نگاهی به فرار مالیاتی و شیوه های مقابله با آن

ایران اکونومیست- به گزارش رسانه مالیاتی ایران؛ فرار مالیاتی یکی از چالش های پرهزینه و وقت گیری است که نظام های مالیاتی با آن مواجه هستند.فرار مالیاتی به هر نوع تلاش به ظاهر قانونی یا غیرقانونی که افراد حقیقی یا حقوقی برای طفره رفتن از پرداخت مالیات یا کمتر پرداخت نمودن آن به شیوه های گوناگون انجام می دهند گفته می شود.فرار مالیاتی پدیده ای است که احتمالا قدمت آن ها به خود پدیده مالیات ستانی بر می گردد. یعنی در هر زمان ومکانی که حاکمان تصمیم به وضع مالیات گرفته اند; افراد نیز به دنبال فرار ویا اجتناب از پرداخت آن بوده اند.بنابراین حتی در کشورهای پیشرفته که مالیات جایگاه مهم وقابل توجهی در بودجه کشور دارد وشهروندان آن را به عنوان یک پدیده مترقی پذیرفته اند، فرار مالیاتی به چشم می خورد، اخبار رسانه‏های جمعی در خصوص فرار مالیاتی چهره های سرشناس، ورزشکاران وسیاستمداران موید این مسئله است.از این گذشته همانگونه که مالیات پدیده ای متحول، پویا ودر حال رشد است، فرار مالیاتی نیز پدیده ای پویا و پیچیده است و از شیوه های ساده و آشکارا به شیوه‏های پنهان تر و پیچیده تر ودر پوشش قانونی در حال تغییر است.مخرج مشترک همه شیوه های فرار مالیاتی،کتمان و عدم ارائه اطلاعات مورد نیاز نظام مالیاتی یا دستکاری این اطلاعات است.
اصولا فرار مالیاتی پدیده ای کلان و چند وجهی است،یعنی زمانی که می خواهیم از فرار مالیاتی صحبت کنیم باید علاوه بر مسائل اقتصادی به عوامل و زمینه های اجتماعی، فرهنگی و روانشناختی مانند چگونگی تاثیر رفتار دیگران، هنجارهای اجتماعی، اهمیت نهادها،چگونگی سازماندهی بازارها توسط مردم و.. نیز توجه کنیم، مسائلی که درنظریات اقتصاد متعارف کمتر مورد توجه بوده است، بنابراین استفاده از رویکردهای جامع تر برای درک فرار مالیاتی اجتناب ناپذیر است، یکی از این رویکردها اقتصاد رفتاری است که به این موارد توجه کرده ومدل های متنوعی در خصوص مالیات وتعاملات اجتماعی ارائه نموده است. در این مدل ها به عواملی مانند هزینه های روانی،اعتبار، انصاف، هنجارهای اجتماعی، باورها وعقاید، یادگیری اجتماعی، هویت اجتماعی واثرات گروهی توجه شده است. اینکه فرد مالیات را تعهد به اجتماع محسوب کند، چه میزان از اینکه به عنوان مجرم مالیاتی شناخته شود ومعرفی شود احساس شرمساری کند،یا اینکه خدماتی که در مقابل مالیات از جانب دولت به او ارائه می شود چقدر برایش ارزش دارد، همگی بر میزان فرار مالیاتی موثر هستند.تمامی این مسائل بیشتر جنبه اجتماعی وفرهنگی دارد تا اقتصادی.
شیوه ها وروش های مقابله با فرار مالیاتی نیز همانند خود پدیده فرار مالیاتی متنوع ومتعدد است وطیف وسیعی از اقدمات از برخوردهای قانونی تا فرهنگ سازی وتشویق رفتارهای دواطلبانه را شامل می شود.با توجه به اهمیت مالیات در تامین هزینه های عمومی، مواجهه وبرخورد با این پدیده امری حیاتی است.فرار مالیاتی پدیده‏ای دائمی ودر حال رشد است، شیوه های برخورد با این پدیده باید پیوسته بازنگری و به روز شوند.
در وهله اول تدوین و روزآمد کردن قوانین ومقررات مبارزه با فرار مالیاتی وتعیین مصدایق وتعیین مجازات های مربوطه امری اساسی است.قوانین مالیاتی باید ریسک وهزینه فرار مالیاتی را برای افراد افزایش دهند و تا حد امکان خلاء ها وکاستی ها را پوشش دهند.
مواجهه ومقابله با فرار مالیاتی مستلزم همکاری وتعامل تمامی نهادهای رسمی واجتماعی است.هر چند نظام مالیاتی به عنوان مرجع مبارزه با فرار مالیاتی باید شیوه های دریافت، جمع آوری و پردازش اطلاعات مودیان را نظام مند، دقیق وکارآمد کند، ولی سایر نهادها نیز باید درمقابله با این پدیده همکاری کنند، تامین اطلاعات مورد نیاز، آموزش ،اطلاع رسانی و... بخشی از این همکاری هاست.در این میان نقش نهادهای آموزشی بسیار پر رنگ است چرا که آشنایی افراد با مالیات وآثار متنوع آن به زبان ساده باید از مقاطع پایین تر تحصیلی شروع شود.از این گذشته باید شیوه های هزینه کرد مالیات تا حد امکان برای مردم مشخص شود وآثار وپیامدهای مالیات برای مردم باید مشهود وملموس شود.رسانه های اجتماعی نیز نقش محوری در مقابله با پدیده فرار مالیاتی دارند پوشش اخبار مرتبط با مالیات وتبیین آثار وپیامدهای آن برای مخاطبان می تواند تقویت کننده وتسهیل کننده برنامه ها و اقدامات نهادهای متولی باشد.
با توجه به موارد مذکور، سازمان امور مالیاتی در سالهای اخیر سعی داشته است با پدیده فرار مالیاتی مقابله کند.اصلاح قانون مالیات های مستقیم وتعیین وتعریف مصادیق فرار مالیاتی،ایجاد وراه اندازی پایگاه اطلاعات مودیان در قالب طرح جامع مالیاتی،معرفی وشناسایی متخلفان وارجاع به مراجع قضائی،اطلاع رسانی وفرهنگ سازی در خصوص مالیات و آثار آن،برگزاری جشنواره فرهنگ مالیاتی، نامگذاری اماکن ومعابر شهری به نام مالیات و.. بخشی از این اقدامات است که با هدف توسعه فرهنگ خود اظهاری ومقابله با فرار مالیاتی در سطوح مختلف انجام شده است.