سدی که می‌تواند صلح ایران و افغانستان را بر هم بزنددر سال‌های اخیر،
بحران آب و منابع آبی در سطح جهان به مرکز توجه بین‌المللی منتقل و به
مسأله‌ای کاملاً امنیتی تبدیل شده که می‌تواند حتی در تعیین وضعیت جنگ یا
صلح میان کشورها تأثیرگذار باشد. در همین راستا، به تازگی بحث‌هایی
درباره یک اقدام دولت افغانستان در حوزه منابع آب درگرفته که می‌تواند
وضعیت صلح میان این کشور با ایران را به خطر بیندازد.
به گزارش تابناک، به تازگی موضوع ساخت سد «سلما» در افغانستان، به محور
مباحثی مهم درباره منطقه تبدیل شده و تأثیر آن بر روابط ایران و افغانستان
به طور جدی مورد بحث قرار می‌گیرد.
بنا بر این گزارش، «کریستین ساینس» مانیتور از جمله مطبوعاتی است که به تازگی به این موضوع پرداخته و ابعاد آن را بررسی کرده است.
این نشریه در مطلب خود اشاره می‌کند، پس از چهار دهه کار، پروژه سد
«سلما» که تاکنون به واسطه تنش‌های مستمر در افغانستان، اشغال این کشور به
دست نیروهای خارجی و جنگ داخلی به تعویق افتاده بود، به مرحله
بهره‌برداری نزدیک شده است. قرار است این پروژه دویست میلیون دلاری که هند
مسئول اجرای آن است، اواخر سال ۲۰۱۴ به بهره برداری برسد.
به نوشته مانیتور، مقامات افغانی می‌گویند، برنامه‌ای برای مذاکره با
ایران درباره حق آب ندارند؛ اما تحلیلگران و کار‌شناسان غربی هشدار
می‌دهند که نبود موافقت‌نامه‌ای در این زمینه، می‌تواند روابط افغانستان
با ایران را ـ که هم اکنون نیز چندان خوب نیست ـ به وضعیت وخیم‌تری دچار
کند.
«فضل احمد ذاکری»، مدیر بخش رودهای هریرود و مرغاب در وزارت انرژی و آب
افغانستان در این زمینه گفته است: «ما پروژه‌های بسیاری در افغانستان داریم
و هر پروژه‌ای دشمنان خود را دارد؛ اما متأسفانه سد سلما سه دشمن دارد...
توقف کار ممکن است. ما این سد را تکمیل می‌کنیم».
ذاکری می‌گوید: یکی از این «دشمنان»، پاکستان است، زیرا این کشور از ساخته
شدن این سد به دست هند (رقیب دیرینه خود) خشنود نیست. این در حالی است که
در ماه آوریل، مقامات اطلاعاتی افغانستان اعلام کردند که طرح انفجار سد
سلما با ۲۸۶۰ پاوند مواد منفجره را خنثی کرده‌اند. آن‌ها مدعی شدند که
این نقشه با کمک سرویس اطلاعاتی پاکستان طراحی شده بود.
ذاکری می‌افزاید: دو دشمن دیگر این سد، ایران و ترکمنستان هستند، زیرا این
پروژه، سبب کاهش جریان آب به سمت سرزمین‌های آن‌ها می‌شود. مقامات افغان
تاکنون چندین بار ایران را به طرح‌ریزی حملاتی علیه سد سلما متهم
کرده‌اند. در یک مورد، آن‌ها مدعی شدند ایران به یک فرمانده طالبان پول
داده تا با دویست نیروی مسلح، خود حمله‌ای علیه سد ترتیب دهند. با این
حال، ذاکری به صراحت اشاره می‌کند که هیچ گونه مدرکی مبنی بر اقدام منفی
ایران علیه این سد موجود نیست و ایرانیان تنها به طور پیوسته خواستار
مذاکره در این زمینه هستند.
اما دلیل نگرانی ایران از این پروژه کاملاً مشخص است: در صورت ساخت سد
سلما، میزان جریان آب هریرود به سمت ایران، ۷۳ درصد کاهش پیدا می‌کند. این
در حالی است که بخش مهمی از مناطق شرقی ایران به آب هریرود وابسته هستند.
مؤسسه مطالعاتی «شرق ـ غرب» در سال ۲۰۱۰ با انتشار گزارشی درباره منابع
آبی افغانستان، تأکید کرد که همکاری همسایگان درباره منابع آب، یک گزینه و
انتخاب نیست، بلکه تنها راه موجود است. بنا بر این گزارش، نبود
موافقت‌نامه‌های دوجانبه یا منطقه‌ای در این زمینه، تهدیدی جدی را متوجه
توسعه پایدار و امنیت در منطقه کرده است.
گفتنی است، افغانستان و ایران، نخستین بار در سال ۱۹۵۰ کمیسیونی مشترک
برای مدیریت منابع آبی مشترک تأسیس کردند و در سال ۱۹۷۳، توافق شد که
ایران میزان مشخصی آب دریافت کند. با این حال، «شجاع الدین ضیایی»، معاون
وزارتخانه انرژی و آب افغانستان می‌گوید، هم‌اکنون کابل دلیلی برای انجام
مذاکرات آب با ایران نمی‌بیند».
وی در این زمینه گفته: «شاید آن‌ها نیاز داشته باشند که با ما گفت‌و‌گو
کنند؛ اما ما هیچ نیازی به گفت‌و‌گو با ایران و مذاکره درباره آب
نمی‌بینیم. در حال حاضر، نه».
این در حالی است که ایران تاکنون همکاری فعالی در حوزه پروژه‌های مربوط به
منابع آب و نیز تولید الکتریسیته با افغانستان داشته است. در یکی از
آخرین موارد، مجید نامجو، وزیر نیروی ایران با سفر به افغانستان در ماه
ژانویه، دو توربین برق ایران در هرات را افتتاح کرد.
به هر حال، به نظر می‌رسد نادیده گرفته شدن رویکرد همکاری‌جویانه ایران در
قبال مسائل مربوط به افغانستان و پافشاری دولتمردان افغان به تکروی در
حوزه منافع مشترک، زمینه‌ای را فراهم آورده که در صورت تداوم، می‌تواند به
طور جدی آینده روابط دو کشور را تهدید کند.
