در تالار تاریخ ازبکستان یا «کشف گذشته ازبکستان» در اکسپو ۲۰۲۰ دبی که تا کمی بیشتر از ۲۰ روز دیگر به کار خود پایان می‌دهد، پنج قاب تصویر بزرگ خودنمایی می‌کند که متعلق به «ابوریحان بیرونی»، «محمود کاشغری»، «محمد خوارزمی»، «ابوعلی سینا» و «اُلُغ‌بیگ» با بیان توضیحاتی درباره آن‌ها است. در واقع ازبکستان که زمانی جزئی از جغرافیای ایرانِ کهن بوده، به این شکل گذشته و تاریخ خود را با این دانشمندان و حکما پیوند زنده است.
ادعا درباره ملیت این دانشمندان، پیش‌تر نیز توسط کشورهایی چون ترکیه، افغانستان و تاجیکستان مطرح شده بود و حتی دامنه آن تا یونسکو هم کشیده شد تا شاید نام این دانشمندان ایرانی‌تبار در شناسنامه این کشورها در وسعتی جهانی ثبت و معرفی شود.
تالار گذشته در پاویون ازبکستان، اکسپو ۲۰۲۰ دبی
دانشمندانی که سهم آن‌ها از پاویون پرحاشیه و بحث‌برانگیز ایران در اکسپو ۲۰۲۰ دبی چند قاب کوچک روی یک دیوار کم‌توجه است، در اتاق گردشگری، جایی که باید تاریخ و ارزش‌های فرهنگی و جغرافیایی، طبیعت و میراث معنوی و ناملموس سرزمین ایران را نشان دهد. در سمتی از این اتاق، درحالی که بازدیدکنندگان را به بخش دیگری از پاویون ایران هدایت می‌کند، روی دیوار در کنار لوگو تبلیغاتی شرکتی که مجری اتاق گردشگری پاویون ایران بوده است، چند قاب کوچک از تصاویر مینیاتوری «شمس تبریزی»، «زکریای رازی»، «ابوعلی سینا» و «ابوالقاسم فردوسی» نیز دیده می‌شود که با فونت (قلم) بسیار کوچکی اسامی این دانشمندان در پایین تصویر نوشته شده است و براساس مشاهدات، توجه زیادی را جلب نمی‌کند و راهنمایان گردشگری حاضر در پاویون ایران هم توضیحاتی درباره آن نمی‌دهند.
پاویون ایران در اکسپو 2020 دبی
نمای نزدیک از تصاویر شمس تبریزی، زکریای رازی، فردوسی و ابن سینا در پاویون ایران در کنار در کنار تابلوهای مجریان
البته پایین این قاب‌ها، یک قاب دیگر نصب شده که QR code سایت “ویزیت ایران” متعلق به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی روی آن قرار دارد اما به دلیل محل انتخاب‌شده برای این قاب‌ها که در مسیر تردد و عبور بازدیدکنندگان قرار دارد، کمتر بازدیدکننده‌ای از این کد برای دریافت اطلاعات استفاده می‌کند. از طرفی، با توجه به وسعت اکسپو و تعداد پاویون‌ها و کشورهای شرکت‌کننده، زمان به قدری ارزشمند است که بسیاری از کشورها سعی کرده‌اند با جذابیت‌های دیگری، همچون نور، تصاویر متحرک، صدا و یا با استفاده از فناوری واقعیت افزوده (AR) و فناوری واقعیت مجازی (VR) توجه بیشتر بازدیدکنندگان و مخاطبان را جلب و مدت زمان توقف آن‌ها را بیشتر کنند.
تصاویری از ابوریحان بیرونی، کاشغری، خوارزمی، ابن‌سینا و الغ‌بیگ در پاویون ازبکستان در اکسپو دبی
ادعا بر سر مالکیت این دانشمندان نیز از آنجا نشأت می‌گیرد که طبق جغرافیای سیاسی امروز، محل تولد، زیست و یا فوت آن‌ها در محدوده ایران کنونی قرار ندارد و در ارتباط با افغانستان، ازبکستان و یا تاجیکستان است، مثلا ابوعلی سینا که بارها ترکیه، افغانستان و ازبکستان مدعی آن بوده‌اند، در روستایی در بخارا زاده شده که آن زمان، پایتخت سامانیان (سلسله ایرانی) بوده و امروز در خاک ازبکستان است. از سویی، شمار زیادی از کتاب‌های ابن‌سینا به عربی نوشته شده که از این‌رو میل عرب‌ها را برای مصادره کردن این دانشمند ایرانی‌تبار برانگیخته است. آرامگاه ابوعلی سینا اکنون در شهر همدان ایران قرار دارد.
یا ابوریحان بیرونی که ترکیه نیز برای مصادره او اقدام کرده است، ریاضی‌دان، انسان‌شناس، منجم و همه‌چیزدانی بود که یک سیارک هم نام او را گرفته است، در خوارزم زاده شد، سرزمینی که در لغت‌نامه دهخدا از آن به «مهد قوم آریا» یاد شده، اما اکنون در ازبکستان و ترکمنستان کنونی قرار دارد. آرامگاه حکیم بیرونی در شهر غزنی افغانستان واقع شده که سال گذشته ایران برای بازسازی آن، که در وضعیت وخیمی به سر می‌برد، به افغانستان پیشنهاد همکاری داد.
یا حتی «الغ‌بیگ» که اینک ازبکستان او را به نام خود مصادره کرده است، شاهِ ستاره‌شناس و ریاضی‌دانی بود که در سلطانیه زنجان زاده شد. او نوه تیمور بود و گوهرشادبیگم همان که مسجد گوهرشاد در مشهد را بنا کرد، مادرش بود. او بیشتر اوقاتش را در سمرقند سپری کرد که آن دوره جزئی از جغرافیای ایران بود و امروز در خاک ازبکستان قرار دارد. الغ‌بیگ در سمرقند مدرسه علمی و رصدخانه بنا کرد و عمر خود را در این شهر گذراند.
ادعای مالکیت و مصادره کردن شخصیت‌های دیگری همچون مولوی، نظامی گنجوی، فارابی، فردوسی، ملانصرالدین، بیهقی و ... به بهانه زادگاه و محل درگذشت و زبان استفاده‌شده در آثار از سوی کشورهایی که زمانی در حوزه تمدنی ایرانِ فرهنگی بوده‌اند، به انگیزه تاریخ‌سازی، تقویت حس ملی‌گرایی و هویت‌بخشی به سرزمینشان، بارها اتفاق افتاده و رویدادهای بین‌المللی نیز معمولا بهترین میدان برای تاکید و به کرسی نشاندن این ادعا است، آن هم در حالی‌که معمولا مواضع ایران در چنین مواقعی نه تنها سکوت بوده که اجرای نمایش ضعیف، همانند آنچه در پاویون ایران در اکسپو دبی اتفاق افتاده انگیزه کشورها را در طرح آن ادعاها که هر بار شکل و سهم بزرگتری پیدا می‌کند، تقویت کرده است.
مجسمه‌های غول‌پیکر از البکری و ابن‌بطوطه و ... در پاویون "الف" یا "تحرک" متعلق به امارات در اکسپو دبی
گفته شده ارتفاع این مجسمه‌ها به حدود 9 متر می‌رسد و امارات سعی کرده با هویت‌سازی به این شکل بازدیدکنندگان را نسبت به گذشته و تاریخ خود تحت تاثیر قرار دهد
عکس‌های این گزارش از سمیه حسنلوـ ایران اکونومیست
