان تولید میادین نفتی و میزان سرمایه‌گذاری وجود دارد، رقم 4.5 تا 4.6 میلیون بشکه در روز رقم منطقی‌تری به نظر می‌رسد که البته پشتوانه مطالعاتی قابل قبولی را نیز داراست.
مهرجو توضیح داد: در گام اول می‌توان به رقم 4.5 میلیون بشکه تولید نفت در روز در طول 4-5 سال آینده دست یافت البته به شرط اینکه سرمایه‌ای در حد 20 تا 25 میلیارد دلار جذب بالادست صنعت نفت شود.
*اشتباه محاسباتی کنسرسیوم در برآورد تولید 8 میلیون بشکه‌ای از میادین ایران
کارشناس ارشد نفت تاکید کرد: درباره توان تولید نفت ایران اعداد و ارقام مختلفی از 6.4 تا 8.5 میلیون بشکه در روز مطرح شده است اما برای قضاوت درباره این اعداد خوب است به گذشته نگاهی بیندازیم و عملکرد کنسرسیوم شرکت‌های بزرگ نفتی دنیا را در دوره جوانی میادین نفتی ایران در مقطع پیش از پیروزی انقلاب مورد بررسی قرار دهیم.
*قرارداد کنسرسیوم قراردادی است که پس از کودتای ۲۸ مرداد بین دولت ایران و کنسرسیومی از شرکت‌های نفتی بین‌المللی به سهم ۵۰ به ۵۰ برای بهره‌برداری از منابع نفتی ایران بسته شد.
وی اظهار داشت: در آن زمان هیچ مشکلی از نظر تکنولوژی و سرمایه‌گذاری وجود نداشت و شرکت‌های بزرگ نفتی دنیا مثل شل، BP و غیره در ایران حضور داشتند. این شرکت‌ها در سال 1353 برای تولید 8.2 میلیون بشکه از میادین نفتی ایران برنامه‌ریزی کردند که 7.2 میلیون بشکه مربوط به تولید از میادین خشکی و 1 میلیون بشکه از میادین دریایی بود. اما این محاسبه نیز دقیق نبوده است.
مهرجو افزود: در آن زمان از میدان اهواز با 30 حلقه چاه حفر شده 850 هزار بشکه در روز نفت تولید میشد. در نتیجه این شرکت‌ها تصمیم گرفتند که با حفر 20 حلقه چاه دیگر رقم تولید را به 1.5 میلیون بشکه در روز برسانند اما اتفاق دیگری رخ داد.
کارشناس ارشد نفت گفت: با حفاری 20 حلقه چاه دیگر میزان تولید هر چاه از 30 هزار بشکه به 14 هزار بشکه کاهش یافت و در نتیجه تولید در نهایت افزایش نیافت. این اتفاق تقریبا در تمامی میادین توسعه یافته در آن زمان تا سال 1356 تکرار شد.
وی گفت: در سال 1356 یک برآوردی برای تولید نفت خام تا 20 سال آینده انجام شد که با روند تولیدی آن زمان، پیش‌بینی میشد که تولید در سال 1377 به رقم 2.5 میلیون بشکه در روز کاهش یابد، یعنی تولیدهای غیرصیانتی و در ارقام خارج از توان تولیدی میادین هرچند برای مدت کوتاهی تداوم داشته باشد اما در نهایت منجر به آسیب به مخازن و کاهش تولید تجمعی و خسارت به کشور می‌شود.
مهرجو گفت: خوشبختانه با کاری که بعد از انقلاب انجام شد، توانستیم به صورت مجموع 20 میلیارد بشکه نفت خام بیشتر از زمان قبل از انقلاب تولید داشته باشیم.
* عدم تحقق برنامه پیش بینی شده افزایش تولید نفت ایران در طرح‌های بیع متقابل
کارشناس ارشد نفت گفت: در برنامه پنج‌ساله ششم پیش‌بینی شده بود که رقم تولید نفت ایران به 4419 هزار بشکه در روز افزایش پیدا کند ولی این رقم هیچ وقت در طی 8 سال قبل محقق نشد. باید بپذیریم که مخازن اصلی ما الان در نیمه دوم عمر خود هستند و دیگر توان تولید نفت را همانند گذشته و دوران ابتدایی تولید خود ندارند.
وی گفت: در دوره اصلاحات که شرکت‌های اروپایی در قالب طرح‌های بیع متقابل وارد بالادست صنعت نفت شدند، هیچگاه نتوانستیم به اهدافی که در طرح‌های افزایش تولید مقرر شده بود، به طور کامل برسیم. این اتفاق به خصوص در میادین دریایی کشور بیشتر نمود داشت.
