وزارت علوم می‌تواند تهدید جهانی کرونا را به فرصت تبدیل کند

دکتر نادر فنائی درباره تجربه آموزش آنلاین در دوران شیوع کووید-19 گفت: در ابتدای شیوع کرونا و تعطیلی دانشگاه‌ها، به جز تعداد محدودی از اساتید که تجربه‌ تدریس آنلاین را داشتند، سایر اساتید تجربه و اطلاعاتی در این زمینه نداشتند، ولی به مرور زمان و اجبار شرایط پیش آمده، مهارت اساتید در برگزاری کلاس‌های آنلاین به تدریج افزایش پیدا کرد و قابل قبول شد. به نظر می­‌رسد اگر این شرایط خاص برای ترم تحصیلی مهر ماه نیز ادامه پیدا کند، اساتید و همچنین دانشجویان تجربه کافی را خواهند داشت و مشکلی پیش نخواهد آمد.

وی با بیان اینکه در این مدت هم اساتید و هم دانشجویان متوجه شدند که آموزش الکترونیکی می‌تواند یک جایگزین قوی و مناسب برای آموزش حضوری در شرایط اضطراری کشور باشد، گفت: مثلاً اگر استادی به مدت یک هفته برای شرکت در یک کنفرانس بین‌المللی، خارج از کشور باشد، با توجه به تجربه‌ای که در این مدت کسب شده است، این امکان وجود دارد که این استاد کلاس‌های خود را تعطیل نکند و کلاس‌های درس را به صورت مجازی برگزار کند تا در پایان ترم با مشکل کمبود وقت مواجه نشود.

مشکل فیلترینگ تلگرام در فرآیند آموزش مجازی

فنائی درباره تجربه خود از آموزش مجازی گفت: چون نرم افزار واتساپ جوابگوی نیازهای دانشجویان نبوده است، برای هر سه کلاسی که در این ترم داشته‌ام، گروه تلگرامی ایجاد کردم تا اگر خواستم کلاس فوق العاده­‌ای برگزار کنم، درباره زمان کلاس از دانشجویان نظرسنجی شود و همچنین دانشجویان بتوانند در گروه تلگرامی ایجاد شده، سوالاتشان را بپرسند و رفع اشکال کنند. مشکلی که وجود داشت این بود که هر بار که می‌خواستم وارد تلگرام شوم، به علت فیلتر بودن تلگرام نیاز به امتحان کردن پروکسی‌های مختلف داشتم که این کار بسیار وقت گیر بود.

فنائی درباره چالش‌های اساتید دانشگاه‌ها برای تدریس به صورت آنلاین (برخط) گفت: اساتید دانشگاه‌ها چند چالش مهم برای برگزاری کلاس‌های مجازی داشتند، اول این که باید تولید محتوا می‌کردند و مطالب خود را در قالب یک فایل پاورپوینت ارائه می‌کردند که وقت‌گیر بود. بعد از تولید محتوا، چالش مهم بعدی، نحوه آموزش مطالب به دانشجویان بود. برای بالابردن کیفیت آموزش و همچنین قابل رقابت شدن آموزش مجازی با آموزش حضوری، اساتید نیاز به لپ تاپ لمسی و قلم نوری داشتند و اگر استادی این امکانات را در اختیار نداشت، خیلی اذیت می­‌شد.

وی افزود: اگر استادی لپ‌تاپ لمسی داشته باشد، می‌تواند بر روی صفحه‌ لپ‌تاپ خود مانند وایت‌برد بنویسد و در این صورت هم کار آموزش برای او راحت تر است و هم یادگیری و فهم مطالب برای دانشجویان سریعتر انجام می­‌شود. متأسفانه با افزایش قیمت دلار در ماه‌های اخیر و از سوی دیگر افزایش تقاضا برای خرید لپ‌تاپ‌های لمسی به دلیل رونق آموزش الکترونیکی، قیمت این لپ‌تاپ‌ها افزایش قابل توجهی پیدا کرد و در عمل یک استاد دانشگاه باید حقوق دو یا سه ماه خود را صرف خرید لپ‌تاپ می­‌کرد که هزینه بسیار سنگینی به شمار می­‌آید.

