روابط ایران و تاجیکستان سی سال گذشته فراز و نشیب‌هایی داشته که سردی روابط دیپلماتیک وقفه ای را در ارتباط دو کشور به وجود آورد. تاریخ روابط دو کشور به حدود سال ۱۳۷۰ یعنی زمان فروپاشی جماهیر متحد شوروی و استقلال و تشکیل کشور تاجیکستان باز می گردد.
تاجیکستان به دلیل مجاورت زبانی، تاریخی و فرهنگی با ایران یکی از اهداف مهم برای تسهیل تعاملات سیاسی و اقتصادی میان کشورهای آسیای مرکزی بوده است. ایران نخستین کشوری بود که اقدام به تأسیس سفارتخانه در دوشنبه کرد.
همچنین کشورمان از نخستین کشور‌هایی بود که در سال ۱۹۹۱ به صورت دیپلماتیک استقلال کشور تازه‌تأسیس تاجیکستان را به رسمیت شناخت.
واقعیت این است که تاجیک ها و ایرانی ها دارای سابقه دیرینه مشترکی هستند؛ فضای متمدن، تاریخی و زبانی واحد که قرن ها هر دو ملت را به هم پیوند داده است. با این وجود این زبان ریشه دار آسیایی تأثیر خاصی نیز بر ژئوپلیتیک دارد.
ایران پس از انقلاب به دلیل شکستن تحریم‌های آمریکا و ثبات موقعیت خود در منطقه تمایل به تقویت روابط با کشورهای آسیای مرکزی داشته است.پتانسیل‌های زیادی در روابط میان تهران - دوشنبه وجود دارد.
با روی کار آمدن دولت سیزدهم که دکترین سیاست خارجی خود را بر تقویت روابط با همسایگان متمرکز کرده، تقویت روابط با کشورهای آسیای مرکزی بیشتر از قبل اهمیت می‌یابد. سفر‌های اخیر و منظم وزیرامور خارجه به کشورهای همسایه نشان دهنده توجه خاص در این موضوع است.
امسال حدود ۳۰۰ میلیون دلار صادرات به کشور تاجیکستان و حدود ۶۰ میلیون دلار واردات از این کشور انجام شده، البته پیش بینی شده بود این میزان به ۵۰۰ میلیون دلار در سال نیز برسد که به دلیل سردی روابط میان تهران و دوشنبه این امکان میسر نشد.
بعد از بهبود روابط میان دو کشور، تهران اقدام به همکاری در مرمت و بازسازی تونل استقلال تاجیکستان کرد، تونل استقلال دوشنبه را به خجند متصل کرده و شرکت‌های ایرانی آن را احداث کرده اند.
آبان ماه امسال بود که سراج‌الدین مهرالدین وزیر امور خارجه تاجیکستان برای شرکت در نشست همسایگان افغانستان به تهران سفر کرد. البته این دیپلمات تاجیک سه سال پیش در زمان دولت دوازدهم و پس از دوره‌ای سردی روابط میان تهران و دوشنبه هم سفری به تهران داشته است. محور مهم این سفر گسترش همکاری در مسیر مبارزه با تروریسم بود.
مقامات وزارت امور خارجه در ماه‌های اخیر در راستای سیاست نگاه به شرق به چندین کشور در منطقه سفر کرده اند. اوایل امسال بود که ایران و تاجیکستان درباره گسترش همکاری‌های نظامی توافق کردند. کشورهای آسیای میانه هم در تلاشند تا تجارت با ایران را گسترش دهند.
محسن پاک آیین سفیر اسبق ایران در آذربایجان وازبکستان می‌گوید ایران معتقد است تغییر مرز‌ها منجر به ایجاد مناقشه‌های جدیدی می‌شود و تاثیر منفی بر امنیت منطقه می‌گذارد، همچنین همکاری‌های اقتصادی کشورهای منطقه را تحت الشعاع قرارمی دهد. ایران مواضع خود را در نشست های منطقه ای همچون قفقاز مطرح کرد که در عین استقبال از همکاری‌های گسترده اقتصادی در حوزه‌های مختلف خواهان احترام به تمامیت ارضی کشور‌ها شده و توصیه می کندکشورهای آسیایی باید درمحیطی مسالمت آمیز اختلافات را کاهش دهند.
یزدانی دیگر کارشناس مسائل حوزه قفقاز و آسیای میانه می‌گوید ایران به دلیل ویژگی‌های تاریخی و اشتراکات مذهبی و فرهنگی جزو اولین کشور‌هایی بود که با کشورهای این منطقه ارتباط برقرار کرد، اهمیت حضور ایران در منطقه آسیای میانه در چارچوب مزیت‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی آسیای مرکزی برای ایران تعریف می‌شود.
به گفته این کارشناس سیاست خارجی امنیت برای کشورهای آسیای مرکزی موضوعی مهم بوده. این کشور‌ها به دلیل منابع نفت و گازی که در اختیار دارند و همچنین موقعیت ژئو استراتژیکشان محل رقابت و جولانگاه قدرت‌های فرامنطقه‌ای همچون آمریکا، روسیه و چین بوده‌اند.