مهرجو گفت: به نظر بنده وزارت نفت دولت سیزدهم در گام اول و در این برهه اهداف بزرگی را به عنوان هدف تولید نفت خام انتخاب نکند و به اصطلاح سطح توقعات را به شکل بلندپروازانه بالا نبرد. اگر بتوانیم با یک برنامه‌ریزی دقیق در طول 4 سال توان تولید را به 4.5 میلیون بشکه در روز برسانیم واقعا کار بزرگی کرده ایم و توانسته ایم در شرایط تحریم رکورد تولید نفت خام بعد از انقلاب را بزنیم.
*مقایسه ضریب بازیافت مخازن نفتی ایران و عربستان
کارشناس ارشد نفت گفت: بعضا مطرح می‌شود ضریب بازیافت از میادین ایران کم است. البته میانگین ضریب بازیافت نفت کشور 24.5 درصد است ولی ضریب بازیافت نفت در عربستان 50 درصد و در عمان40 درصد است، ولی از این مقایسه نمی‌توان این برداشت را کرد که چون متوسط ضریب بازیافت ما این عدد است کم کاری صورت گرفته است، این موضوع از بعد فنی قابل بررسی است و بیشتر به جنس مخازن ما و طبیعت رفتاری میادین ایران بستگی دارد.
وی اظهار داشت: 80 درصد از مخازن ایران کربناته است که این مخازن نسبت به مخازن ماسه‌سنگی ضریب بازیافت کمتری دارند و این موضوع ربط چندانی به عقب‌ماندگی کشور ندارد. متوسط ضریب بازیافت مخازن نفتی دنیا مابین 30 تا 35 درصد است پس رقم 25 درصد متوسط بازیافت در کشور نسبت به متوسط جهانی با توجه به هزینه بسیار کم بهره‌برداری (نسبت به هزینه تولید در کشورهای دیگر خاورمیانه و جهان) در کشور نمی‌تواند خیلی بد باشد.
این کارشناس ارشد نفت گفت: از منظر مهندسی مخازن در خصوص به‌کارگیری روش‌های پیشرفته ازدیاد برداشت نیز توصیه شده است تا زمانی که میدانی می‌تواند به شکل طبیعی و با روش‌های مرسوم مانند تزریق آب/گاز یا فرازآوری مصنوعی ادامه داشته باشد، نیازی به استفاده از روش‌های هزینه بر ازدیاد برداشت نیست.
مهرجو گفت: درنتیجه عربستان با تکیه بر روش‌های مرسوم فشارافزایی(از طریق تزریق آب و گاز) می تواند از میدان بزرگ غوار به تنهایی روزانه تا رقم 5.7 میلیون بشکه نفت خام تولید کند. در این میدان روزانه تا 5 میلیون بشکه آب تزریق می‌شود با توجه به شرایط خاص سنگ مخزن و طبیعت رفتاری‌اش تولید نفت از این میدان وابسته به این حجم از تزریق آب است و این قضیه نشان از توان زیاد آرامکو در انتقال، تصفیه و تزریق این حجم آب به این میدان دارد.
کارشناس ارشد نفت گفت: ولی مخازن کربناته ایران به خصوص میادین اصلی و مهم ما در مناطق جنوبی کشور اکثرا نفت‌دوست و شکافدار هستند و نمی‌توان با تزریق آب فشار مخزن را بالا برد و مجبور هستیم جهت نگهداشت فشار مخزن، گاز تزریق کنیم که این کار هم به دلیل مصرف بالای گاز در کشور به خصوص در فصل زمستان به شکل کامل در سال‌های اخیر صورت نگرفته است.
* تکنولوژی رسیدن به تولید 4.5-4.6 میلیون بشکه نفت بومی‌سازی شده است
وی اظهار داشت: برای رسیدن به اهداف تولیدی آینده به دو موضوع سرمایه و زمان نیاز است. در کوتاه‌مدت در یک یا دو سال آینده به هیچ عنوان نمی‌توان به 4.6 میلیون بشکه تولید نفت خام در روز رسید. برای جذب سرمایه 20 میلیارد دلاری جهت افزایش تولید نیز باید از همین الان برنامه‌ریزی کرد. از سایر جنبه‌ها مثل دکل حفاری و تکنولوژی های بهره‌برداری مشکلی وجود ندارد و ما همین الان بزرگترین ناوگان دکل خاورمیانه را داریم.
مهرجو در پایان عنوان کرد: تکنولوژی رسیدن به تولید 4.5-4.6 میلیون بشکه در روز کاملا در کشور وجود دارد و نیاز به تکنولوژی خاصی از کشورهای خارجی نیست. با توجه به توان تولیدی که در غرب کارون وجود دارد، این رقم طی سال‌های آینده قابل تحقق است.
