دکتر جواد نوفرستی، مدیر عامل و عضو هیئت مدیره انجمن جامعه ایمن کشور در گفت و گو با ایران اکونومیست گفت: یارانه پنهان انرژی پرداخت می شود اما در حد رقم ادعایی چند برابری نیست و یارانه پنهان با هزینه فرصت متفاوت است همچنین رقم ۱۴٠٠ همت، حتی بعنوان هزینه فرصت انرژی مصرفی کشور هم واقعی نیست.
مدیر عامل و عضو هیئت مدیره انجمن جامعه ایمن کشور خاطر نشان کرد: امیدوارم رویای رقم غیرواقعی یارانه پنهان انرژی که حاصل اشتباه بزرگ محاسباتی است، ما را در دام نسخه ها و راهکارهای به ظاهر جذاب و وسوسه انگیز نیندازد و تصميمات اشتباه و خطرناك اتخاذ نشود.
نوفرستی به عنوان یک پژوهشگر و تدوین کننده و ارائه کننده طرح کارت اعتباری یارانه انرژی برابر در زمستان ۱۳۹۲، در یادداشتها و گفتگوهای متعدد رسانه ای از سال ۱۳۹۷ تاکنون تاکید کرد: شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور تحمل شوک های جدید تورم زا را ندارد حتی شرایط کنونی را برای اجرای طرح و راهکار مطلوب و ایده آل کارت انرژی یا طرح موسوم به "وان" و یا هر ویرایش یا کپی از طرح کارت انرژی، مساعد ارزیابی نمی شود.
مروری بر سابقه ادعای رقم نجومی یارانه پنهان انرژی
وی عنوان کرد: بحث یارانه پنهان انرژی انرژی در کشور از دهه ۷٠ مطرح است اما در گزارش رئیس وقت سازمان برنامه و بودجه در دی ماه ۱۳۹۷ برای نخستین بار محاسبه و به صورت رسمی رقم ۹٠٠ هزار میلیارد تومان بعنوان یارانه پنهان انرژی، اعلام شد که محاسبه آن بر مبنای مابه التفاوت ارزش نرخ صادراتی یا فوب خلیج فارس با نرخ داخلی کل حامل های انرژی مصرفی کشور بود و این رقم ادعایی، بدلیل جهش نرخ ارز در اوایل سال ۱۳۹۷ نسبت به قبل از جهش ارزی، رشد چند برابری داشت.
جواد نوفرستی اظهار داشت: بدیهی است با تداوم افزایش نرخ ارز در سالهای اخیر و حتی کاهش مصرف برخی حامل های انرژی، رقم ریالی ادعایی برای یارانه پنهان انرژی افزایش یافت به گونه ای که در برخی گزارشات رسمی اخیر از جمله گزارش تفریق بودجه سال ۹۹ دیوان محاسبات در مهرماه ۱۴٠٠، رقم یارارنه پنهان انرژی با همان فرمول محاسباتی، ۱۴٠٠ هزار میلیارد تومان اعلام شده که حدود ۲ برابر بودجه عمومی دولت اعلام شده است و این تصور را القا می کند که این رقم پرداختی آنقدر سنگین است که حتی با بخشی از آن می توان به بسیاری از مشکلات از جمله مشکل کسری بودجه فائق آمد.
مدیر عامل و عضو هیئت مدیره انجمن جامعه ایمن کشور اعلام و ادعای پرداخت ۱۴٠٠ همت بعنوان یارانه پنهان یک عبارت کاملا اشتباه دانست: در بحث کالاهای اساسی، پرداخت یارانه غیرمستقیم و حتی مستقیم و علنی و کاملا واقعی است اما در بخش انرژی، چنین پرداختی وجود خارجی ندارد و یارانه غیرمستقیم یا پنهان انرژی وجود دارد اما رقم واقعی یارانه پنهان انرژی، با ارقام موهومی و نجومی اعلام شده، فاصله چندبرابری دارد.
