قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی و در راس آن بنزین همواره بر سایر موئلفه‌های اقتصادی تاثیرگذار بوده است. این موضوع علاوه بر آنکه بر مواردی مانند قیمت تمام شده کالاها و خدمات سایه انداخته، همچنین یکی از مهمترین فاکتورها در شدت مصرف انرژی به شمار می‌رود.
با نزدیک‌شدن قیمت حامل‌های انرژی به قیمت‌های واقعی، از میزان مصرف کاسته شده و در مقابل با پایین آمدن قیمت‌ها، مصرف بالا می‌رود.
همین موضوع سبب شد تا ایران در میانه دهه 80 شمسی، بنزین را سهمیه‌بندی کند و در ادامه تا اواخر همان دهه، قیمت برخی از حامل‌های انرژی را افزایش دهد. این اقدامات اگرچه تا چند سال بر میزان مصرف و کاهش آن موثر بود اما به دلیل آنکه تورم سالانه در قیمت‌ها در نظر گرفته نشد و از سوی دیگر با جهش قیمت نفت در بازارهای جهانی و افزایش ارزش دلار در ایران، قیمت حامل‌های انرژی دوباره از قیمت‌های واقعی دور شد.
همین امر زمینه را برای رشد دوباره مصرف فراهم کرد تا آنجا که سالانه چیزی معادل 1348.65 میلیون بشکه نفت خام در ایران به عنوان سوخت می‌سوزد.
با یک حساب سرانگشتی و با در نظر گرفتن صادرات 2 میلیون بشکه‌ای نفت خام، ایران هر سال معادل دوسال از صادرات خود را می‌سوزاند.
در این زمینه گفت و گویی با «محسن دلاویز»، مشاور وزیر نفت و مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت انجام داده‌ایم.
دلاویز در این گفت و گو با اشاره به وضعیت حمل و نقل کشور و تاثیر آن بر مصرف سوخت گفته که بحث قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی نیازمند تصمیمات منطقی و جسورانه است و برای ساماندهی تقاضای مصرف سوخت باید نگاه‌ها به خودروسازان معطوف شود.
وی معتقد است با وجود پایین بودن سرانه مالکیت خودرو در ایران اما شدت انرژی بالاست و همین امر باعث شده تا حدود 24 درصد از انرژی در کشور در بخش حمل و نقل مصرف شود.
در ادامه متن کامل این گفت و گو را می‌خوانید.
- ایرنا: آمارها نشان می‌دهد شدت مصرف انرژی در ایران بالاست. به نظر شما مهمترین بخش تاثیرگذار در این زمینه، کدام بخش است؟
** دلاویز: مصرف نهایی انرژی در سال 1395، 1348.65 میلیون بشکه معادل نفت خام بوده که حدود 24درصد آن در بخش حمل و نقل مصرف شده است. از این میزان سهم بنزین 48 درصد، نفت‌گاز 34 درصد، گاز طبیعی 15 درصد، برق 1 درصد و سوخت هوایی 3 درصد بوده است.
- ایرنا: بنابراین بنزین به تنهایی نیمی از مصرف انرژی در بخش حمل و نقل را تشکیل داده است. آیا وضعیت مصرف بنزین در کشور در سال‌های اخیر تغییر کرده و سهمیه‌بندی و توقف آن تاثیری بر میانگین مصرف این سوخت داشته است؟
** دلاویز: مصرف بنزین در اولین سال سهمیه‌بندی یعنی سال 85، به طور میانگین، 73.6 لیتر در روز بود اما با اجرای سهمیه‌بندی، این عدد در سال بعد با افتی حدود 10 میلیون لیتری همراه شد و به 64.5 لیتر در روز رسید.
در ادامه هم تا سال 90 روند مصرف با وجود افزایش تعداد خودروها در کشور، کاهشی بود تا آنجا که در این سال، میانگین مصرف بنزین در روز زیر 60 میلیون لیتر بود اما بعد از آن شیب مصرف بنزین معکوس شد و متوسط مصرف روزانه بنزین در سال 96 حدود 80.7 میلیون لیتر و در سال 97 حدود 87.7 میلیون لیتر بوده است.
این اعداد نشان می‌دهد رشد مصرف بنزین در سال 97 نسبت به 90، 46.5 درصد و در سال 97 نسبت به 96 حدود 8.7 درصد بوده است. این در شرایطی است که رشد آمار خودرو سبک در سال گذشته در مقایسه با سال قبل آن تنها به 3.4 درصد می رسد.
