سهامی ذوب‌آهن اصفهان که تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ کارخانهٔ ذوب‌آهن آریامهر نام داشت، نخستین و بزرگترین تولیدکنندهٔ فولاد ساختمانی و ریل در ایران است. همچنین ذوب‌آهن اصفهان، بزرگترین شرکت فولاد در ایران از لحاظ تنوع محصولات است که با ظرفیت ۳٫۶ میلیون تن محصول پایانی، انواع مقاطع فولادی ساختمانی و صنعتی را تولید می‌کند. در سال ۱۳۴۴ بنابر موافقت‌نامه‌ای که میان ایران و شوروی بسته شد، روس‌ها متعهد شدند درازای صادرات گاز ایران به شوروی، ماشین‌سازی اراک و ذوب‌آهن اصفهان را احداث کنند. این کارخانه در جنوب‌غربی استان اصفهان و در شمال شهرستان لنجان قرار گرفته‌است.
آغاز مراحل اولیه تأسیس ذوب آهن اصفهان
عملیات اجرایی ساخت واحدهای مختلف کارخانه از سال ۱۳۴۶ آغاز و با ایجاد کارگاه های کک سازی، اگلومراسیون و کوره بلند شماره ۱ در نیمه اول دی ماه ۱۳۵۰ ، بهره برداری از مجتمع با تولید چدن آغاز شد و تولید محصولات فولادی نیز با راه اندازی بخش فولاد سازی و مهندسی نورد در دی ماه ۱۳۵۱ با ظرفیت ۵۵۰ هزار تن در سال شروع شد. متعاقب آن در سال ۱۳۵۱ کارهای ساختمانی و اجرایی طرح توسعه برای رسیدن به ظرفیت ۹۰۰/۰۰۰ /۱ تن فولاد در سال با احداث کوره بلند شماره ۲ و توسعه بخش های مختلف آگلومراسیون، کک سازی، فولاد سازی، نورد و .... شروع گردید. و عملیات ساختمانی کمپلکس چدن در سال ۱۳۵۷ به اتمام رسید.
ذوب آهن اصفهان پس از انقلاب
به دلیل اشکالات موجود در طراحی ماشین های ریخته گری مداوم روسی، فولادسازی به عنوان گلوگاه و محدود کننده تولید بود که درهمین رابطه از سال ۱۳۶۷ نصب دو ایستگاه ریخته گری مدرن از کشور ایتالیا شروع و در سال ۱۳۶۹ بهره برداری کامل از کمپلکس فولاد تا مرز ظرفیت اسمی انجام پذیرفت. اگرچه در دوران جنگ تحمیلی در ذوب آهن نیز همچون دیگر صنایع روند رسیدن به اهداف طرح توسعه در حد مطلوب نبود ولی پس از اتمام جنگ این کارخانه با به کارگیری امکانات خود توانست به مرز تولید ۰۰۰/۰۰۰ /۲ تن یعنی بیش از ظرفیت نصب شده تجهیزات خود برسد. در ادامه به دنبال مطالعات انجام شده، اجرای بازسازی جامع و همه جانبه در دستور کار کارخانه قرار گرفت و با تکیه به توانمندی های موجود در نیروهای متخصص سعی شد ضمن استفاده از ظرفیت بازسازی با کمترین هزینه و اتلاف وقت اقدام به افزایش ظرفیت تولید واحدها نموده، تنوع محصولات را اضافه کرده و همچنین کیفیت آنها را بهبود بخشید.
کمبود مواد خام
ذوب‌آهن اصفهان در سال‌های گذشته با کمبود مواد خام مانند سنگ‌آهن، کنسانتره، گندله و زغال‌سنگ مواجه شده‌است که تولید این شرکت را به نصف ظرفیت اسمی رسانده‌است. این معضل از صادرات این مواد به‌شکل خام حکایت دارد و از دلایل آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
نبود تعرفه‌های صادراتی و وارداتی متناسب با میزان ارزش افزوده آن محصول یا ماده؛ بدین صورت که در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته، برای جلوگیری از خام‌فروشی و هدایت نقدینگی به سمت صنایع با ارزش افزوده بیشتر، تعرفهٔ صادرات هر ماده یا محصول از رابطه مستقیم با حجم و جرم آن محصول نسبت به ارزش یا ارزش افزوده آن و تعرفهٔ واردات به‌شکل معکوس آن حاصل می‌گردد؛ یعنی هرچه جرم و حجم محصولی نسبت به ارزش آن بیشتر باشد؛ مالیات بیشتری بر صادرات آن و مالیات کمی بر واردات آن وضع می‌گردد.
