قیمت نفت تابعی از قانون عرضه و تقاضا است که این دو نیز تابعی از یک سری شاخص‌های اقتصادی و غیراقتصادی در سطح جهانی هستند. از آنجایی که این شاخص‌ها قابل محاسبه کمی هستند پیشبینی روند بازار نفت در یک بازه زمانی قابل انجام است و نهادهای مختلف بین‌المللی و از جمله آژانس بین‌المللی انرژی روند عرضه و تقاضای نفت را در یک بازه زمانی و با یک درصد خطای پایین پیش بینی می‌کنند.
از ابتدای سال میلادی جاری با شیوع گسترده و در مقیاس جهانی ویروس کرونا که تقریبا همه کشورهای دنیا را درگیر خود کرده است اقتصاد جهان و از جمله بازار نفت به شدت تحت تأثیر این بیماری قرار گرفته است. عدم قطعیت و ناپایداری که اکنون بر این بازار حاکم است دست زدن به هرگونه پیشبینی را با مشکل مواجه کرده است.
هرچند دلایل دیگری نیز در افت بازار نفت تأثیر داشته، اما هیچ یک به اندازه کرونا عمیق، وسیع و سریع نبوده‌است. به استناد گزارش‌های منتشر شده، نفت که تا قبل از آن قیمتی حدود ۶۰ دلار داشت در یک روند سریع نزولی به جایی رسید که برای مثال قیمت قراردادهای نفتی آمریکا ۳۰۶ درصد سقوط و قیمت نفت این کشور در بدترین شرایط با حدود ۶۰ دلار کاهش و به منفی ۳۷ دلار و ۶۳ سنت در هر بشکه رسید. این یعنی تولیدکنندگان نه تنها سود نمی‌کردند، بلکه ضرر هم می‌دادند و برای جلوگیری از ضرر بیشتر باید به خریداران خود برای خرید نفت‌شان پول هم پرداخت می‌کردند.
به دنبال این بحران تولیدکنندگان نفت و از جمله اعضای اوپک پلاس دست به اقداماتی جبرانی زدند. اعضای این سازمان در نشست فروردین ماه خود بر سر کاهش ۱۰ میلیون بشکه‌ای تولید روزانه نفت توافق کردند. با این حال تجربه این چندماهه نشان داد که این اقدامات چندان هم کارساز نبوده است. زیرا کرونا همچنان در حال یکه‌تازی در عرصه جهانی است و از آنجایی که دارویی برای مقابله با آن وجود ندارد دولت‌های مختلف برای جلوگیری از آن راه برقراری محدودیت را در بر گرفتند؛ محدودیت‌هایی که تبعات جبران ناپذیری برای اقتصاد آنها در بر داشته است.
به اعتقاد کارشناسان ۶۰ درصد فراورده‌های نفتی در صنعت حمل‌ونقل مصرف می‌شود و اعمال محدودیت و قرنطینه شهرهای مختلف جهان و کاهش رفت و آمدهای داخلی و خارجی به شدت مصرف نفت را پایین آورده است. ادامه گسترش ویروس کرونا به معنای تداوم زمین‌گیر شدن صنعت حمل و نقل و به ویژه حمل و نقل هوایی است. به همین دلیل کارشناسان معتقدند که کاهش تولید نمی‌تواند کمک چندانی به تعادل بازار بکند. از این رو تا زمانی‌که بحران شیوع ویروس کرونا ادامه داشته باشد بحران بازار نفت نیز پابرجا خواهد بود.
اکنون با گذشت چند ماه از بحران کرونا، اوپک پلاس در اقدامی جدید می‌خواهد تصمیم خود مبنی بر کاهش ۹.۷ میلیون بشکه در روز را به عدد ۷.۷ میلیون بشکه تعدیل کند. یعنی ۲ میلیون بشکه به تولید خود اضافه کند. این خبر نیز سقوط قیمت نفت را در پی داشته است. با وجود تداوم بیماری کرونا پیامدهای چنین اقداماتی برای بازار نفت نامشخص خواهد بود و از این رو بر پیچیدگی موضوع پیشبینی آینده نفت می‌افزاید.
چشم‌انداز نفت در آینده
طبق گفته‌های پیشین می‌توان گفت که چشم انداز بازار جهانی نفت، دست کم در سال جاری میلادی، به شدت تحت تأثیر شیوع ویروس کرونا قرار دارد و نوعی عدم اطمینان بر این بازار حاکم شده است.
تقاضای جهانی برای نفت از زمان رکود سال ۲۰۰۹ تا کنون اینگونه با انقباض رو به رو نشده است. وضعیت این بازار ناپایدار و سیال است و به همین خاطر پیشبینی و ارائه چشم‌اندازی بلند مدت و حتی میان مدت از آن بسیار سخت و دشوار است.
آژانس بین المللی انرژی بر مبنای داده‌های متنوعی همچون تقاضا برای سوخت حمل و نقل و داده‌های مربوط به تولید ناخالص داخلی که از سوی «سازمان توسعه و همکاری اقتصادی» (OECD) منتشر شده است چشم اندازی از آینده نفت تا پایان ۲۰۲۰ ارائه داده است. همچنین، سعی نموده است طبق روال گذشته برای میان مدت نیز یک پیش بینی از بازار ارائه کند.