آمارها نشان می‌دهد این رشد مصرف در سال‌های قبل از آن متناسب با رشد تعداد خودرو در کشور افزایش پیدا کرده اما در سال گذشته این نسبت بر هم خورده و رشد مصرف بنزین در مقایسه با رشد تولید خودرو 2 برابر شده است.
- ایرنا: میانگین مصرف بنزین در سال گذشته حدود 87.7 میلیون لیتر بوده است، مصرف بنزین در تعطیلات نوروز چه رقمی را ثبت کرد؟
** دلاویز: متوسط مصرف روزانه بنزین در تعطیلات نوروز (27 اسفند 97 تا 16 فروردین 98) 97.447 میلیون لیتر بود و در همین ایام رکورد مصرف بنزین در کشور شکست و در یک روز 135.8 میلیون لیتر بنزین راهی باک خودروها شد.
- ایرنا: در کنار بنزین، خودروهای سبک از سی.ان.جی نیز استفاده می‌کنند و به نوعی می‌توان سی.ان.جی را در ایران به عنوان سوخت دوم خودروهای سبک دانست. وضعیت مصرف این سوخت در حوزه حمل و نقل چگونه است؟
** دلاویز: متوسط مصرف روزانه گاز طبیعی در سال 96 حدود 20.9 میلیون مترمکعب بود. با نگاهی به آمار مشخص می‌شود که سهم بنزین و گاز طبیعی را در بخش خودروهای سبک در سال 85 یا همان سال اجرای طرح سهمیه‌بندی اختلاف زیادی داشته و در این سال بنزین 97.9 درصد و گاز طبیعی 2.2 درصد از سوخت مورد نیاز خودروهای سبک را تامین کرده است.
با دونرخی شدن و افزایش قیمت بنزین آزاد این نسبت تغییر کرد تا آنجا که در سال 91حدود 25 درصد از سوخت خودروهای سبک توسط گاز طبیعی یا همان سی ان جی تامین می‌شد و بنزین سهمی 75 دردی در این بین داشت.
اما این روند ادامه‌دار نبود و از آن سال به بعد سهم سی.ان.جی در سبد سوخت خودروها کاهش پیدا کرد. در سال 96 خودروهای سبک، 77.5 درصد از سوخت مورد نیاز خود را از بنزین و 22.5 درصد دیگر را از گاز طبیعی تامین کردند.
- ایرنا: به طور متوسط هر خودروی ایرانی چه میزان سوخت مصرف می‌کند؟ و در این مصرف چقدر یارانه پرداخت می‌شود؟
** دلاویز: متوسط مصرف سوخت خودروهای تولیدی کشور در سال 97 حدود 7.7 لیتر در صد کیلومتر بود. آمارها نشان می‌دهد در سال 96 به طور متوسط روزانه 51.7 میلیون دلار یارانه در بخش حمل و نقل پرداخت شده که سهم بنزین 13.1 میلیون دلار و سهم نفت‌گاز 38.6 میلیون دلار بوده است.
- ایرنا: آمار مصرف خودروهای ایرانی در مقایسه با جهان به شدت بالاست؟ اگر پاسخ شما مثبت است، علت این امر را چه می‌دانید؟
** دلاویز: حمل و نقل در ایران ویژگی‌های متفاوت دارد که مهمترین آن را می‌توان شدت انرژی بالا با وجود پایین بودن سرانه مالکیت خودرو در کشور دانست. تعداد خودرو در ایران به ازای هر یک هزار نفر 240 دستگاه خودرو است که این عدد برای کشور آمریکا 833 و برای ایتالیا 695 ، ژاپن 591 و آلمان 589 است.
ناوگان حمل و نقل سبک و سنگین در ایران فرسوده است. تا پایان سال 97 حدود 19.7 میلیون خودرو سبک (سواری و وانت) در کشور وجود داشت که از این تعداد با توجه به آمار ناجا، نزدیک به 1.3 میلیون دستگاه خودرو فرسوده سبک در ناوگان تردد می‌کرد. نکته قابل توجه این که در پنج سال آینده بیش از 1.9 میلیون خودرو به تعداد خودروهای فرسوده اضافه خواهد شد. از یک میلیون خودرو سنگین نیز بیش از 300 هزار دستگاه خودرو فرسوده است.