عدم اصلاح ساختاری در شرکت‌های داخلی برای تبدیل آنان به ابرشرکت پیش از واگذاری آنان به بخش خصوصی یا شبه‌دولتی؛ به‌طور مثال دولت بسیاری از کشورها پیش از واگذاری شرکت‌های فولادسازی، همه سهام معدن سنگ‌آهن و معدن زغال‌سنگی که پیش‌تر تأمین‌کننده مواد خام فولادساز مربوطه بوده را همراه با کنسانتره‌سازی معادن موردنظر، به شرکت‌های فولاد واگذار می‌کنند؛ درحالی‌که در ایران معادن و صنایع فولادی به‌طور جداگانه واگذار گردیدند که همین امر موجب گردید که فولادسازان همواره جهت تأمین سرمایه در گردش موردنیاز برای خرید مواد خام خود، اقدام به گرفتن وام از بانک‌ها کنند که خود منجر به بدهکاری فولادسازان، افزایش نقدینگی در جامعه و تورم در اقتصاد ایران گشته‌است. همچنین در صنایع خودروسازی ایران نیز بسیاری از شرکت‌های قطعه‌سازی زیرمجموعهٔ خودروسازان، تحت عناوینی مانند فروش اموال مازاد از شرکت مادر جدا گردیدند که بجز تأثیرات تورمی منجر به ایجاد توافقات خرید قطعه میان دو شرکت و بالطبع فاکتورسازی و فسادهای مربوطه گردیده‌است. در آغاز دههٔ ۶۰، دو شرکت صنایع آذرآب و ماشین‌سازی اراک نیز که پیش‌تر یک شرکت واحد بودند، به دو شرکت مجزا بدل شدند. همچنین در صنایع نفت از آغاز دههٔ ۸۰ پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها نخست از زیرمجموعهٔ شرکت ملی نفت ایران خارج‌شده سپس به‌صورت ادغام‌نشده و به‌طورجداگانه واگذار گردیدند. این معضل در ایران به تفکر جزیره‌ای معروف شده‌است.
اره با موانع متعددی از جمله مشکلات سیاسی خارجی و داخلی و محدودیت های مالی مواجه بود تا اینکه در چهارچوب پروتکل همکاری های فنی و اقتصادی بین دولت ایران و شوروی سابق، احداث کارخانه ذوب آهن مورد توافق قرار گرفت و موافقت نامه ای به امضاء رسید که در ۲۳ دی ماه ۱۳۴۴ به تصویب مجلس رسید. یکی از اصول این توافق نامه همکاری دولت شوروی در زمینه احداث کارخانه ذوب آهن در ایران بود. بر همین اساس شرکت ملی ذوب آهن ایران قراردادی با موسسه ( تیاژپروم اکسپورت شوروی ) برای تهیه طرح و تجهیزات لازم کارخانه و تجهیز معادن سنگ آهن و زغال سنگ و سنگ آهک منعقد کرد. کارشناسان شوروی با توجه به محدودیت منابع مالی و مواد اولیه خصوصاً ذخایر شناخته شده زغال سنگ، ظرفیت کارخانه را در فاز اول ۵۵۰ هزار تن فولاد در سال تعیین کردند که مورد موافقت قرار گرفت.
طرح‌های توسعه :
نظر به این که پویایی و ادامه حیات مجموعۀ صنعتی بزرگی همچون ذوب‌آهن، در گروی برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌ها و پروژه‌های توسعه و نوسازی می‌باشد، شرکت سهامی ذوب‌آهن اصفهان همواره این موضوع مهم را در دستور کار خود داشته است. برنامه‌ریزی و اجرای اینگونه طرح‌ها تاکنون در دو محور اصلی زیر انجام گردیده است:
۱_پروژه‌های زیست محیطی :
فرایندهای مورد استفاده در صنایع فولاد، ماهیتاً می‌توانند باعث انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلاینده‌ها در محیط زیست شوند، مگر آنکه اینگونه صنایع، با جدیت و متعهدانه، در زمینۀ بهبود شرایط زیست‌محیطی فرایندهای تولید و کاهش انتشار آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای فعالیت نمایند. محیط زیست خانۀ بزرگی است که همۀ ما انسان‌ها در آن زندگی می‌کنیم. بهداشت و حفظ و بقای محیط زیست، وظیفۀ تک تک ما انسان‌ها است و واحد بزرگ صنعتی همچون ذوب‌آهن نمی‌تواند در این زمینه بی تفاوت باشد. از این رو است که طی سال‌های گذشته پروژه‌های زیست‌محیطی متعددی در ذوب‌آهن اصفهان به مرحلۀ اجرا در آمده و یا در برنامۀ پروژه‌های حال و آتی می‌باشد. عناوین برخی از این پروژه‌ها عبارتند از:
آسپیراسیون کوره بلند شماره ۱
کاهش میزان غبار در گاز خروجی کنورتورهای بخش فولادسازی تا میزان استاندارد
کاهش co در خروجی کنورتورهای بخش فولادسازی تا میزان استاندارد
تصفیه‌خانه پساب صنعتی غیر سمی به ظرفیت ۷۷۰ متر مکعب در ساعت
انتقال پساب زرین‌شهر جهت آبیاری فضای سبز غیر مثمر اطراف کارخانه و حومه زرین‌شهر به میزان ۲۱۶ متر مکعب در ساعت
پروژه پنجگانه زیست محیطی بخش آگلومراسیون
مشعل‌های سوزانندۀ گازهای اضافی کک و کوره‌بلند
اندازه‌گیری، پایش و نمایش مقادیر آلاینده‌ها (بطور on line)در محیط ذوب‌آهن (با درخواست و همکاری اداره محیط زیست اصفهان)
ایجاد بیش از ۱۶۰۰۰هکتار فضای سبز در فضای داخل و اطراف شرکت به عنوان بزرگترین جنگل مصنوعی کشور و یکی از مؤثرترین راهای جذب co۲ محیط
۲_طرح‌ها و پروژه‌های توسعه، بازسازی و نوسازی :
مهمترین طرح‌ها و پروژه‌های توسعه، بازسازی و نوسازی در ذوب‌آهن اصفهان به شرح زیر است:
پروژه تولید ریل :
با عنایت به تفاهم‌نامه تیرماه ۱۳۹۳ وزیران محترم صنعت، معدن و تجارت؛ تعاون، کار و رفاه اجتماعی و راه و شهرسازی در خصوص تولید ریل ملی در شرکت سهامی ذوب‌آهن اصفهان، مقرر گردید به منظور تأمین نیازهای ریلی راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، در فاز نخست این پروژه، به منظور تولید ریل uic۶۰ (برای اولین بار در کشور) و تیرآهن بال پهن، کارگاه نورد ۶۵۰ ذوب‌آهن تجهیز و بازسازی گردد. پس از بررسی و مطالعات دقیق، اجرای این پروژه با مشارکت پیمانکارانی از آلمان و ایران آغاز گردید و مطابق برنامۀ زمانی پروژه، فازاول در شهریور ۹۵ با حضور معاون اول محترم ریاست جمهوری بهره برداری آغاز شد.
گوگرد زدایی از چدن مذاب :
با احداث واحد گوگرد زدایی از چدن مذاب در قسمت میکسر کارگاه فولادسازی موجود کارخانه، امکان تولید فولاد خام کیفی و در نهایت محصولات خاص نوردی فراهم گردید.
ایستگاه ریخته‌گری شماره ۵ :
با احداث یک ماشین ریخته گری مداوم ۶ شاخه به ظرفیت یک میلیون تن شمش فولادی در محدوده واحد ریخته گری موجود، نسبت به جذب چدن تولیدی کوره بلندهای فعلی به صورت کامل اقدام شد ودرشهریور ۹۵ با ۱۷ ذوب (روزانه) با حضور معاونت محترم ریاست جمهوری افتتاح شد.
دستیابی به تولید سالانه ۳.۶ میلیون تن فولاد در ذوب‌آهن، مستلزم توسعه و افزایش تولیدات گازهای فرآیندی مانند اکسیژن، ازت و آرگون می‌باشد. بدین منظور، احداث کارگاه اکسیژن جدید در دستور کار اجرا قرار گرفته است. در این پروژه، یک واحد جدایش هوا به منظور جداسازی گازهای اکسیژن، ازت و آرگون از هوا با پیشرفت ۵۷%درحال احداث می باشد. محصولات این کارگاه شامل ۲۵۰۰۰ نرمال متر مکعب در ساعت گاز اکسیژن، ۱۸۰۰۰ نرمال متر مکعب گاز ازت و ۹۰۰ نرمال متر مکعب مایع آرگون خواهد بود.
تزریق پودرزغال :
بااجرای این پروژه امکان دریافت زغال کک نشو(زغال با کیفیت پایین) و انجام فرآیند خردکردن ،گرمادهی بمنظور حذف رطوبت و پودر کردن میکرونی جهت شارژ در کوره بلندبا هدف کاهش مصرف کک متالورژی فراهم می‌گردد و مطابق برنامه زمانی پروژه اواخر۹۶ به بهره برداری می رسد.
گندله سازی :
این پروژه جهت تغییر شارژ کوره بلند از سنگ آهن وآگلومره به گندله و آگلومره که افزایش بهره وری کوره بلند را در پی دارد در حال اجراست و در نیمه اول سال ۹۷ به بهره برداری می رسد.