سیستم آموزش مجازی دانشگاه پاسخگوی این حجم از تقاضا نبود

وی با بیان این که چالش بعدی اساتید در آموزش آنلاین، استفاده از سیستم آموزش مجازی دانشگاه بود افزود: در این مدت، چندین بار وقتی من و دانشجویان می‌خواستیم وارد سیستم آموزش مجازی دانشگاه شویم، به دلیل ترافیک ایجاد شده ناشی از کلاسهای متعدد، امکانش وجود نداشت و کلاس لغو می‌شد. دلیل این موضوع این است که مرکز آموزش مجازی برای حداکثر پنج یا شش کلاس در روز برنامه‌ریزی شده بود و بنابراین اگر قرار بود در یک ساعت از روز، 50 کلاس درس از دانشکده‌های مختلف برگزار شود، واضح است که ظرفیت سیستم، پاسخگوی این تقاضا نبود و هنگ می­‌کرد.

به گفته‌ی فنائی، تعدادی از جلسات کلاس‌های درس به خصوص کلاس‌های صبح به دلیل اختلال در سیستم آموزش مجازی تشکیل نشد و به جای آن کلاس‌های جبرانی برگزار شد.

عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی درباره انتظاراتی که آموزش مجازی در میان اساتید ایجاد کرد، گفت: این تجربه، انتظاراتی را از دولت ایجاد کرد که از آن جمله می‌توان به لزوم توجه جدی دولت به زیرساخت‌های اینترنت کشور و همچنین افزایش پهنای باند اینترنت دانشگاه‌ها اشاره کرد.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه انتظار دانشجویان هم این است که سرعت اینترنت کشور افزایش یابد و همچنین مشکلات وب‌سایت‌های آموزش مجازی دانشگاه‌ها مرتفع شده و از این به بعد بودجه مناسبی برای توسعه مرکز آموزش‌های مجازی دانشگاه‌ها اختصاص یابد، گفت: شیوع ویروس‌های جدید در آینده نیز محتمل است و لازم است همه کشورها و از جمله کشور ما آمادگی مواجه شدن با شرایط خاص مشابه الان را داشته باشند.

میزان و نوع تعامل استاد و دانشجو در آموزش مجازی

فنائی در پاسخ به پرسشی درباره اینکه آموزش مجازی، نقش دانای کل به استاد داد یا تسهیلگر، گفت:اگر استادی خود را دانای کل بداند، از مرتبه و شأن استادی خارج شده است و به شخصه معتقدم با صرف زمان کافی می‌توان مسائلی را مطرح کرد که قوی‌ترین اساتید هر رشته‌ای را با هر مرتبه علمی به چالش جدی بکشد و ما استاد دانای کل، مطلقاً در دانشگاه‌ها نداریم. استاد باید خود را دانش جو بداند و این دانش جو بودن؛ یعنی جوینده‌ دانش بودن باید جزو منش یک استاد باشد.

به گفته‌ی این عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، اساتید کلاً در کلاس‌های حضوری و الکترونیکی، نقش تسهیلگرانه دارند و با آموزش مناسب و راهنمایی هایشان به دانشجویان کمک می­‌کنند.

وی خاطر نشان کرد: اساتید دانشگاه‌های کشور همه تلاششان را برای یادگیری دانشجویان کردند، به این صورت که تعدادی از اساتید، کلاس‌هایشان را به صورت آفلاین برگزار کردند و مثلاً بر روی فایل پاورپوینتی که تهیه کرده بودند، توضیحات خود را ضبط کرده و در سایت دانشگاه آپلود کردند و برخی دیگر از اساتید، کلاس‌های خود را از طریق سامانه آموزش مجازی، به صورت آنلاین برگزار کردند و تعدادی دیگر از اساتید دانشگاه نیز از طریق واتساپ یا اسکایپ یا اسکای روم با دانشجویان ارتباط برقرار کردند.

فنائی با "بسیار خوب" توصیف کردن عملکرد وزارت علوم در دوران شیوع کرونا گفت: واگذاری اختیارات از وزارت علوم به دانشگاه‌ها و از دانشگاه‌ها به اساتید، تصمیم هوشمندانه و صحیحی بود که در دوره مسئولیت معاون آموزشی فهیم وزارت علوم، آقای دکتر خاکی صدیق اتفاق افتاد و در نتیجه، فشار بی‌منطقی بر دانشگاه‌ها وارد نشد و دانشگاه‌ها این اختیار را داشتند که بر اساس شرایط خود تصمیم صحیح را بگیرند.

