به گزارش خبرنگار مهر، یکی از نقاط ضعف اقتصاد ایران را می‌توان وابستگی بودجه دولت به درآمدهای حاصل از خام‌فروشی نفت دانست. این نقطه ضعف این فرصت را به آمریکا و متحدانش داده تا با اعمال تحریم‌های نفتی و ایجاد محدودیت بر صادرات نفت ایران بر معیشت مردم فشار آورده و جمهوری اسلامی ایران را وادار به تغییر رفتار سیاسی کند. به همین دلیل گذر از خام‌فروشی نفت و حرکت به سمت توسعه صنایع پالایشی و تولید و صادرات فرآورده‌های نفتی به یک ضرورت در اقتصاد ایران تبدیل شده است.
ضرورت پرهیز از خام فروشی با اتکا به نیروهای توانمند داخلی
کارشناسان معتقدند راهکار اصولی بی‌اثرکردن تحریم‌های نفتی آمریکا، صادرات فرآورده‌های نفتی به جای نفت خام است؛ زیرا بازارهای متنوع فرآورده‌های نفتی در دنیا و وجود مشتریان زیاد نسبت به نفت خام و روش‌های متنوع انتقال فرآورده امکان شناسایی و تحریم‌پذیری آنها را بسیار کاهش می‌دهد. همچنین صادرات فرآورده برخلاف نفت خام در قالب محموله‌های کوچک امکان‌پذیر است؛ بنابراین حجم تراکنش‌های بانکی نیز تا حد ممکن کوچک می‌شود. در نتیجه علاوه بر دور زدن تحریم‌های نفتی، حتی امکان تحریم‌پذیری پول حاصل از فروش فرآورده‌های نفتی ایران در سیستم هوشمند بانکی نیز به شدت کم می‌شود. نمونه بارز این موضوع عملکرد پتروشیمی‌های کشور در این حوزه است که با وجود تحریم‌های نفتی و بانکی، هم می‌توانند فرآورده‌های خود را صادر کنند و هم ارز حاصل از فروش را به راحتی وارد کشور کنند.
ساخت پالایشگاه و تولید فرآورده به سه عامل نیروی انسانی متخصص، تکنولوژی و تأمین مالی بستگی دارد. در بحث نیروی انسانی متخصص به مدیران پروژه و پیمان‌کاران دارای دانش فنی نیاز است. تکنولوژی نیز شامل دانش فنی و تجهیزات فرآیندی می‌شود. وجود دو عامل ذکر شده شرط لازم برای ساخت پالایشگاه است اما این دو عامل زمانی می‌تواند به کار آید که تأمین مالی ساخت این واحدها به موقع انجام شود، زیرا ساخت یک واحد پالایشی ۲۵۰ هزار بشکه‌ای به حدود ۵ میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد که رقم بزرگی محسوب می‌شود.در داخل کشور دو عامل اول یعنی نیروی انسانی متخصص و تکنولوژی ساخت موجود است.
محمدعلی خطیبی، مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس نماد خودباوری ملی است، گفت: اگر ما در این حوزه مشکلی داشتیم نمی‌توانستیم پالایشگاه ستاره خلیج فارس را با نیروهای متخصص داخلی راه‌اندازی کنیم، ما در حوزه پالایشگاه سازی توانایی لازم را داریم. سه فاز بزرگ ستاره خلیج فارس بدون حضور نیروهای خارجی آغاز به کار کرد؛ نیروی انسانی متخصص و تحصیل‌کرده زیادی در اختیار کشور ما هست و می‌توانیم آنها را سازماندهی و استفاده کنیم.
تأمین مالی؛ پاشنه آشیل توسعه ظرفیت‌های پالایشی
احسان حسینی، کارشناس حوزه انرژی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه مانع جدی در مسیر پالایشگاه‌سازی در ایران، تأمین مالی ساخت این واحدها است، گفت: در گذشته برای حل مشکل تأمین مالی دو راهکار مورد استفاده قرار می‌گرفت. راهکار اول جذب سرمایه خارجی (فاینانس) از کشورهای اروپایی بود که پس از تحریم‌های سال ۹۰ دیگر محقق نشد. بعد از برجام نیز هر چند فضا برای مذاکره و انعقاد قرارداد با شرکت‌های بزرگ نفتی فراهم شد اما به دلیل رفتار دوگانه آمریکا در قبال ایران و وجود منافع این شرکت‌ها در ایالات متحده، با وجود اعطای امتیازات فراوان، این شرکت‌ها حاضر به سرمایه‌گذاری در ایران نشدند.
