ایران اکونومیست- سامانه بارشی که از ابتدای امسال در اغلب نقاط کشور فعال شد در برخی نقاط سیل های سنگینی را به راه انداخته و خساراتی در پی داشته است با این حال چشم امید همه به سیلاب هایی است که با ذخیره سازی و مدیریت آنها بتوان کم آبی را جبران کرد.
هرچند سدسازی به عنوان یک مولفه مهم در ذخیره سازی آبهای سطحی و باران ها به شمار می رود با این حال کارشناسان حوزه آب و منابع طبیعی نظرات متفاوت نسبت به این نوع ذخیره سازی دارند به نحوی که برخی سدها را چندان راه مطمئن برای ذخیره سازی نمی دانند و برخی نیز بر ضعف مدیریتی در بالادست رودخانه ها تاکید می کنند.
* اگر سیلابها مدیریت شده بود، خسارات سیل اتفاق نمی افتاد
یک متخصص و دکترای منابع طبیعی و سیل در دانشگاه فردوسی مشهد در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: بارندگی های امسال به گونه ای نبود که چنین سیل و خسارت هایی را به همراه داشته باشد، به عنوان مثال سیلی که در شیراز جاری شد ناشی از بارش 23 میلیمتر باران بود که حجم قابل توجهی نیست.
محمد تقی دستورانی افزود: در سالهای گذشته طبیعت و محیط زیست را به شدت تخریب کردیم به گونه ای که دیگر زمین، توان نگهداری و ذخیره سازی آب را ندارد.
وی اظهار داشت: زمین دارای خاک حاصلخیز و پوشش گیاهی، هنگام باران مانند یک اسفنج عمل می کند و آب باران در آن نفوذ کرده و وارد سفره های زیرزمینی می شود و در این صورت روان آب و سیلاب زیاد بوجود نمی آید.
رئیس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد گفت: اما اکنون مراتع و جنگلها از بین رفته اند و از آنجا که سطح زمین در بالادست برهنه شده دیگر آب جذب نمی کند و این آب به سوی رودخانه ها روان شده و منجر به بروز سیل می شود.
دستورانی افزود: طبیعت در طی سالهای گذشته بیمار شده به طوری که نه تحمل باران زیاد و نه تحمل باران کم را دارد یعنی تغییر اقلیم و نوبت بارندگی و ساخت و ساز در بستر رودخانه ها آسیب پذیری طبیعت را تشدید کرده است.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: راهکار پایدار و درازمدت برای ذخیره سازی و استفاده بهینه از سیلابها، مدیریت حوزه های آبخیز در بالادست رودخانه هاست تا آب، جذب زمین و سفره های زیرزمینی شود و دیگر سیل به وجود نیاورد.
دستورانی اظهار داشت: در مناطقی که سیل به وجود آمده، خانه ها مملو از رسوب ناشی از خاک حاصلخیزی است که باران آن را شسته و روانه خانه ها کرده است.
وی گفت: اگر زمین پوشش گیاهی مناسب داشته باشد، سه برابر حد معمول توان جذب آب را دارد و دیگر هر بارندگی منجر به ایجاد روان آب و جاری شدن سیل نمی شود.
* سدسازی راهکاری پایدار نیست
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد افزود: سد سازی راهکار پایدار برای ذخیره سازی مناسب سیلاب های ناشی از باران نیست زیرا آب پشت سد تبخیر و تالاب های پایین دست رودخانه ها خشک می شود و طبیعت و مردم سهمی از این آب نمی برند.
وی اظهار داشت: بهترین شیوه برای مدیریت سیلابها و جلوگیری از هدررفت آنها، مدیریت صحیح محیط زیست در حوزه بالادست رودخانه است در غیر این صورت آب شیرین رودخانه ها هدر می رود، همان طور که بیش از 30 میلیارد مترمکعب از آب شیرین رودخانه های استان خوزستان در یک ماه اخیر به دریا ریخته شد، در حالی که این میزان معادل یک سوم نیاز مصرف سالانه آب در کشور است.
وی گفت: مشهد شرایط خوبی در مدیریت سیلابها ندارد و طبیعت در بالادست رودخانه های منطقه طرقبه و شاندیز تخریب شده است و در اراضی و بستر رودخانه های آنجا ویلا سازی کرده اند.
دستورانی افزود: از یک سو مراتع و پوشش گیاهی در بالادست از بین رفته و از سوی دیگر ویلاسازی ها مسیر عبور آب را بسته است، لذا بارندگی در ارتفاعات منجر به بروز سیل می شود.
وی اظهار داشت: وجود مسیل ها در شهر مشهد نیز دردی را دوا نمی کند زیرا ظرفیت آنها در جمع آوری به قدری نیست که همه آبها را هدایت کند و در صورتی که بارندگی از حد معینی بیشتر شود، کل شهر دچار مشکل می گردد.
* سازمان هواشناسی تجهیز شود
یکی از استادان و متخصصین حوزه جغرافیا و بنیانگذار جغرافیای سیاسی در کشور نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: طی 70 سال اخیر بارش چنین بارانی در کشور بی سابقه بوده و همه اقشار بسیج شدند تا خسارت های ناشی از بروز این بارندگی را به حداقل و همچنین میزان جمع آوری سیلابها را به حداکثر برسانند.
محمد حسین پاپلی یزدی افزود: مشکلاتی که در نتیجه سیل در کشور به وجود آمد نشان داد که اشکالاتی در حوزه های آبخیزداری و آبخوانداری وجود دارد ضمن این که در نتیجه تخریب مراتع و جنگلها و محدود کردن حریم رودخانه ها، نقاط شهری و روستایی با اندک بارانی از سیل آسیب می بینند.
