ورود ارز به بازار سرمایه در قالب بازار آتی ارز از سال ۹۰ مطرح شده است. اما تاکنون در حد وعده و حرف باقی مانده است. از جمله مزایای این بازار می‌توان به کاهش ریسک تولیدکننده‌ها از جهت واردات مواد اولیه، تامین منابع ارزی برای مصارف داخلی و نظم دادن به بازار‌های خرید و فروش ارز از جمله صرافی‌ها و بازار‌های خیابانی اشاره کرد. برای بررسی مزایای این بازار و علت عدم تشکیل آن تا کنون با کارشناسان این حوزه گفتگو کردیم.
جزیره نگری سیاست های اقتصادی مانع تشکیل بازار آتی ارز است
همایون دارابی کارشناس بازار سرمایه با اشاره به جای خالی معاملات آتی ارز در بازار سرمایه اظهار کرد: در حال حاضر نقره و سکه در بورس کالا معامله می‌شوند؛ نقره به صورت معاملات آتی و سکه به صورت معاملات گواهی سپرده. البته صحبت‌هایی صورت گرفته مبنی بر اینکه مجددا معاملات آتی سکه راه اندازی شود، اما در حال حاضر این امر انجام نشده است.
او ادامه داد: دلیل اینکه معاملات ارز وجود ندارد و نه فقط دلار حتی روپیه، درهم امارات و یا یوآن چین؛ به این دلیل است که دلار و سایر ارز‌ها در اختیار بانک مرکزی است و این نهاد نیز تا اکنون اجازه نداده که این بازار به صورت شفاف عمل کند.
دارابی افزود: یعنی بیشتر اوقات می‌بینیم که در سطح بازار یا در میان صرافی‌ها برای کنترل بازار اقدام به فروش سکه یا ارز می‌شود، اما هیچ وقت به صورت شفاف این معاملات انجام نمی‌شود. به دلیل اینکه نوعی جزیره نگری در سیاستگذاری‌های اقتصادی ما است.
این کارشناس بازار سرمایه در ادامه اظهار کرد: به عنوان مثال زمانی که معاملات گواهی سکه در بورس انجام می‌شود، کارمزد این معاملات حدود ۲۰ هزار تومان است. ویژگی این معاملات این است که کاملا امن هستند و هیچ احتمال دزدی و سرقت وجود ندارد، زیرا به صورت گواهی کاغذی هستند.
او ادامه داد: بنابراین بسیار خطرناک است و بار‌ها پیش آمده که سکه ربوده شده، در منزل دچار حادثه شده، سکه‌های جعلی با عیار پایین به مردم فروخته شده و هزاران مشکل دیگر که هیچ کدام از این مسائل در بورس کالا وجود ندارد. به نظرم آن چیزی که باعث می‌شود معاملات در بورس کالا یا حتی در یک بورس مستقل انجام نشود، این است که باید این اراده در حاکمیت به وجود بیاید تا این بازار را شفاف کند. مزیت‌های این شفافیت و کاهش هزینه معاملاتی در اقتصاد ما نیز قطعا بسیار بالا خواهد بود.
بیمه تولیدکننده در برابر ریسک با بازار آتی ارز
دارابی در پاسخ به اینکه معاملات آتی ارز در بازار سرمایه چه مزیت‌هایی برای تولید کننده‌ها خواهد داشت؟ بیان کرد: مهم‌ترین چیزی که وجود دارد این است که تولید کننده امکان بیمه خود را در برابر نوسانات نرخ ارز بدست می‌آورد. فرض کنید شما صادر کننده‌ای هستید که برای سه ماه آینده کالای خود را فروخته اید و ارز دریافت می‌کنید. در بورس ارز می‌توانید این ارز را اکنون به صورت آتی سه ماهه بفروشید و سه ماه بعد وقتی پول به دستتان می‌رسد، آن را در بازار عرضه کنید. شما می‌توانید با خیال راحت تولید کنید و نگران نباشید که امروز قیمت مواد اولیه مورد استفاده سه ما آینده چقدر خواهد شد.
او ادامه داد: همچنین اگر وارد کننده‌ای هستید که شش ماه بعد می‌خواهید کالایی را وارد کنید، اکنون می‌توانید با اتخاذ موقعیت خرید در بورس ارز، خودتان را در برابر نوسان آتی این بازار بیمه کنید.
این کارشناس بازار سرمایه در ادامه افزود: کارکرد بورس ارز و معاملات آتی ارز در تمامی اقتصاد‌ها بیمه کردن فعالین اقتصادی در برابر نوسانات مخرب است. این نوسانات مخرب از طریق این معاملات از بین رفته و تولید کننده‌ها و تجار می‌توانند اقدام به برنامه ریزی بلند مدت برای فعالیت‌های خود کنند.
