گزارش ایسنا از بازی‌های تهرانی‌ها در نوروز

به گزارش ایران اکونومیست نوروز شهر تهران به عنوان پایتخت سیاسی، اقتصادی و... کشور از یک هیاهو خاصی برخوردار است و آیین نوروز ۱۳ روز از اول بهار را در بر می‌گیرد.
اما در این روزهای شلوغ نوروز بررسی آداب و رسوم تهرانی های قدیم خالی از لطف نیست، اینکه بدانیم تهرانی های قدیم چه بازی هایی برای پر کردن اوقات فراغتشان در نوروز انجام می دادند.

چوگان
براساس اطلاعاتی که ستاد گردشگری شهرداری تهران منتشر کرده، چوگان" یک بازی سنتی سوار بر اسب است که در برخی اوقات همراه با موسیقی، نمایش و روایتگری برگزار میشود. در بازی چوگان، دو تیم در مقابل یکدیگر قرار گرفته و هدف، وارد کردن توپ (گوی) توسط یک عصای چوبی (چوگان) در دروازه تیم مقابل می‌باشد. این بازی غالبا در یک محوطه باز به نام "میدان" انجام می‌شود. بازی دارای چند مرحله (چوکه) است که تعداد آنها در مناطق مختلف، متفاوت است.
بازی چوگان در شکل سنتی خود، همراه با رژه سوارکاران، اجرای موسیقی محلی، نمایش و روایتگری اعم از نقالی و مرشدخوانی اجرا میشود، نوازندگان، نمایشگران و روایتگران نقش مهمی در هویت بخشی و کارکردهای فرهنگی این بازی دارند. از آنجا که برای انجام این بازی نیاز به وجود زمین مسطح، چندین اسب مخصوص چوگان و همچنین حضور بازیکنان ماهر می باشد، لذا همیشه قابل اجرا نیست و غالبا در ایام نوروز، عروسی های محلی و جشنهای فصلی برگزار می‌شود.
چوگان در ایران، تاریخی بالغ بر ۲۰۰۰ سال دارد و در ابتدا به منظور آموزش مهارت های مبارزه و جنگاوری در مناطق مختلف ایران اجرا می شد که به مرور زمان با افزودن هنرهای موسیقایی و نمایشی به یک بازی شادی بخش تبدیل شد که بازیکنان مهارت سوارکاری، تکنیک‌های حرکتهای ناگهانی و هماهنگی‌های تیمی و همچنین پرتاب توپ را به نمایش می‌گذارند و هنرمندان نیز با اجرای هنر خود خلاقیت‌های فردی خود را به نمایش می‌گذارند.
 تهران به دلیل داشتن سه زمین استاندارد چوگان، فدارسیون چوگان، فروشگاهها و کارگاه­های ساخت ابزار چوگان و همچنین بیشترین بازیکن حرفه­ ای در کشور، مرکز این بازی ارزشمند و هویت بخش در ایران است.
تخم مرغ بازی
از آغاز مراسم چهارشنبه سوری عده‌ای از جوانان خصوصا پسرها مشغول تخم مرغ بازی می‌شوند. تخم مرغ بازی یکی ازسرگرمی‌های بسیار متداول در ایام  نوروز است شاید به این دلیل که در میان بسیاری از اقوام ساکن تهران، هنوز هم مادربزرگ‌ها تخم مرغ به کوچکترها عیدی می‌دهند.
در این بازی دو بازیکن در مقابل هم قرار می‌گیرند و درحالیکه هر یک تخم مرغی در دست دارند با هم قرار می‌گذارند که: «سربه سر و تا به تا» یعنی اینکه سرها و انتهای تخم مرغهایشان را به هم بکوبند. یا «سر به سر» یعنی فقط سر تخم‌مرغ هایشان را به هم بکوبند و یا برعکس. یا «تک به تک» یعنی دو پهلوی تخم مرغهای خود را به هم بکوبند.
پس از شرط کردن یکی از موارد بالا بر سر اینکه کدام نفر «بنشیند» یعنی تخم مرغ خود را در دست ثابت نگه دارد تا نفر دوم تخم مرغ خود را بر نقطه تعیین شده تخم مرغ حریف بکوبد، گفتگو در می‌گیرد. درنهایت تخم مرغ آن کسی که سالم مانده بعنوان برنده، تخم مرغ شکستۀ حریف خود را از او می‌گیرد.

