ایران اکونومیست- نیکنام حسینی‌پور مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب درباره انتشار خبری که چند روز پیش درباره پولی‌شدن شابک برای ناشران منتشر شده بود، گفت: بحث پولی‌شدن شابک در خانه کتاب، مسبوق به سابقه است. صحبتی هم نیست که مربوط به امسال یا سال گذشته باشد.
وی در توضیح بیشتر در این‌باره گفت: از شهریور سال ۹۷ بحث‌های کارشناسی در این‌باره مطرح شد و در خانه کتاب درباره این مساله صحبت می‌کردیم که بابت شابک از ناشران وجه دریافت شود. به‌نظرم از ۱۵ شهریور بود که این قضیه در دستور کار قرار گرفت و مکاتباتی هم با معاونت فرهنگی وزارت ارشاد انجام شد. در این زمینه نظرات سازمان جهانی شابک را هم جویا شدیم. خب، نظر سازمان جهانی شابک این است که مؤسسات و شرکت‌هایی که نمایندگی‌اش را در کشورهای مختلف به عهده دارند، از قِبَل شابک، هزینه‌های خود را جبران کنند. البته این مساله مربوط به جبران هزینه‌ها می‌شود و منظورشان درآمدزایی از این راه نیست. هزینه‌ای هم که به این ترتیب درمی‌آید، صرف ارتقای خدمات به ناشران خواهد شد.
مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب در ادامه گفت: نزدیک به ۱۷۰ کشور عضو سازمان جهانی شابک هستند. از این حدوداً ۱۷۰ کشور، نزدیک ۷۰ درصد بابت خدماتی که در زمینه شابک ارائه می‌کنند، وجه و پول دریافت می‌کنند؛ از آمریکا و کشورهای انگلیسی‌زبان گرفته تا همسایگان اطرافمان مثل ترکیه و عراق. البته هزینه‌هایی که می‌گیرند متفاوت است. مثلاً در آمریکا هزینه شابک یک‌روزه با دوهفته‌ای متفاوت است. گروه‌های شابکی هم متفاوت هستند؛ گروه‌های ۱۰ تایی، ۱۰۰ یا هزارتایی دارند. به همین‌ترتیب اگر متقاضی بخواهد شابک ۲۴ ساعته بگیرد، در گروه ۱۰ تایی‌ها قرار می‌گیرد و هزینه‌اش ۴۰۰ دلار می‌شود. همان‌طور که گفتم این هزینه‌ها با توجه به کشورها، مختلف است و به سطح رفاه مردم و اقتصاد آن کشور بستگی دارد. مثلاً با تحقیقی که دوستانم درباره کشورهای همسایه مثل عراق انجام دادند، نزدیک به ۵ دلار برای شابک گرفته می‌شود. با مثلاً در ترکیه هم تقریباً همین مبلغ را می‌گیرند. بنابراین باید توجه کنیم که در اکثر کشورها، بابت شابک مبالغی اخذ می‌شود.