کارشناسان این سازمان معتقدند که به رغم کنترل ویروس کرونا در پایان نیمه نخست سال میلادی در چین، شمار مبتلایان در بقیه کشورهای جهان در حال افزایش است. انتظار می‌رود که اقدامات کنترلی اعمال شده در شما آمریکا، اروپا و جاهای دیگر کمتر از چین بر تقاضای نفت اثر بگذارد. با این حال کاهش تقاضا در بخش حمل و نقل هوایی ادامه خواهد یافت.
بر همین اساس پیش بینی آژانس بین المللی انرژی این بوده است که چین در سه ماهه اول سال ۲۰۲۰ با کاهش سالانه ۱.۸ میلیون بکشه در روز بیشترین کاهش تقاضا را تجربه خواهد کرد. همچنین تقاضای جهانی ۲.۵ میلیون بشکه در روز کاهش خواهد داشت.
با این حال، در سه ماهه دوم بهبود وضعیت در چین کاهش تقاضا در جاهای دیگر را جبران خواهد کرد. در نیمه دوم سال ۲۰۲۰ نیز بهبودی رخ خواهد داد. اما در مقایسه با سال ۲۰۱۹ برای کل سال ۲۰۲۰ کاهش تقاضا در نیمه نخست به کاهش ۹۰ هزار بشکه ای تقاضای جهانی نفت منجر خواهد شد.
نمودار تقاضای جهانی نفت تا در سال ۲۰۲۰
سازمان بین‌المللی انرژی در اقدامی دیگر تقاضای جهانی نفت تا سال ۲۰۲۵ میلادی را نیز پیشبینی کرده است.
در این مورد کارشناسان بر این باورند که به دنبال انقباض تقاضا در سال ۲۰۲۰ و انتظار بازگشت در سال ۲۰۲۱ رشد تقاضا به خاطر رشد کند مصرف سوخت در حمل و نقل ضعیف‌تر خواهد شد. پیش بینی‌ها حاکی از این است که بین ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۵ نرخ رشد تقاضای جهانی زیر ۱ میلیون بشکه در روز باشد.
به طور دقیق‌تر، تا سال ۲۰۲۵ میزان تقاضای جهانی نفت با نرخ رشد سالانه ۹۵۰ هزار بشکه در روز به تولید روزانه ۵.۷ میلیون بشکه افزایش خواهد یافت.چین و هند تقریباً نیمی از این رشد را به خود اختصاص خواهند داد.
همچنین، پیش‌بینی‌ها از این حکایت دارد که شروع سخت و کرونایی تقاضا در اوایل سال ۲۰۲۰ باعث می‌شود که رشد تقاضا در سال ۲۰۲۱ به ۲.۱ میلیون بشکه در روز و در سال ۲۰۲۵ به ۸۰۰ هزار بشکه در روز خواهد رسید.
نمودار تقاضای جهانی نفت تا سال ۲۰۲۵
در عین حال انتظار کارشناسان این است که ظرفیت تولید نفت جهان ۵.۹ میلیون بشکه در روز افزایش یابد. همچنین، با فرض اینکه تغییری در تحریم‌های ایران و ونزوئلا رخ ندهد عرضه نفت اوپک نیز ۴.۵ میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت.
ایالات متحده به عنوان بزرگترین منبع نفت جهان نفت هدایت آن را در دست خواهد داشت. کشورهای برزیل، عراق و عمارات متحده عربی نیز دستاوردهای خوبی خواهند داشت.
کلمبیا، انگلیس، روسیه، نیجریه و آنگولا بیشترین کاهش را خواهند داشت.
نکته قابل توجه این است که هرچند بیشترین منابع نفتی در ایالات متحده خواهد بود اما، به دلیل رشد تقاضا در کشورهای آسیایی مانند چین و هند آینده از آن اعضای اوپک است. معتقدند که رشد تولید غیر اوپک تضعیف خواهد شد و این نشاندهنده نقش مهم اوپک در آینده است.
همچنین، برخی کارشناسان معتقدند که از آنجایی که تولید کنندگان مستقل به دلیل فشار سرمایه گذاران برای کاهش هزینه حفاری را کاهش خواهند داد سرعت رشد تولید نفت در ایالات متحده در حال کند شدن است. کاهش رشد ایالات متحده وسایر کشورهای غیر اوپک اهمیت و جایگاه اوپک را افزایش خواهد داد.
البته برخی از کارشناسان نیز عکس استدلال فوق را مطرح می‌کنند. به اعتقاد آنها ایالات‌متحده آمریکا تا یک دهه آینده رشد بی‌وقفه‌ای در تولید نفت خام تجربه خواهد کرد. این گروه مدعی هستند که آمریکا در طول یک دهه آینده (۲۰۲۰ تا ۲۰۲۹) ۶۱ درصد از کل تولیدات نامتعارف نفت و گاز را به خود اختصاص خواهد داد. همچنین پیشبینی آنها این است که تولیدات جدید آمریکا ۲۰ برابر بیشتر از تولیدات روسیه و در مجموع ۵/ ۱ برابر بیشتر از تولید سایر کشورها باشد.
در نهایت اینکه چشم انداز تقاضای جهانی نفت به این بستگی دارد که دولت‌ها چقدر سریع در مهار کرونا عمل کنند و چقدر تلاش‌های آنها موثر واقع شود و اینکه بحران بهداشت جهانی تا چه حد بر فعالیت‌های اقتصادی اثر بگذارد.
از آنجایی که ویروس کرونا به عنوان عاملی بیرونی و غیر اقتصادی مهمترین فاکتور در بحران نفت است آینده به شدت به عملکرد دولت‌ها در مقابل آن بستگی دارد.
ستار محمدی تلوار
ایرنا