غول بیابانی؛
نام نمایشی عامیانه که در بعضی از نقاط ایران در ایام نوروز معمول بوده است. در این نمایش، عده‏ای با انجام حرکات مضحک، مردم را سرگرم می‏ساختند. این نمایش معمولاً با موسیقی همراه بود که به آهنگ ضرب، شعر زیر را خوانده و از مردم پول می‏گرفتند:من غول بیابانم... سرگشته و حیرانم
غول بیابانی یا غولک، یکی از افراد گروه نوروزی‏خوان محسوب می‏شد که پوشاکی مضحک بر تن داشته و با حرکات مسخره و خنده‏آور، به اجرای نمایش می‏پرداخت. او گاهی با آتش‏بازی نیز مردم را سرگرم می‏کرد.
الک دولک؛
الک دولک بازی که تا این اواخر هم به وسیله کودکان محلات تهران بازی می‏شد، بازی جالبی بود که بچه‏های محل و حتی بزرگسالان خود را به آن مشغول می‏کردند، این بازی در تهران اجرایی می شد که جنبه سرگرمی، ورزشی دارد. در ابتدا بازیکنان به دو گروه تقسیم می‏شوند. گروه شروع ‏کننده، دو عدد آجر را به‏طوری‏که بتوان چوب کوچکتر را روی آن قرار داد و فضای میانه آن خالی باشد می‏چینند. سپس یکی از افراد گروه، چوب بزرگتر را زیر چوب کوچکتر قرار داده و با پرتاب کردن آن به بالا، ضربه ‏ای به آن وارد می‏کند.
 گروه دوم نیز که از قبل در فاصله‏ای دورتر از گروه اول قرار گرفته‏اند، درصدد گرفتن چوب کوچک در هوا هستند. اگر موفق به انجام آن شوند، کلیه افراد گروه اول سوخته و بازنده محسوب می‏شوند و اگر موفق به انجام این کار نشوند، نوبت به نفر بعدی از گروه اول می‏رسد که این حرکت را انجام دهد.
البته اگر گروه دوم، چوب کوچکتر را در هوا مهار کنند، جای افراد دو گروه عوض خواهد شد و بازی از نو آغاز می‏شود. در این بازی اگر تعدد نفرات دو گروه با هم برابر نباشد، در انتخاب افراد و تشکیل گروه، طوری چیدمان صورت می‏گیرد که دو تیم از لحاظ قدرت و توانایی- در مهارت و قدرت جسمانی- نسبتاً برابر شوند. اصطلاح ویژه‏ی آن «یک‏بار در شکم» است. به همین منظور به یکی از افراد تیمی که نفرات کمتری دارد اجازه‏ دوبار پرتاب داده شده تا کمبود نفرات تیم او جبران گردد.
قسمت دیگر الک دولک «سردستی» است که مخصوص اطفال و کودکان است. در این بازی الک را با دست به هوا پرتاب کرده، با دولک به آن می‏زنند. این بازی در شهرها و نواحی مختلف به نام‏های گوناگون نامیده می‏شود.

 بقچه گردانک؛
این بازی دسته جمعی در محلات تهران اجرا می شد که افراد به دور دایره ‏ای نشسته و دیده بر نفرات مقابل می‏دوزند. استاد بقچه ‏ای را که دستمال یا البسه در آن نهاده شده به یکی از بازیگران داده و او با در دست گرفتن آن به دور حلقه می‏دود. در همین هنگام بقچه را در پشت یکی از نفرات نهاده و با گردش در جایگاه خود می‏نشیند. آن فرد که بقچه در پشت او قرار داده شده باید به سرعت برخاسته و عمل فرد قبلی را تکرار کند.
این روند همین‏ گونه ادامه می‏یابد تا فردی متوجه حضور بقچه در پشت خود نشده باشد که در این صورت بازنده بوده و باید همزمان با برداشتن بقچه و کولی دادن نفر قبلی به دور حلقه و به تعداد معین شده در ابتدای بازی، بپردازد. او مجاز است در حین کولی دادن بقچه را پشت فردی بر زمین گذارد و روند بازی همچنان ادامه می‏ یابد. گاهی نیز بازندگان در آخر بازی به کولی دادن برندگان می‏ پردازند.
صوت و جنگ بازی؛
در این نوع بازی که مخصوص پسران است، ابتدا بازیکنان به دو گروه مساوی تقسیم می‏شوند. سپس محوطه ‏ای به طول پنجاه تا هشتاد متر و عرض سی تا پنجاه متر را در نظر گرفته و خط‏کشی می‏کنند.
پس از یارگیری و قرعه ‏کشی برای شروع بازی، گروهی که در قرعه ‏کشی برنده شده در یک سمت میدان که توپ و چوب در آنجا قرار گرفته و گروه بازنده در سوی مقابل میدان به‏طور منفرد و جدای از همدیگر، قرار می‏گیرند. نفرات گروه برنده به نوبت به وسیله چوب، توپ را پرتاب می‏کنند. افراد گروه بازنده، سعی می‏کنند توپ را در هوا بگیرند. در صورت موفقیت جای گروه‏ ها عوض شده و بازی ادامه می‏یابد. همچنین اگر توپ به خارج از محدوده‏ مشخص شده پرتاب شود نیز جای گروه‏ ها در بازی عوض می‏شود. اما اگر گروه مقابل نتوانند توپ را در هوا بگیرند، می ‏بایست گروه مقابل را کول کرده و در میدان بگردانند.
شیطون و فرشته؛
در این بازی تهرانی ها، ابتدا یک نفر به عنوان سرگروه، فردی از بازیکنان را به قید قرعه، به عنوان شیطان انتخاب می‏کند. پس از آن نام میوه‏ای را بر روی یکی از اعضای گروه می‏گذارد، بدون اینکه شیطان از آن نام مطلع باشد.
 سپس از شیطان می‏خواهد که نام میوه را حدس بزند. شیطان یک به یک نام میوه‏ ها را ادا کرده و در صورت حدس صحیح، بازیگر مورد نظر از آنجا فرار کرده و خود را به سرگروه می‏رساند.
 چنانچه موفق به این کار شود، برنده بازی می‏باشد. اگر در بین راه در دام شیطان گرفتار شود بازنده محسوب شده و جای خود را با شیطان عوض خواهد کرد. بازی نیز به همین ترتیب ادامه پیدا می‏کند.
​