وی اظهار داشت: این مشکلات نشان می دهد باید در سیاست های مرتبط با حفظ منابع طبیعی و محیط زیست تجدید نظر کنیم و در این راستا نخستین گام می تواند اختصاص بودجه بیشتر به سازمان هواشناسی برای افزایش تجهیزات آن به منظور پیش بینی بهتر تغییرات اقلیمی باشد.
این استاد دانشگاه گفت: در برخی کشورها سازمان هواشناسی قادر به پیش بینی تغییرات جوی تا سه ماه آینده است لذا در صورتی که اعتبارات بیشتر به این سازمان داده شود تا بتواند ارتباطات جهانی خود را گسترش دهد و تجهیزاتش را به روز کند می تواند با پیش بینی زودتر وضعیت هوا از بروز سوانح جلوگیری و همچنین باعث مدیریت بهتر بارندگی ها شود.
پاپلی یزدی افزود: اگر سازمان هواشناسی فعالیت سامانه بارشی سال جاری را دو ماه زودتر پیش بینی می کرد مسئولان پشت سدها را تخلیه می کردند تا هنگام بروز سیلابها، آب بیشتری در آنها جمع شود.
* نظارت بر اجرای قوانین مهمتر از سدسازی است
این پژوهشگر حوزه جغرافیا گفت: مجلس شورای اسلامی نیز باید قوانین سختگیرانه تری نسبت به تخریب محیط زیست و منابع طبیعی در کشور وضع کند البته قوانینی در حوزه آبخیزداری و آبخوانداری و همچنین تشکیلات اداری در زمینه مدیریت این بخش وجود دارد اما این قوانین به خوبی اجرا نمی شود.
پاپلی یزدی اظهار داشت: سالهاست که هزاران هکتار از مراتع تخریب شده و در آن کشت دیم یا ویلاسازی انجام گرفته، هزاران هکتار از جنگلها از بین رفته است و این آثار نتیجه عمل نکردن به قانون و نظارت ضعیف بر اجرای قوانین است.
وی ادامه داد: اخیرا در 150 کیلومتر از مرز ایران و عراق و در کردستان آن کشور، به اندازه بارندگی های اخیر در ایران، باران باریده اما به دلیل پابرجا بودن جنگلها و مراتع و شبکه صحیح آب در شهرها، هیچ سیلی به وجود نیامد.
وی گفت: در بارندگی های اخیر پشت سدها و تالاب ها و دریاچه ها از آب پر شد اما به همان میزان گل و لای ناشی از سیل در خانه ها انباشته شد و اگر مراتع و جنگلها و پوشش گیاهی اراضی بالادست رودخانه ها از بین نمی رفت هیچ گاه شاهد بروز سیل نبودیم.
این استاد دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه فردوسی مشهد افزود: سدسازی در کشور واجب است اما مهمتر از آن مدیریت صحیح مراتع و جنگلها و همچنین پیش بینی درست هواشناسی است که باید در این زمینه تدابیر ویژه اندیشیده شود.
* بارندگی در خراسان رضوی به خوبی مدیریت شد
مدیر عامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی نیز گفت: بارندگی امسال در این استان بسیار مناسب بود و بارش های اندک سالهای گذشته را جبران کرد.
محمد علایی افزود: میانگین بارش باران در خراسان رضوی طی یک سال زراعی 221 میلیمتر است اما از ابتدای امسال تاکنون در مدت یک ماه 244 میلیمتر باران در این استان بارید.
وی اظهار داشت: با این حجم باران شاهد بروز اتفاق ناگوار در نتیجه سیل نبودیم و این نشان دهنده مدیریت مناسب بحران در خراسان رضوی است.
وی گفت: در بارش های اخیر این استان انسجام مدیریتی مناسب بین مسئولان استان ایجاد شد و در همه شهرستان ها از دستگاه قضایی تا مدیران کل و شهروندان همه برای مدیریت وقایع، همراهی و همدلی مناسبی داشتند.
دبیر کمیته سیل در خراسان رضوی افزود: با همراهی مدیران گلوگاه های خطر بروز سیل در همه شهرستان های استان لایروبی شد و به عنوان مثال 80 کیلومتر از بستر رودخانه کشف رود لایروبی و کانال زرکش در مدت پنج شبانه روز باز شد.
علایی اظهار داشت: سیل های سالهای گذشته خرابی های بسیار در مشهد، تایباد، تربت حیدریه و برخی نقاط دیگر خراسان رضوی به همراه داشت اما امسال با انسجام و همدلی مسئولان خسارت های ناشی از سیلاب های شدید در کلات، درگز، بجستان، گناباد، تربت جام ، خواف و سایر نقاط کمتر بود.
وی گفت: آبهای سطحی و سیلابهای ناشی از باران هدر نمی رود، بخشی در پشت سدها جمع آوری شده و بخشی دیگر دشتها را تغذیه می کنند.
مدیر عامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی افزود: در نتیجه بارندگی و جاری شدن سیلابهای امسال حجم آب پشت سدهای استان از 290 میلیون مترمکعب به 600 میلیون مترمکعب رسید و در پشت سد دوستی نیز بیش از 250 میلیون مترمکعب آب جمع شد.
علایی با بیان اینکه سد دوستی تامین کننده آب شرب مشهد است اظهار داشت: برای تامین 30 میلیون متر مکعب آب مورد نیاز سد دوستی باید دو هزار میلیارد تومان هزینه می شد اما به برکت باران های اخیر بیش از 250میلیون مترمکعب آب به پشت این سد رسید.