دارابی در پاسخ به اینکه راه اندازی بازار آتی ارز در بازار سرمایه از سال ۹۰ مطرح شده است و چرا تا کنون اقدامی نشده است، بیان کرد: مسئولیت این طرح در اختیار دولت است. یعنی دولت باید تصمیم بگیرد که چنین کاری را انجام دهد و آثار مخرب نداشتن یک بورس شفاف ارز را در اقتصاد برطرف کند. در حال حاضر مشکل اساسی ما این است که این اراده برای کاهش هزینه مبادله در اقتصاد ما نیست. یک اقتصاد پیشرفته اقتصادی است که هزینه مبادله در آن پایین بیاید.
او ادامه داد: به عنوان مثال بانک مرکزی اتاق مبادلات ارزی، نیما، سنا و ... را راه اندازی می‌کند. در حالی که در بورس کالا یا کل بازار سرمایه نیز سامانه‌ها آماده اند، اتاق معاملات و سیستم تسویه به صورت پیشرفته آماده اند، اما متاسفانه بحث جزیره نگری و عدم حرکت یک دست نهاد‌ها با یکدیگر باعث می‌شود که چنین شرایطی به وجود بیاید.
کنترل کامل معاملات ارز از طریق بازار مشتقه ارز
پیمان حدادی کارشناس بازار سرمایه با اشاره به جای خالی معاملات آتی ارز در بازار سرمایه اظهار کرد: وجود بازار مشتقه برای هر کالا و هر ارزی می‌تواند مزایای بسیار خوبی داشته باشد. از جمله مواردی که برای ارز تقاضا وجود دارد، تقاضای سفته بازی و تقاضای احتیاطی یا سرمایه گذاری است. زمانی که بازار مشتقه ارز را داشته باشیم، کسانی که قصدشان سفته بازی است می‌توانند در همان بازار به معاملات خود ادامه دهند و افرادی که قصد احتیاطی و سرمایه گذاری دارند، می‌توانند به خرید اوراق مشتقه ارزی اقدام کنند و دیگر نیازی به خرید اسکناس نیست.
او ادامه داد: زمانی که تقاضا به شکل اوراق تامین شود، از آنجایی که به خود اسکناس نیازی نیست، هیجان برای خرید اسکناس نیز کمتر می‌شود. نکته بعدی این است که اکنون نمی‌دانیم در کشور ما چه میزان ارز در حال معامله شدن است. زمانی که این معاملات در بورس انجام شود، مشخص می‌شود که روزانه چه کسانی ارز خرید و فروش کرده اند. همچنین مشخص می‌شود که چه میزان معامله ارز در روز صورت می‌گیرد که بسیار مهم است.
پوشش ریسک تولیدکننده به دنبال معاملات آتی ارز
این کارشناس بازار سرمایه افزود: از سوی دیگر این معاملات آتی ارز به پوشش ریسک برای کسانی که تقاضای مصرفی دارند مانند تولیدکننده‌ها کمک زیادی می‌کند. به عنوان مثال تولیدکننده‌ای که برای سه ماه بعد به ارز نیاز دارد می‌تواند امروز ثبت سفارش کرده، بخشی از آن را پرداخت و باقی آن را سه ماه بعد تسویه کند.
او افزود: حتی کسانی که عرضه کننده ارز نیز هستند، مثل صادر کننده‌ها که از قیمت آینده آن اطلاع ندارند، می‌توانند اکنون اقدام به فروش کرده و ریسک خود را تا حدودی مدیریت کنند.
حدادی در ادامه بیان کرد: بانک مرکزی با کنترلی که می‌تواند روی این بازار داشته باشد و بسیار آسان‌تر از صرافی‌ها و چهارراه استانبول است؛ می‌تواند جلوی هیجانات و نوسانات غیر عادی قیمت ارز را بگیرد. کاری که می‌توانست در بازار آتی سکه صورت بگیرد، اما انجام نشد. بانک مرکزی در آن زمان به راحتی می‌توانست بازار آتی سکه را به عنوان یک بازار گردان یا همان بازار ساز در بازار بورس و به صورت کاملا شفاف و استاندارد، انجام دهد.
این کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به اینکه راه اندازی بازار آتی ارز در بازار سرمایه از سال ۹۰ مطرح شده است و چرا تا کنون اقدامی نشده است، بیان کرد: بانک مرکزی در کنار بازار سرمایه می‌تواند این کار را انجام دهد. اکنون در بورس کالا خودرو، فولاد، محصولات معدنی و محصولات کشاورزی معامله می‌شوند و این معاملات به صورت کاملا شفاف و قانونی است. اینکه چرا بانک مرکزی نمی‌آید به این دلیل است که اراده لازم را ندارد.