وی در ادامه اینگونه بیان می کند: برآورد سازمان بین المللی انرژی IEA درباره یارانه انرژی در ایران اشتباه نیست زیرا ارزش اقتصادی انرژی مصرفی در ایران را از منظر اقتصاد جهانی نشان می دهد اما برای اقتصاد ایران، این رقم زمانی واقعی است که در عمل قابلیت صادرات آن وجود داشته باشد. درحالی که حتی به فرض لغو تحریم ها تا میان مدت زیرساخت صادرات انبوه ۴ حامل انرژی مورد نظر وجود ندارد و تا تحقق آن فاصله بسیاری است.
جواد نوفرستی تاکید کرد: ۱۴٠٠ هزار میلیارد به عنوان هزینه فرصت که مفهومی علمی و متفاوت از یارانه پنهان یا غیرمستقیم است، اشتباه محاسبه شده و غیرواقعی است و هزینه فرصت انرژی مصرفی کشور عبارت است از مابه التفاوت حداکثر درآمد قابل تحقق واقعی در بهترین ترکیب فروش با درآمد فروش با ترکیب فعلی، که اقتصاد کشور از دست می دهد همچنین خسارت های قطع برق و گاز صنایع در پیک مصرف هم بعنوان هزینه فرصت می باشد و باید محاسبه شود.
مدیر عامل و عضو هیئت مدیره انجمن جامعه ایمن کشور گفت: زمانی که امکان قطعی صادرات جدید ۷٠ میلیون متر مکعب وجود داشت، عدم النفع صادرات ۷٠ میلیون متر مکعب به هزینه فرصت گاز مصرفی اضافه خواهد شد اما آن هم پرداخت یارانه پنهان به شمار نمی رود و بدیهی است با ایجاد زیرساخت های صادراتی که مسلما ضروری و البته زمان بر و هزینه بر است، ارزش هزینه فرصت انرژی مصرفی به تدریج بالاتر خواهد رفت اما این لزوما به معنی افزایش یارانه پنهان انرژی نیست.
نوفرستی محاسبه رقم یارانه پنهان انرژی با فرمول مابه التفاوت ارزش کل مصرف حامل های انرژی در کشور به نرخ صادراتی یا فوب خلیج فارس با نرخ فروش داخلی، یک خطا و اشتباه بزرگ محاسباتی و یک توهم و رویاپردازی غیرواقعی دانست: این رویکرد به تصور رفع مشکلات اقتصادی، جبران کسری بودجه و تحقق عدالت اجتماعی است اما در عمل خطر تصمیمات اشتباه و بشدت تورم زا و غیرقابل جبران را به دنبال دارد.
جواد نوفرستی در پاسخ به این پرسش که یارانه پنهان واقعی انرژی در ایران چقدر است، گفت: رقم واقعی یارانه پنهان انرژی در ایران، مابه التفاوت هزینه واقعی تامین حامل های انرژی به عبارتی هزینه های واقعی پرداختی دولت بابت تولید یا واردات، با درآمد حاصل از فروش داخلی است که اطلاعات و اعداد و ارقام آن در دسترس نیست اما سازمان های مربوطه از جمله سازمان برنامه و بودجه می توانند محاسبه و اعلام کنند.
وی افزود: به نظر می رسد خالص هزینه کرد دولت از خزانه بودجه یعنی بیت المال بابت یارانه پنهان واقعی انرژی در بخش تولید حامل های انرژی، رقم سنگینی نباشد اما هزینه تامین کسری برق در تابستان و کسری گاز در زمستان از محل واردات به نرخ منطقه ای و همچنین هزینه فرصت یا عدم النفع و درواقع خسارت بیت المال بابت قطع یا محدودیت صادرات بالفعل حاملها، قطعا رقم قابل توجهی است هرچند به نظر نمی رسد حتی در مجموع، به یک سوم رقم ادعایی یارانه پنهان انرژی برسد.
