پتروشیمی جوانترین شاخه صنعت و نفت گاز در جهان به شمار می‌رود. این صنعت در ایران نیز سابقه کمتری در مقایسه با قدمت بیش از ۱۰۰ ساله نفت دارد. با این حال بیشترین ارزش‌افزوده در صنایع نفت و گاز را در صنعت پتروشیمی می‌توان جستجو کرد.
این ارزش افزوده با تکمیل زنجیره ارزش بیشتر می‌شود و هر چقدر این زنجیره بیشتر جلو می‌رود، ارزش محصولات نیز بالاتر خواهد بود.
از همین رو ایران توسعه صنعت پتروشیمی را در سال‌های اخیر مورد توجه قرار داده و افزایش تولید و درآمدزایی این صنعت را در دستور کار دارد.
در جهش دوم صنعت پتروشیمی که تا پایان سال ۱۴۰۰ محقق خواهد شد، ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی ایران به ۱۰۰ میلیون تن در سال با درآمدزایی ۲۵ میلیارد دلار می‌رسد.
در جهش سوم نیز که در سال ۱۴۰۴ به انجام خواهد رسید، پتروشیمی ایران با ظرفیتی ۱۳۳ میلیون تنی در سال، درآمدی ۳۵ میلیارد دلاری را ایجاد خواهد کرد.
با این حال از آنجا که این دو جهش در صنعت پتروشیمی ایران، بیشتر با تکمیل طرح‌های روی زمین مانده قبلی پتروشیمی انجام شده، تکمیل زنجیره ارزش چندان مورد توجه نبوده و بیش از هر چیز استفاده از خوراک گاز به دلیل دسترسی آسان آن مد نظر قرار گرفته است.
اما از آنجا که بیشترین سود در حلقه‌های پایانی پتروشیمی قرار دارد، ایران طرح‌های پیشران را در ۴ شاخه مختلف شامل متانول، پروپیلن، بنزن و اتیلن تعریف کرده تا زنجیره ارزش را تکمیل کند.
از همین رو به گفته مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی،۳۰ طرح راهبردی برای جلوگیری از خام‌فروشی و تنوع در سبد محصولات پتروشیمی تعریف شده که تا پایان سال ۱۴۰۶ به بهره‌برداری می‌رسد.
وی این طرح‌ها را گام چهارم صنعت پتروشیمی دانست که تولید محصولات پتروشیمی را با سرمایه‌گذاری ۱۶ میلیارد دلاری، ۲۰ میلیون تن افزایش خواهد داد.
در واقع گام چهارم در صنعت پتروشیمی به دنبال سه جهش، بیشتر در تلاش است تا محصولات پایه و میانی را به محصولات نهایی تبدیل کند تا علاوه بر کاهش خروج ارز از کشور، آمایش سرزمینی نیز محقق شود.
همچنین این طرح‌ها، پیشران و رونق دهنده صنایع پایین‌دستی پتروشیمی خواهند بود و محصولات تولیدی در این زنجیره‌ها، خوارک صنایع پایین‌دستی را تامین خواهد کرد. در مجموع طرح‌های پیشران ۲۰ نوع محصول جدید را تولید می‌کنند.
از سوی دیگر در سال ۹۸، حدود ۲ میلیارد دلار محصول پتروشیمی جهت تامین خوراک صنایع پایین‌دستی وارد کشور شده است. بر اساس هدف‌گذاری‌های صنعت پتروشیمی این میزان باید کاهش پیدا کند و این در شرایطی است که با توجه به افزایش مصرف محصولات پتروشیمی، در صورت عدم تولید داخلی، این ۲ میلیارد دلار در سال‌های آینده افزایش پیدا می‌کند.
از ۱.۳ میلیون تن وادرات محصولات پتروشیمی که شامل ۲۸۵ قلم کالا می‌شود، ۷۰ درصد آن توجیه تولید اقتصادی در کشور را دارد و بخش عمده آن در این چهار زنجیره قرار می‌گیرند که ۲۰ طرح در این قالب تعریف شده است.
از این ۲۰ طرح، ۱۱ طرح مربوط به زنجیره پروپیلن، ۳ طرح مربوط به زنجیره متانول، ۴ طرح مربوط به اتیلن و ۲ طرح نیز در زنجیره بنزن خواهد بود. همچنین ۳ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است حدود ۳ میلیون تن به ظرفیت تولید محصول نهایی صنعت پتروشیمی ایران که محصولات بسیار ارزشمندی هستند که به صورت متوسط قیمت هر تن آن حدود ۱۵۰۰ دلار است، افزوده شود.
در حال حاضر قیمت میانگین محصولات صادراتی پتروشیمی ایران حدود ۵۰۰ دلار در هر تن است این در حالی است که متانول به قیمت ۲۰۰ دلار صادر می‌شود اما محصولاتی که با اجرای طرح‌های پیشران تولید خواهد شد، قیمتی حدود ۱۵۰۰ دلار در هر تن دارند که در مقایسه با متانول ارزش‌افزوده‌ای ۷۰۰ درصدی و در مقایسه با محصولات دیگر ارزش‌افزوده‌ای ۲۰۰ درصدی را ایجاد می‌کند.
در پایان اشاره به این نکته ضروری است که توسعه صنعت پتروشیمی در زنجیره‌های میانی و نهایی در دو نقطه از خام فروشی جلوگیری خواهد کرد. در گام نخست محصولات اولیه مانند نفت خام و گاز طبیعی به محصولات با ارزش‌تری تبدیل می شوند.
در ادامه نیز محصولات پایه پتروشیمی به جای صادرات، به محصولات نهایی تبدیل می‌شوند که با قیمت بالاتری به فروش می‌رسند.
ایرنا