حسینی‌پور گفت: نکته بعدی این است که در ایران، چون از ابتدای استفاده از شابک، پولی از ناشران گرفته نشده و به‌صورت یک خدمت رایگان ارائه شده، رایگان‌بودنش برای همه جا افتاده است. اما باید این خدمت را تعریف کنیم و ناشران هم کم‌کم باید با واقعیت‌های آن آشنا شوند. پیشنهادی که برای مبلغ دریافتی به‌خاطر شابک در جلساتمان مطرح شد، بسیار حداقلی بود. اگر از وجه کارشناسانه به قضیه نگاه کنیم، در کشور ما تعداد زیادی شابک استفاده شده است. یعنی از ابتدای تأسیس شابک در ایران از دهه ۷۰، بیش از ۲ میلیون و ۵۰ هزار شماره شابک صادر شده که از این میزان، حدود ۹۰۰ هزار شابک استفاده شده و روی کتاب‌ها آمده است اما بیش از یک میلیون شابک دیگر بلااستفاده مانده یا کتابی با آنها ثبت نشده است. از همان ابتدای تأسیس، ۱۲ هزار و ۴۸۴ ناشر عضو شابک شدند. ۱۱ هزار و ۴۲۱ ناشرمولف عضو سایت شابک شدند و از خدماتش استفاده کردند. در سال ۹۷ همکاران ما در خانه کتاب پاسخگوی نزدیک به ۴ هزار و ۵۰۰ ناشر بودند؛ یعنی آن‌هایی که در این مدت درخواست داده بودند. درخواست‌شان هم یا صدور شابک بوده یا رفع اشکالی در این زمینه. به نظرم من، این آمار که بیش از یک میلیون شابک از شابک‌های گرفته‌شده بلااستفاده مانده، انگیزه‌ای شده تا نویسندگان یا ناشرانی بیایند، شابک بگیرند، و استفاده‌ای از آن نکنند. چون بابتش وجهی نداده‌اند. در همین‌زمینه، سازمان جهانی شابک به ما ایراد گرفت که مصرف شابک‌تان بسیار زیاد است. مگر جمعیت کشورهایی که به زبان فارسی تکلم می‌کنند یعنی ایران، افغانستان و تاجیکستان چند نفر است؟ به ما گفتند این جمعیت، در بیشترین حالت ۲۰۰ میلیون نفر است اما شما مصرف بالایی در شابک دارید که تقریباً برابر با کشورهای انگلیسی‌زبان است.
وی در ادامه سخنانش گفت: طی چند سال گذشته، بحث کتاب‌سازی هم دغدغه مسئولان بوده هم جزو دغدغه‌های خبرنگاران، اهالی رسانه و اصحاب فرهنگ‌واندیشه. شاید ریشه‌های امر کتاب‌سازی در سیستم آموزشی کشور باشد یا در هرجای دیگر اما به‌نظرم یک زنجیره متصل‌به‌هم است که باعث چنین کاری می‌شود. خروجی‌اش هم می‌شود کتاب‌های ناشی از امر کتاب‌سازی. خب، این اتفاق دارد در کشورمان می‌افتد و نمی‌شود کتمانش کرد. شاید وجهی که از بابت شابک گرفته می‌شود بتواند تا حدودی این نقش بازدارنده را داشته باشد. شاید اعدادی که برای مبلغ شابک در نظر گرفتیم، به‌واسطه پایین‌بودنشان اصلاً مانعی برای این وضعیت نباشند اما حداقل موجب یک بازدارندگی کوچک می‌شوند. فکر می‌کنم ناشران حرفه‌ای با این مساله که وجهی بابت صدور شابک دریافت شود، مشکلی نخواهند داشت. به نظر من کسانی با این امر مشکل دارند که ناشر فصلی یا شِبْه‌ناشر می‌نامم. همین‌امروز که با هم صحبت می‌کنیم، دوستان من در خانه کتاب آمار گرفته‌اند و گزارش دادند ناشری هست که از سال ۸۸ یا ۸۹ کتابی چاپ نکرده اما از چند روز پیش آمده و به شدت در پی گرفتن شابک است. وقتی علت را جویا شدیم متوجه شدم این به‌اصطلاح‌ناشر دنبال کاغذ سهمیه‌ای است که در نهایت بگوید کتابی را با شمارگان هزارنسخه چاپ کردم اما در واقع فقط ۱۰ نسخه چاپ کند. این اتفاقات، متأسفانه واقعیت‌هایی هستند که در فضای نشر کشورمان در حال رخ‌دادن هستند. در نتیجه‌شان هم افرادی که سالم و حرفه‌ای کار می‌کنند، ضربه خواهند خورد. همیشه هم این شبه‌ناشران یا ناشران فصلی سروصدای بیشتری از ناشران حرفه‌ای دارند. چون ناشران حرفه‌ای ما دارند مسیرشان را می‌روند و با بازار جهانی ارتباط دارند. همین مسائل است که باید مدیریت شود و سروسامان داده شود. پولی‌شدن شابک در همین زمینه به نظر من امسال اگر نشد در سال‌های آینده باید انجام شود.
