علی اصغر مونسان - وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی - صبح یک‌شنبه ۳۰ آذر از استرداد ۴۹ قطعه از آجرهای لعابدار منسوب به قلایچی بوکان که در اوایل انقلاب به‌شکل غیرمجاز از کشور خارج شده بود، پس از پیگیری‌های چندساله معاونت میراث‌فرهنگی، اداره‌کل حقوقی و امور بین‌الملل وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و دستگاه دیپلماسی کشور از اروپا به ایران بازگردانده شد، خبر داد؛ آجرهای تاریخی که در سال ۱۳۹۱ از وجودشان در سوییس خبری منتشر شد که در اختیار خانواده‌ای ایرانی ساکن سوئیس است و به فروش آن‌ها تمایل دارند. بنابراین معاونت میراث‌فرهنگی، اداره‌کل موزه‌ها و اداره‌کل حقوقی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نسبت به تشکیل پرونده استرداد آجرهای لعابدار قلایچی به کشور با ادله کارشناسی و طرح دعوی در مراجع ذی‌صلاح بین‌المللی اقدام کرد و سرانجام با همکاری دیپلماسی کشور در اروپا این مجموعه پس از سال‌ها پیگیری به کشور برگشت داده شد.
جبرییل نوکنده - مدیرکل موزه ملی ایران - نیز با اعلام انتقال این آثار تاریخی به کشور، از قرار گرفتن آن‌ها در موزه ملی ایران در ساعتی قبل منتقل خبر داد و افزود: استرداد آجرهای لعابدار منسوب به قلایچی بوکان به کشور را بعد از سه دهه پروسه حقوقی نشان از تقویت فهم جهانی در حفاظت از میراث بشری است.
به گزارش روابط عمومی موزه ملی ایران، آجرهای لعابدار قلایچی بوکان که در سال‌های آغازین انقلاب اسلامی در اثر فعالیت‌های غیرمجاز از کشور خارج شده بود، متعلق به یکی از مراکز تمدنی فرهنگ ماناها در هفت کیلومتری شمال غرب شهرستان بوکان است. این محوطه را نخستین بار کلایس در ۱۹۷۷ در مقاله‌ای معرفی و پلانی از آن را در مجله آمی منتشر کرد. با وقوع انقلاب و ناآرامی‌های منطقه، سودجویان بخش زیادی از این محوطه باستانی را نابود کردند و آجرهای لعابدار مکشوفه از آن را به مجموعه‌های خصوصی و موزه‌های خارج از ایران سپردند.
اداره کل باستان‌شناسی وقت که زیرمجموعه وزارت فرهنگ فعالیت می‌کرد به صورت اضطراری در بهار ۱۳۶۴ اسماعیل یغمایی و تیم همراهش را به منطقه اعزام کرد. نتایج کار یغمایی آشکار کردن پلانی از سازه‌ای سیاسی ـ مذهبی متعلق به مانا بود. وی موفق شد با کاوش این محوطه تعداد ۲۰۰ آجر لعابدار را نجات‌بخشی کند و سنگ‌نوشته‌ای شامل ۱۳ سطر به خط آرامی کهن، متعلق به قرن هشتم قبل از میلاد را به موزه ایران باستان منتقل کند.
وزارت اطلاعات در سال ۱۳۶۸ مجموعه‌ای از اشیای باستانی را از شخصی به نام حاج فرمان توقیف و به موزه ایران باستان تحویل داد که در آن بیش از ۱۷۰ آجر لعابدار قلایچی و بخشی از سنگ‌نوشته آرامی آن قرار داشت که به بخش اصلی مکشوفه در کاوش‌های یغمایی پیوند خورد و متن آن را رسول بشاش از ایران و آندره لومر از فرانسه ترجمه و منتشر کردند. با ترجمه کتیبه احتمال داده شد قلایچی، همان ایزیرتو، شهر شاهی ماناها باشد.
آجرهای موجود در موزه ملی ایران با وقفه‌ای چند ساله در سال ۱۳۹۶ از سوی موزه ملی ایران در قالب کتابی منتشر شد. پیش از آن علی موسوی، موفق به انتشار بخشی از آجرهای لعابدار بوکان در مجموعه‌ای در کشور فرانسه شد. بخشی از این آجرها که از موزه‌های ژاپن سر در آورده بودند، در کاتالوگ‌ها و نمایشگاه‌های مختلف منتشر شدند.
ادامه کاوش‌های قلایچی در هشت فصل از سال ۱۳۷۸ به سرپرستی بهمن کارگر از سرگرفته شد و محصول آن پیدا شدن بیش از ۵۰۰ قطعه آجر لعابدار شکسته و سالم بود که در کانتکس باستان‌شناسی محوطه برجای مانده بودند و اکنون در مخازن موزه ارومیه نگهداری می‌شوند.
اهمیت آجرهای لعابدار قلایچی که همزمان با نمونه‌های آشوری بین‌النهرین هستند این است که مدارکی از هنر بومی مردمان لبه غربی فلات ایران در دوران آغاز تاریخی ایران است. از آنجایی که هنر و باستان‌شناسی منطقه در این دوره زمانی به شدت تحت هژمونی آشور قرار دارد، این مدارک به ما نشان می‌دهد که ساکنان فلات ایران در این دوره زمانی تلاش‌های جدی‌ای را برای تفکیک هویت خود از آشوری‌ها انجام داده‌اند و این آثار زیبای هنری و تکنیکی را خلق کرده‌اند.
ایسنا