راهکارهای پیشنهادی
مدیر عامل و عضو هیئت مدیره انجمن جامعه ایمن کشور عنوان کرد: با قید فوریت و با اهداف کاهش بی عدالتی در توزیع یارانه پنهان واقعی موجود؛ شروع تحول در بهینه سازی و مدیریت مصرف انرژی، کاهش هزینه دولت بابت یارانه پنهان انرژی، کمک به کاهش واردات برق و گاز و افزایش صادرات هر ۴ حامل انرژی، کاهش قاچاق بنزین و گازوئیل، توسعه حمل و نقل عمومی و ... و حتی کمک به کسری بودجه کشور، پیشنهاد می شود:
الف- برق و گاز:
۱- اصلاح فوری و همزمان ساختار تعرفه های برق و گاز بخش خانگی بر اساس مدل IBT که از سوی مجلس هم الزام و تاکید شده است. یعنی افزایش تصاعدی تعرفه پله های بالاتر از سقف مصرف ۸٠٪ مشترکین هر شهر/شهرستان بر مینای نرخ هزینه تامین نهایی (واردات/صادرات) برق و گاز و حتی تعرفه بالاتر از آن در آخرین پله مصرفی بابت هزینه اجتماعی و آلودگی محیط زیست انرژی بالای مصرفی.
• نکته مهم: برای نواقص انشعابات مشترک و انشعاباتی که بصورت مشترک توسط چند خانواده استفاده می شوند، راهکار درست پیش بینی شود تا یک مشترک محسوب نشده و مشمول جهش تعرفه نشوند.
۲- پیش بینی راهکار لازم برای ویلاها یا سکونتگاه های موقت، برای تجمیع مصرف بر حسب مشترک/مالک لازمست تا مشمول تعرفه رایگان یا تعرفه کم مصرف ها نشوند.
۳- آزاد سازی فوری تعرفه حامل های انرژی مصرفی کلیه صنایعی که محصولات شان را در بازار داخل، به نرخ صادراتی و دلار آزاد عرضه می کنند.
۴- افزایش سریع و حتی آزاد سازی تدریجی تعرفه حامل های انرژی کلیه سازمانها و دستگاههای دولتی برای توجه به مصرف درست
۵- الزام به عایق ساختن ساختمان ها در کلیه ساخت و سازهای جدید از جمله طرح نهضت مسکن 4 میلیونی دولت
ب- گازوئیل و بنزین:
۶- الزام هرچه سریعتر اجرای طرح خوب فراموش شده یعنی "توزیع گازوئیل با کارت سوخت خودرو براساس پیمایش"
۷- نظارت کامل بر زنجیره تولید، توزیع و فروش بنزین و گازوئیل از نقطه تولید تا فروش در جایگاهها، برای اطمینان از عدم نشت سوخت در زنجیره برای قاچاق و درصورت نیاز، حتی حذف کارتهای سوخت جایگاهها و الزام به استفاده از کارت سوخت شخصی
۸- تمرکز ویژه بر توسعه CNG برای جایگزینی با بنزین در خودروهای فعلی باتوجه به بستر موجود یعنی ظرفیت خالی ۵٠ درصدی جایگاههای CNG و امکان صادرات بنزین جایگزین شده (برای تامین بخشی از کسری بودجه یا توسعه حمل و نقل عمومی).
• نکته مهم: موفقیت در تحقق این طرح، منوط به توجه و رفع دغدغه اصلی مالکین خودروها برای دوگانه سوز کردن خودرو و یا استفاده بیشتر از CNG، یعنی "رفع استهلاک موتور" است که خوشبختانه در کشور راهکار اثبات شده دارد.
ج- بستر سازی برای اجرای کارت انرژی: راهکار ایده آل اما میان مدتی
۹- ایجاد زیرساختهای لازم برای صادرات حامل های انرژی بویژه به کشورهای همسایه
۱٠- اطلاع رسانی مناسب، شفاف و اعتمادساز برای جلب حمایت اجتماعی جامعه بعنوان بخشی از الزامات بسترسازی اجرای طرح کارت انرژی، بگونه ای که آحاد جامعه، خود حامی و مطالبه گر اجرای طرح کارت انرژی شوند.