وی افزود: راهکار دوم سیاست تخفیف خوراک به پالایشگاه‌ها بود. بدین صورت که اگر بخش خصوصی با کمک سرمایه‌های مردمی پالایشگاه بسازد به او تخفیف ۱۰ درصدی در خوراک داده می‌شد تا سوددهی طرح بالا رفته و برای جذب سرمایه داخلی جذابیت ایجاد شود. اما این روش به دلیل دوره طولانی مدت بازگشت سرمایه و سود کم برای جذب سرمایه‌های خرد مردمی و بخش خصوصی مناسب نبود و نتوانست انتظارات وزارت نفت در این حوزه را برآورده کند. در نتیجه مشکلات مربوط به تأمین مالی واحدهای پالایشی باعث شد سهل‌انگاری زیادی در توسعه و ساخت پالایشگاه در داخل کشور صورت گیرد.
تنفس خوراک، نفسی تازه برای ساخت پالایشگاه
حسینی اظهار داشت: در این راستا کمیسیون انرژی مجلس پاییز سال گذشته طرحی با عنوان «افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایه‌های مردمی» را تصویب کرد. ایده اصلی این طرح برای حل مشکل تأمین مالی، اعطای تنفس خوراک به پالایشگاه‌ها برای جذب سرمایه‌های مردمی است. در روش تنفس خوراک در سال اول و دوم بهره‌برداری طرح، خوراک به صورت رایگان به پالایشگاه داده می‌شود؛ بدین صورت سوددهی طرح در دو سال ابتدایی بسیار بالا رفته به طوری که اصل پول به علاوه سود سالیانه ۴۰ درصد به سرمایه‌گذاران بازمی‌گردد؛ در حالی که آنها همچنان سهام‌دار آن پالایشگاه باقی می‌مانند. سپس اقساط دو سال تنفس خوراک طی ۱۰ سال بعد از روی سود سالیانه پالایشگاه کم می‌شود.
به گفته این کارشناس انرژی، بعد از بازگشت مجدد تحریم‌های نفتی، میزان صادرات نفت خام و میعانات گازی کشور از ۲.۵ میلیون بشکه در روز کاهش داشته است. در نتیجه وزارت نفت به اجبار تولید نفت راه کاهش داده است که این موضوع به میادین نفتی کشور آسیب جدی زده و تولید صیانتی میادین را کاهش می‌دهد. همچنین در حال حاضر کشور با تولید مازاد ۲۰۰ هزار بشکه میعانات گازی روبرو است که به دلیل نیاز کشور به گاز نمی‌توان مانند نفت جلوی استخراج آن را گرفت و به همراه گاز از میادین گازی کشور خارج می‌شود. در نتیجه ممکن است برای ذخیره‌سازی میعانات حتی کشتی از سایر کشورها کرایه کنیم که تبعات اقتصادی سنگینی برای کشور دارد.
وی ادامه داد: با اجرای ایده تنفس خوراک، آن بخشی از تولید نفت خام و میعانات گازی که با کاهش تکلیفی همراه بوده یا در کشتی‌ها ذخیره سازی می‌شود به صورت یک وام ۱۲ ساله به پالایشگاه‌ها داده می‌شود تا سرمایه‌گذاران اصل و سود پول خود را در کمترین زمان ممکن دریافت کنند. بنابراین به نظر می‌رسد این مدل برای جذب سرمایه‌های خرد و نیمه‌خرد مردمی مناسب است.
مجلس، پای کار ساخت پالایشگاه
به گزارش خبرنگار مهر، طرح «افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایه‌های مردمی» در ۲ تیرماه امسال در صحن علنی مجلس مطرح شد و با رأی قاطع نمایندگان خانه ملت کلیات آن به تصویب رسید. سپس در بررسی جزئیات به دلیل برخی ابهامات درباره نحوه اعطای تنفس خوراک به کمیسیون انرژی ارجاع داده شد. پس از بحث و بررسی اعضای کمیسیون انرژی، دوشنبه هفته گذشته این طرح بار دیگر در صحن علنی مجلس مطرح شد و پس از برخی اصلاحات جزئی، جزئیات طرح نیز توسط بهارستانی‌ها به تصویب رسید.
علی اکبر کریمی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در گفتگو با خبرنگار مهر درباره فواید این طرح گفت: قطعاً این طرح یک طرح ضد تورم هست چون بخشی از عظیمی از نقدینگی کشور را به سمت تولید هدایت می‌کند، طرحی است که باعث ایجاد تولید ثروت در کشور می‌شود چون ارزش افزوده را ایجاد می‌کند و ثروت زیادی در کشور به جای خام فروشی نفت وارد کشور می‌شود اشتغال زیادی برای کشور به همراه دارد.
پس از تصویب کلیات و جزئیات این طرح در صحن علنی مجلس حال نوبت وزارت نفت است که آئین‌نامه اجرایی آن را ظرف دو ماه در هیئت وزیران به تصویب برساند تا ساخت پالایشگاه در کشور وارد فاز عملیاتی شود. امید است که در فرصت ایجاد شده در تحریم بتوانیم با ساخت پالایشگاه و تولید فرآورده معضل یک قرن اخیر اقتصاد کشور یعنی خام‌فروشی نفت را حل کنیم و گام بلندی در راستای رونق تولید برداریم.