به گفته‌ی فنائی، مشکل اصلی وزارت علوم و دانشگاه‌ها این بود که هر دانشگاهی تعدادی دانشجوی خوابگاهی دارد و تعدادی از دانشجویان هم بومی آن شهر هستند. در حالی که دانشجویان بومی دانشگاه می­‌توانند به صورت حضوری و با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی در امتحانات شرکت کنند، اگر از میان دانشجویان خوابگاهی، فقط یک نفر بیمار باشد، می‌تواند همه‌ خوابگاه را بیمار کند و این بیماری هم قاعدتاً به دانشجویان بومی و اساتید گسترش می‌یابد. وزارت علوم، دانشگاه‌ها را به درستی تعطیل کرد و اجازه داد آموزش به صورت مجازی ادامه پیدا کند و دانشگاه‌ها هم در کل خوب عمل کردند و نمره قبولی گرفتند.

وزارت علوم می‌تواند تهدید جهانی را به فرصت تبدیل کند

عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی با تأکید بر این که وزارت علوم می‌تواند تهدید جهانی ایجاد شده به دلیل کرونا را به یک فرصت تبدیل کند، گفت: وزارت علوم با تقویت زیرساخت‌های اینترنت دانشگاه‌ها و استفاده از اساتیدی که با توفیق اجباری به سیستم آموزش مجازی مسلط شده‌اند و همچنین توانایی تدریس به زبان انگلیسی را دارند، می‌­تواند به جذب دانشجوی خارجی اقدام کند و از این طریق برای دانشگاه‌های کشور درآمد ارزی ایجاد کند. با توجه به کاهش شدید ارزش پول ملی کشور و همچنین تحریم فروش نفت ایران، موضوع جذب دانشجویان بین الملل، حائز اهمیت و قابل تأمل است.

وی افزود: در آینده آموزش آنلاین می‌تواند جایگزین آموزش حضوری شود و اگر چنین اتفاقی رخ دهد، چه بسا دانشجویانی که در تهران ساکن نیستند، بتوانند از کلاس‌های اساتید خوب دانشگاه‌های تهران و همچنین شهرهای بزرگ کشور استفاده کنند. مثلاً اگر استادی در دانشگاه صنعتی شریف درسی را برای مقطع دکترا ارائه کند، تمام دانشجویان دکترایی که گذراندن آن درس برای انجام پایان نامه اشان مفید باشد، می­توانند از آن استفاده کنند و این اتفاق هم به آموزش و هم به پژوهش در کشور کمک شایانی می­‌کند.

این مدرس دانشگاه در بخش دیگری از سخنانش درباره شیوه‌های ارزیابی دانشجویان در سیستم آموزش آنلاین گفت: وزارت علوم تصمیم گیری در مورد نحوه برگزاری آزمون‌ها را نیز به دانشگاه‌ها واگذار کرده است. دانشگاه صنعتی خواجه نصیر بر اساس نظرسنجی‌ که از اساتید در همه دانشکده ها انجام داده‌ است، نهایتاً تصمیم گرفت آزمون‌های پایان ترم را به صورت مجازی برگزار کند و البته گویا در برخی از دانشگاه‌ها، تصمیم گرفته شده است که با رعایت فاصله ایمن، امتحانات به صورت حضوری برگزار شود.

چالش‌های آزمون‌های آنلاین

فنائی در پاسخ به این پرسش که چالش‌های اصلی آزمون‌های آنلاین چیست، گفت: برای برگزاری بدون مشکل آزمون‌های الکترونیکی، اولاً به یک اینترنت پرسرعت نیاز است تا اختلالی در روند برگزاری آزمون ایجاد نشود و به خصوص چون بسیاری از آزمون‌ها در زمان مشخصی برگزار می­‌شود و بعد از آن سایت آموزش مجازی بسته می­‌شود، اختلال در اینترنت مشکلات جدی را در آزمون ایجاد می‌کند.

