هر چند افزایش تولید گاز مقوله‌ای قطعی و ضروری است که در برنامه شرکت ملی نفت ایران قرار دارد، اما ایجاد ارزش افزوده حداکثری نیز باید به موازات این افزایش تولید انجام شود. سبد مصرف گازی ایران در نیمه نخست و دوم سال متفاوت است. به این ترتیب که در نیمه نخست سال به دلیل گرمای هوا، عمده گاز تولیدی کشور در اختیار بخش نیروگاهی با هدف تولید حداکثری برق و سایر صنایع قرار می‌گیرد و در نیمه دوم سال به دلیل سرما، بخش قابل توجهی از گاز تولیدی در اختیار بخش خانگی است. هر چند داشتن منابع گازی غنی برای ایران یک مزیت بزرگ اقتصادی به ویژه در منطقه غرب آسیا ایجاد می‌کند، اما باید دقت داشت که تأمین رفاه عمومی که وظیفه‌ای حاکمیتی است، به معنای ایجاد ارزش افزوده حداکثری برای گاز نیست.
یکی از روش‌های ایجاد ارزش افزوده برای گاز، صادرات آن است که علاوه بر تأمین منافع اقتصادی، تأثیرات گسترده استراتژیکی بر روابط دو جانبه مبدا و مقصد صادرات دارد. ترکیه یکی از مقاصد سنتی صادرات گاز ایران محسوب می‌شود. این کشور به دلیل گستردگی عرضی جغرافیایی خود و گسترده نبودن شبکه گازرسانی، مبادی وارداتی متفاوتی دارد. البته ترکیه همواره در تلاش است تا این سبد وارداتی را متنوع کند تا میزان وابستگی آن به گاز وارداتی برای اقتصادش ایجاد چالش نکند و از آنجایی که شبکه انتقال و توزیع گاز یکپارچه ای ندارد گاز وارداتی را تنها در همان نقطه وارد شده می‌تواند مصرف کند نه در نقطه‌ای دیگر.
اعتماد ترک‌ها به ایران
به گفته کارشناسان عمده مصرف گاز ترکیه در بخش خانگی و نیروگاهی است و واردات گاز ترکیه، ال ان جی و خط لوله ترک استریم همگی در غرب این کشور هستند در حالی که منبع تأمین گاز ترکیه در شرق آن، ایران و آذربایجان هستند. تا پیش از افزایش واردات گاز از آذربایجان، ایران نقش مهمی در تأمین گاز غرب ترکیه داشت. علت احداث خط لوله انتقال گاز تاناب در ترکیه انتقال گاز از شرق این کشور به غرب است؛ این اقدام نشان می‌دهد ترکیه به منابع تأمین گاز خود در شرق که ایران و آذربایجان است اطمینان بیشتری دارد.
روز گذشته پایگاه خبری پلتس به نقل از یک منبع آگاه اعلام کرد که انتقال گاز میدان فراساحلی شاه‌دنیز جمهوری آذربایجان به ترکیه به‌دلیل انقضای این قرارداد متوقف شده است. بر اساس این قرارداد که سال ۲۰۰۱ میلادی امضا شده بود، آذربایجان سالانه ۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعب گاز به ترکیه صادر می‌کرد. مذاکرات شرکت بوتاس ترکیه و شرکت تأمین گاز آذربایجان (AGSC) که نماینده کنسرسیوم شاه‌دنیز است، برای تمدید قرارداد ادامه دارد، اما صادرات گاز به‌دلیل پایان مهلت قرارداد در ۱۶ آوریل ۲۰۲۱ میلادی (۲۶ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰) متوقف شده است.
به گفته این منبع، آب و هوای بهاری ترکیه، تقاضای گاز در این کشور را کاهش داده و وجود گزینه‌های دیگری برای واردات - مانند تک‌محموله‌های ال‌ان‌جی - به معنای آن است که توقف صادرات گاز جمهوری آذربایجان به احتمال زیاد مشکلی ایجاد نمی‌کند. بنابراین هیچ فوریتی برای تمدید قرارداد وجود ندارد. با توجه به روابط نزدیک جمهوری آذربایجان و ترکیه، این قرارداد به احتمال زیاد تمدید می‌شود، اما مفاد آن با قرارداد پیشین متفاوت است.
فرصتی مغتنم برای صادرات گاز
با توجه به فرصت ایجاد شده در نتیجه توقف صادرات گاز آذربایجان به ترکیه، فرصت مناسبی برای مذاکره به منظور تمدید قرارداد صادراتی گاز ایران به ترکیه است؛ حتی ایران می‌تواند برنامه‌ریزی برای افزایش سهم صادرات خود داشته باشد. اینکه چقدر در بازار گاز ترکیه سهم داریم به هوشمندی ایران باز می‌گردد به همین منظور نباید مذاکرات خود را به سال ۲۰۲۶ میلادی که زمان پایان قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه است واگذار کنیم. این در حالی است که شرکت ملی نفت ایران برنامه توسعه سایر میادین گازی کشور، به جز پارس جنوبی را که تنها یک فاز آن باقی مانده است را در برنامه توسعه‌ای خود قرار داده است و بی شک در آینده نه چندان دور ظرفیت تولید گازی ایران افزایش می‌یابد.
به گفته متخصصین تحرکات ترکیه نشان می‌دهد که این کشور در پی متنوع سازی سبد واردات گاز خود است و در همین راستا سرمایه گذاری‌هایی برای توسعه میدان و انتقال گاز در کردستان عراق داشته است.
مهر
