مهاجرت نخبگان موضوعی که وزارت علوم را با چالش‌های گسترده‌ای در دهه‌های اخیر رو به رو کرده است و منتقدان به این مسئله راهکار‌های متفاوتی جهت نگهداشت نخبگان انسانی ارائه داده اند.
رهبر معظم انقلاب چند ماه گذشته در دیدار نخبگان جوان و استعداد‌های برتر علمی به موضوع «مهاجرت نخبگان» اشاره کردند و گفتند: «امروز در کشور جوانان نخبه می‌توانند رشد و پیشرفت کنند، ولی همچنانکه قبلاً هم گفته‌ایم تمایل یک نخبه برای مهاجرت به کشوری دیگر با این نگاه و توجه که بدهکار کشور است و پس از تحصیل بازخواهد گشت، مانعی ندارد. اما مهاجرفرستی و اینکه عناصری در بعضی دانشگاه ها، جوان نخبه را از آینده مأیوس، و او را به ترک میهن تشویق می‌کنند، صریحاً خیانت به کشور و دشمنی با آن است و دوستی با آن جوان هم نیست».
کارشناسان می‌گویند که شاید سفارشات مقام معظم رهبری به بحث مهم نخبگان و جلوگیری از خروج آن‌ها باعث شود تا مسئولان به فکر چاره‌ای جهت استفاده از استعداد‌های نیرو‌های نخبه انسانی بیفتند و صنایع گوناگون جامعه بیش از پیش پذیرای فعالیت این افراد باشند.
مدیر رصدخانه مهاجرت ایران گفت: چنانچه معیار تعداد دانشجویان مشغول به تحصیل در ۱۰ دانشگاه برتر آمریکا را در نظر داشته باشیم، ایران در رتبه بندی کشور‌های دانشجو فرست در جایگاه دهم قرار دارد و کشور‌های چین، هند و کره جنوبی در جایگاه اول تا سوم قرار دارند و اگر سهم دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشگاه‌های برتر از کل جمعیت دانشجویان خروجی را در نظر بگیریم، کمتر از نیم درصد دانشجویان خروجی از ایران در دانشگاه‌های برتر آمریکا و جهان مشغول به تحصیل هستند.
صلواتی می‌گوید: اگر همه ظرفیت ما در خارج از کشور باشد، جای نگرانی دارد. چین یک میلیون دانشجوی خارجی دارد و از ۷۰ درصد این دانشجویان استفاده می‌کند.
معاون فناوری ریاست جمهوری درباره برنامه‌های بنیاد ملی نخبگان برای بازگشت نخبگان ایرانی، توضیح داد: در ۵ سال گذشته برنامه‌ای را برای بازگرداندن نخبگان ایرانی مقیم خارج در بنیاد ملی نخبگان اجرایی کردیم که تاکنون ۲ هزار و ۶۰۰ نفر از این نخبگان که از ۲۰۰ دانشگاه برتر دنیا فارغ التحصیل شده‌اند، در قالب این برنامه به کشور بازگشته‌اند.
حدود ۲۵ درصد از این تعداد نخبه ایرانی بازگشته به کشور در دانشگاه‌های کشور مشغول به فعالیت هستند، ولی بیشتر آن‌ها در شرکت‌های دانش بنیان و استارتاپ‌هایی که بعضا خود آن‌ها مؤسس بودند، مشغول به فعالیت شدند.
مدیر رصدخانه مهاجرت ایران سه دلیل عمده برای ثابت ماندن روند تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور را علام کرد.
افزایش نرخ دلار و به تبع آن افزایش هزینه‌های مهاجرت تحصیلی مخصوصاً برای دانشجویانی که با هزینه‌های شخصی مهاجرت می‌کنند، اولین دلیل ثابت ماندن مهاجرت است. همچنین محدودیت‌های ویزایی اعمال شده از سوی آمریکا برای دانشجویان ایرانی و در نهایت ویروس کرونا از علل ثابت ماندن مهاجرت دانشجویان ایرانی به شمار می‌رود.