وی ادامه داد: در امتحانات حضوری هم متأسفانه تعدادی تقلب و تخلف رخ می‌دهد، حالا با سیستم آزمون مجازی که دانشجو در دید استاد و مراقب آزمون نیست، ممکن است تخلف‌های بزرگی اتفاق بیفتد و این موضوع، چالش دوم و چالش اصلی برگزاری آزمون‌های مجازی است و اگر هم به هر دلیلی ارزیابی اطلاعات دانشجویان به درستی انجام نشود، زحمات استاد عملاً عبث و بیهوده خواهد بود.

فنائی در ادامه در پاسخ به این پرسش که اساتید چگونه می‌­توانند احتمال بروز تخلف را در آزمون‌های غیرحضوری کم کنند، بیان کرد: یکی از کارهایی که می‌شود کرد، این است که استاد از دانشجویان بخواهد در طول مدت امتحان، دوربین لپ‌تاپ خود را روشن کنند که البته ممکن است دانشجویی بگوید لپ‌تاپ یا وب‌کم ندارد. همچین واضح هست که اداره یک کلاس شلوغ با این روش هم چندان امکان پذیر نیست، چون حتی اگر همه‌ دانشجویان در زمان امتحان، دوربین خود را روشن کنند، باز مشخص نیست که امتحان به سلامت برگزار شود، چون ممکن است یک نفر پشت دوربین بنشیند و به دانشجو کمک کند. متاسفانه یکی از مواردی که بعضاً گزارش شده، این است که تعداد محدودی از دانشجویان خانم، زیر مقنعه خود هندزفری می‌گذارند و از این راه تقلب می‌کنند و این موضوع حتی اگر در کل زمان امتحان، دوربین روشن باشد برای استاد قابل تشخیص نیست.

وی گفت: این موضوع متداول شده است که در آزمون‌های مجازی، بعضی از اساتید پارامترهای سوال را برای دانشجویان متفاوت می­‌دهند، یعنی مثلاً پارامترهای سؤال را به رقم‌های شماره‌ دانشجویی دانشجویان وابسته می­‌کنند که باز به نظر نمی­‌رسد این شیوه برگزاری آزمون، صددرصد جلو تخلفات را بگیرد. چون در این حالت، یک دانشجوی قوی می­تواند سوال را به صورت پارامتری حل کند و حل آنرا در اختیار سایر دانشجویان قرار دهد. به طور خلاصه می­‌توان گفت که آزمون‌های مجازی می‌تواند مشکلات بسیار زیادی داشته باشد.

فنائی در پاسخ به اینکه بهترین روش برگزاری آزمون غیرحضوری که احتمال تخلف را بسیار کم می­کند، چیست، گفت: بر اساس آموزش‌هایی که در این رابطه به اساتید دانشگاه داده شده است، به نظر می‌رسد تنها روشی که می‌تواند احتمال تخلف در آزمون را بسیار کم کند، این است که از یک بانک سوال غنی استفاده شود و در این بانک سوال تستی، سوالات به صورت تصادفی انتخاب شود و گزینه‌های سوالات نیز به صورت تصادفی ارائه شود. بهتر است که بعد از پاسخ دادن دانشجو به هر تست، امکان بازگشت به آن تست و تغییر جواب وجود نداشته باشد و خوشبختانه سامانه‌های آزمون مجازی دانشگاه‌ها در حال حاضر همه این امکانات را دارند. در این حالت اگر دوربین‌های دانشجویان هم روشن باشد، احتمال تقلب نزدیک صفر خواهد بود و البته زمان امتحان حتماً بایستی محدود باشد.

به گفته‌ی وی استاد نمی‌تواند با موعظه و نصیحت به دانشجویان و توصیه به رعایت اخلاق، امیدوار باشد که هیچ تقلبی رخ نمی­دهد و حتماً باید سیستم امتحان غیر حضوری به گونه‌ای باشد که احتمال تقلب و تخلف را بسیار کم کند.

این استاد دانشگاه در پایان افزود: البته همه این مسائل و تخلفات مربوط به درصد کمی از دانشجویان می‌­شود که اهل زحمت کشیدن نیستند و باید با سازوکاری با تخلف آن‌ها مقابله شود.

ایسنا