همچنین بالا بودن مصرف سوخت و آلایندگی خودروهای تولیدی کشور در کنار پایین بودن طول خطوط ریلی در کشور باعث افزایش مصرف سوخت شده است که این موارد در کنار 11.23 میلیون دستگاه موتورسیکلت که حدود نیمی از آنها فرسوده هستند شدت انرژی در ایران را بالا برده است.
- ایرنا: آماری از شدت مصرف انرژی در بین بخش‌های مختلف حمل و نقل وجود دارد؟
**دلاویز: براساس مطالعات صورت گرفته در موسسه مطالعات و کنترل ترافیک تهران، میزان شدت انرژی اتوبوس، سه و نیم برابر، تاکسی 22 برابر و خودروها شخصی 26 برابر مترو است.
- ایرنا: نقش خودروسازی‌ها در این مصرف کجاست؟
**دلاویز: برای بهینه‌سازی مصرف سوخت، ابزارهای قانونی جهت اعمال فشار به شرکت‌های خودرو‌سازی از جمله ماده 26 جرایم وجود دارد اما به جهت حمایت از تولید ملی از این ظرفیت استفاده نکرده‌ایم ، امیدوارم شرکت‌های خودرو‌سازی توجه جدی به بهبود کیفیت خودروهای ساخت داخل در امر بهینه‌سازی مصرف سوخت را انجام دهند، به هر حال معتقدیم با افزایش چشمگیر تولید بنزین گام بزرگ و راهبردی در تولید بنزین برداشته شده اما برای ساماندهی تقاضای مصرف سوخت باید نگاه‌ها به خودروسازان معطوف شود.
- ایرنا: راه حل چیست؟
** دلاویز: استراتژی‌های مهم در کاهش شدت انرژی و کاهش مصرف سوخت و آلایندگی در بخش حمل و نقل شامل منطقی‌کردن سهم هر یک از مدهای حمل ونقل از کل حمل و نقل کشور و توسعه حمل و نقل ریلی، کاهش مصرف سوخت در خودروهای تولیدی و ارتقای فناوری تولید خودرو و موتورسیکلت و حرکت به سمت تولید هیبریدی و الکتریکی، ارتقاء کیفیت و کارکرد ناوگان حمل و نقل کشور و نوسازی ناوگان، اصلاح ، تکمیل، بهبود و تدوین قوانین و مقررات و استانداردهای مرتبط با مصرف سوخت و حمل و نقل و نظارت بر اجرای صحیح آنها، اصلاح و بهبود وضعیت ترافیک و کاهش تقاضای سفر، استفاده از سوخت‌های اقتصادی و سالم‌تر با رویکرد سوخت‌های تجدیدپذیر، بهینه‌کردن کیفیت سوخت‌ها و سایر فرآورده‌های نفتی مورد مصرف در خودروها و نحوه توزیع آنها و از همه مهمتر فرهنگ سازی، آموزش و اطلاع‌رسانی خواهد بود.
- ایرنا: چه اقداماتی برای فرهنگ‌سازی کاهش مصرف انرژی انجام شده است؟
** دلاویز: در سال گذشته شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت تلاش کرد که تا با وجود اعتبارات محدود با تعامل و همکاری با شرکت بهره‌برداری مترو و راه آهن جمهوری اسلامی و تمرکز بر گروه‌های مهم و اثر گذار جامعه مانند دانش‌آموزان و بانوان گام‌های خوبی در عرصه فرهنگ‌سازی مصرف بهینه سوخت انجام دهد و در سال جاری نیز این مهم با جدیت پیگیری خواهد شد.
- ایرنا: به نظر شما بحث سهمیه‌بندی و افزایش قیمت حامل‌های انرژی می‌تواند در کنترل مصرف تاثیرگذار باشد؟
** دلاویز: تجربه نشان داده که حتما تاثیر خواهد داشت اما نقطه مطلوب برای بهینه‌کردن مصرف ، عرضه سوخت به قیمت واقعی، فارغ از سهمیه و یارانه است.
قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی نیازمند تصمیمات منطقی و جسورانه است . یارانه هنگفت انرژی در این شرایط لطمه‌های جبران ناپذیری به اقتصاد و توسعه کشور وارد می‌کند و این قیمت‌گذاری و مصرف بی‌رویه پیامدهای خطرناکی خواهد داشت و نیازمند عزم ملی و همکاری همه مردم و نهادها به ویژه مجلس و دولت برای برون‌رفت از این وضعیت هستیم.
منبع: ایرنا