مدیرعامل خانه کتاب افزود: خیلی از خدماتی که در زمینه شابک در خانه کتاب ارائه می‌شود، آنلاین است. در حالی‌که در خیلی از کشورها چنین نیست؛ حتی کشورهای پیشرفته. این خدماتی که دارد در کشور ما ارائه می‌شود و باید به آنها توجه داشته باشیم. بحث گرفتن هزینه بابت صدور شابک هم یک بحث کارشناسی در خانه کتاب بوده است. هیأت امنای خانه کتاب به‌عنوان رکن اصلی تصمیم‌گیری در این نهاد، در آخرین جلسه سال ۹۷ که در روزهای پایانی اسفند برگزار شد، بنا را بر این گذاشت که با توجه به شرایط اقتصادی سال ۹۷ که دامن نشر را هم گرفت، این مساله پولی‌شدن شابک به تعویق بیافتد و فعلاً مطرح نشود. یعنی مصوب شد که فعلاً به تعویق بیافتد اما در زمان مناسب عملیاتی شود؛ و با همکاری اتحادیه ناشران و خود ناشران هم عملیاتی شود. شاید اجرای این طرح را عقب بیاندازیم اما در سال‌های آینده به سمت انجامش خواهیم رفت. هزینه‌ای هم که دریافت می‌شود، صرف خدمات به خود ناشران می‌شود. بنابراین تاکید می‌کنم که گرفتن وجه برای شابک، به معنی این نیست که ما به‌دنبال درآمدزایی برای خانه‌کتاب از این راه باشیم. این هزینه، صرف زیرساخت‌های شابک خواهد شد. هر مؤسسه دیگری هم به غیر از خانه کتاب متولی باشد، باید این هزینه را دریافت کند. باید ناشران و همه نهادهای غیردولتی کشور این سوال را از خود بکنند که تا کی می‌خواهیم به دولت وصل باشیم؟ از آن‌طرف مرتب شعار می‌دهیم که کارها را از دولت بگیرید و به بخش خصوصی بدهید اما از این‌طرف و در واقعیت امر برای این کار قدمی برنمی‌داریم. بنابراین به‌مرور باید این بند ناف اتصال و تعلق را ببُریم تا مؤسسات و کارآفرینان کشور به سمت استقلال بروند و هزینه‌های خود را تأمین کنند. البته در این‌زمینه باید نظر ناشران را هم جویا شد.
حسینی‌پور درباره مفاد کارشناسی و موضوعات مطرح‌شده در جلسات، برای پولی‌شدن شابک گفت: پیشنهادی که مطرح شد این بود که یک حق‌عضویت از ناشران تازه‌عضو در شابک گرفته شود. مبلغش هم ۱۰۰ هزار تومان باشد. این مبلغ برای ناشران قدیمی هم _ یعنی حق عضویت‌شان _ به همین‌میزان در نظر گرفته شد. اگر درخواست شابک، گروه ۱۰ تایی باشد، مبلغ ۱۰ هزار تومان به ازای هر شابک، ۱۰۰ تایی، ۸ هزارتومان به ازای هر شابک و گروه هزارتایی ۵ هزارتومان به ازای هر شابک باشد. درباره گروه‌های ۱۰ هزارتایی و موردی هم مبالغ ۳ هزار تومان به ازای هر شابک و ۴۰ هزار تومان به ازای هر شابک در نظر گرفته شد. همین‌طور که می‌بینید این مبالغ، چندان زیاد نیستند و به‌عنوان مثال اگر ناشری برای کتابی با شمارگان هزار نسخه، شابک ۵ هزارتومانی بگیرد، چه تأثیری بر قیمتش دارد؟ بنابراین می‌بینیم که چندان تأثیری در قیمت نهایی و تمام‌شده کتاب ندارد اما باعث یک نظم و نظامی می‌شود. بنابراین باز هم به این نتیجه می‌رسیم که کسانی که درخواست شابک می‌کنند، بهتر است وجهی پرداخت کنند. این نکته را هم باید بگویم که شایک برای خدمات فروش و پخش کتاب بوده است و به خصوص الان فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای این خدمات را بهتر درک می‌کنند. کتاب‌هایی که شابک دارند پشت جلد آنها بارکد درست چاپ شده است چقدر برای فروشندگان کتاب راحت تر است تا سایر کتاب‌هایی که این خدمات را ندارند.