کشف قیمت کارا در گرو معاملات آتی ارز
عباسعلی حقانی نسب کارشناس بازار سرمایه با اشاره به جای خالی معاملات آتی ارز در بازار سرمایه اظهار کرد: بازار فارکس (بازار ارز‌های خارجی) در همه کشورها آزاد است، اما در کشور ما این بازار ممنوع است. از آنجایی که بازار بانک مرکزی متولی حفظ قیمت پول ملی است، عملا اجازه نداده است که بازار مبادلات ارزی در بازار سرمایه شکل بگیرد. حتی برای مدتی نماد گواهی یورو و دلار در فرابورس ایجاد شد، اما متاسفانه بانک مرکزی به دلایل وجود محدودیت‌های ارزی اجازه تشکیل چنین بازاری را نداده و براساس آن بازار نیما و متشکل ارزی شکل گرفت.
این کارشناس بازار سرمایه با اشاره به مزیت‌های بازار آتی ارز در بازار سرمایه بیان کرد: اولین مزیت این بازار کشف قیمت کاراتر ارز است. قیمتی که با شرایط اقتصادی و عرضه و تقاضا متناسب باشد. این قیمت قطعا کاراتر از آن قیمتی است که اکنون داریم. او ادامه داد: دومین مزیت، مبارزه با پولشویی و شفاف بودن فرآیند است. کسانی که این ارز را می‌خرند یا می‌فروشند، آیا مالیات آن را پرداخت کرده اند، یا منبع تامین وجه آن‌ها قاعدتا در قالب قانون و مقررات جاری کشور قرار می‌گیرد یا خیر. در مجموع عملا فضای پولشویی را از بین خواهد برد.
او افزود: بازار‌های مبادلات ارزی در دنیا زمینه کنترل بازارهایشان را به صورت نظام‌مند و سیستماتیک فراهم کرده است که به نوعی شفاف بتوانند در جهت اهداف اقتصادی خود عمل کنند و محدودیت‌هایی از این قبیل را نداشته باشند.
حقانی نسب در پاسخ به اینکه مقاومت در برابر ایجاد بازار آتی ارز در بازار سرمایه با توجه مطرح شدن این طرح از سال ۹۰ اظهار کرد: بیشترین مقاومت از سوی بانک مرکزی است. متاسفانه ساختار غلطی که در سیستم بانکی و بانک مرکزی حاکم است، اجازه تحول و اصلاح را نمی‌دهد. یکی بحث نرخ بهره است که بانک مرکزی اعتقاد دارد از آنجایی که بر روی تورم و نرخ ارز تاثیر می‌گذارد و متولی اصلی آن نیز سیاست‌های پولی است، بنابراین مسئول اعتقاد به کنترل نرخ بهره دارد و به دنبال آن به بازار اجازه نمی‌دهد که نرخ بهره‌ای متناسب با بازار بدهی و بازار سرمایه، در بازار سرمایه کشف شود.
او در ادامه بیان کرد: بحث دوم، نرخ ارز است. چون در اساسنامه بانک مرکزی، این بانک به عنوان مسئول حفظ پول ملی شناخته شده است، اجازه نمی‌دهد که از این چارچوب فعلی خارج شود. در حالی که در دنیا نرخ بهره و نرخ ارز به دست بازار سپرده شده و در اصطلاح بازارساز‌های آن‌ها کشورها، بانک مرکزی است.
این کارشناس بازار سرمایه افزود:، اما در کشور ما نظارت نهاد‌های دولتی همواره با دخالت همراه است. با بهانه‌های مختلف سعی می‌کنند که کشف قیمت ارز، نرخ بهره واقعی و نرخ بهره بازار به دست بازار متشکلی نسپارند. این متغیر‌ها را در کنترل و سیطره خود داشته و بازار را به صورت بازار بسته، غیر شفاف و فساد آور نگه دارند و کارایی را از ساختار اقتصادی حذف کنند.
با تمام فواید بازار آتی ارز و تشکیل آن از طریق بازار سرمایه، انتظار می‌رود که تعامل بانک مرکزی و سازمان بورس برای تمرکز بر تشکیل هرچه زودتر این بازار افزایش یابد. تا شاهد کنترل بانک مرکزی بر میزان معاملات، پوشش ریسک، کنترل نوسانات ارزی و همچنین کشف قیمت واقعی ارز باشیم.
باشگاه خبرنگاران جوان
