صنایع پایه برای رونق تولید چه نیاز اساسی دارند؟

 تاکید رهبر انقلاب بر ضرورت تمرکز جدی تر بر هدف گذاری کلان کشور در راستای دگرگونی اوضاع اقتصادی و رفع چالش های پیش رو، بار دیگر خود را در شعار سال نمایاند و سال 98، «رونق تولید» نام گرفت.
تولید اساسی ترین مفهوم در اقتصاد است و به عبارتی اقتصاد را می توان دانش و شیوه مدیریت تولید کالا و هرگونه ارزش مازاد مادی به شمار آورد. البته این بدان معنی نیست که تولید تنها در کارخانه ها صورت می گیرد و این مفهوم برای هر جامعه شامل آورده و ایجاد ثروت در بخش های صنعتی، خدماتی و کشاورزی است.
با این حال و برای بسیاری، تولید منظومه ماشین آلات و خطوط ساخت و پرداخت انواع کالا را تداعی می کند. به همین شکل، رونق تولید تصویری از چرخ های گردان و روان بخش های صنعتی را ترسیم می کند که نتیجه آن اشتغال فراوان و انبوه کالاهای خرد و کلان است.
در ایران نیز بخش مهمی از تولید در کارخانه و واحدهای صنعتی صورت می گیرد که بسیاری از این واحدها ذیل صنایع پایه فعالیت دارند نظیر کارخانه های تولید سیمان، فولاد، مس، آلومینیوم و ...
صنایع کشور ما به ویژه صنایع پایه درگیر مشکلاتی است که به باور برخی کارشناسان از غلبه نگاه غیرآمایشی بر نقشه توسعه صنعتی ناشی می شود.
به عبارتی ساده کلنگ بسیاری از طرح های عمرانی و صنعتی طی دهه ها اخیر به خاطر ملاحظات مربوط به تقاضاهای محلی جهت جذب پروژه های ملی از سوی نمایندگان مجلس، طیفی از تصمیم گیرندگان اجرایی و صاحبان قدرت و ثروت در مناطق مختلف کشور بر زمین خورده است. گاه نیز فلسفه توسعه اشتغال در شهرهای مختلف کشور و تمرکززدایی بر اصول کارشناسانه در جانمایی طرح های عمرانی و صنعتی سایه افکنده است.
نمونه بارز چنین وضعیتی را می توان در پراکندگی بخش ها و خطوط مختلف تولید قطعات و لوازم خودروسازهای بزرگ کشور دید که با هدف اعلانی تمرکززدایی و افزایش اشتغال به انجام رسید اما یکی از مهمترین تبعات آن افزایش هزینه تولید خودروهای وطنی است.
یک کارشناس صنایع می گوید این وضعیت گریبانگیر بسیاری از واحدهای صنعتی کشور است و همین مساله هزینه های تولید را در ایران بالا برده و سبب شده رونق تولید با دشواری هایی روبرو شود.

** اشباع صنعتی مرکز و فقر کرانه
«سیدمحمد هاشمیان» در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا اظهار داشت که بنا به دلایل گوناگونی که کمتر تابع محاسبات و معادلات اقتصادی بوده شاهد تراکم بسیاری از صنایع در مرکز هستیم. البته این شرایط در دهه های قبل از پیروزی انقلاب پی ریزی شده و در دهه های اخیر نیز تداوم یافته است.
پس از آنکه در سال های دهه 40 و 50 صنایع مهم از جمله ذوب آهن در استان های مرکزی پایه ریزی شد، این روند ادامه پیدا کرد و موجب شد بسیاری صنایع با بازارهای هدف فاصله ای غیرمنطقی بیابند. نتیجه این شد که صنایعی چون سیمان در استان اصفهان و کاشی و سرامیک در استان یزد اشباع شود.
هاشمیان این پرسش را مطرح کرد که آیا این حجم از محصولاتی که در استان های مذکور تولید می شود بازار مصرفی با کشش متناسب پیرامون خود می یابد یا قرار است در شرایط تحریم، وضعیت بودجه عمرانی و صادرات شاهد معجزه ای غیرقابل انتظار باشد؟
وی افزود: در بسیاری از کشورهای پهناور صنعتی نظیر چین شاهدیم که هر شهر به اندازه نیازهای عمرانی خود دارای واحدهای تولید سیمان و فولاد است و هزینه حمل و نقل و بازار هدف برای این صنایع مشخص است اما ما واحدهایی چند برابر ظرفیت تولیدِ کارخانه های کوچک و متوسط داریم که از مرزها فاصله زیادی دارد و هزینه حمل و نقل سنگینی بر آن ها تحمیل می شود.
به گفته این کارشناس صنعتی، دو مولفه مهم دیگر نیز برای صنایع پایه ما قابل ذکر است و آن اینکه شرایط تحریمی مشکلاتی مضاعف را پیش روی صادرات محصولات ایرانی به وجود آورده است. در حالی که انتظار می رفت کاهش ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی محصولات ایرانی را برای بازارهای خارجی بسیار به صرفه سازد، موانع تحریمی، هزینه های حمل و نقل و نیز مشکل واحدهای تولیدی در تامین قطعات مورد نیاز ماشین آلات صنعتی به ویژه قطعات الکترونیکی چالش هایی تازه را به وجود آورده است.

** راهکار حرکت به سمت رونق تولید چیست؟
از نگاه هاشمیان، کلید زدن هر طرح صنعتی و عمرانی از این پس باید بر اساس ملاحظات کارشناسانه اقتصادی و زیست محیطی صورت پذیرد و دیگر نباید شاهد ایجاد صنایعی آب بر در مناطق کم آب یا اشباع شده به لحاظ محصولات و دور از بازارهای هدف باشیم. نکته مهم این است که به طور جدی از تکرار تجربه های پرهزینه جلوگیری کنیم.
وی ادامه داد: گام بعدی نیز طبیعتا یافتن راه هایی خلاقانه برای دور زدن تحریم ها و بازگرداندن ارز حاصل از فروش محصولات به طرق گوناگون است. ضمن اینکه باید چاره ای برای ایجاد یک کانال مطمئن جهت تامین قطعات اندیشید.
به گفته این کارشناس، در شرایط تحریم یا غیرتحریم صنایع ما نیازمند سیستم نظارتی قدرتمندند تا محصولات خود را به صورت هماهنگ به بازارها عرضه دارند و واحدهای صنعتی با دستکاری در قیمت ها وارد رقابتی منفی و مخرب نشوند. در این راستا ایجاد اصناف و اتحادیه های صنعتی و پایبندی به قواعد آن به ویژه در قیمتگذاری محصولات ضرورتی انکارناپذیر است.
نکته مهم دیگر اینکه هنوز زیرساخت های حمل و نقل آنچنان که باید برای صنایع ما توسعه نیافته است. طی سال های پیشین باید گسترش راه آهن و ایجاد شبکه ریلی قوی میان واحدهای تولیدی و بازارهای مصرف به طور جدی مورد توجه قرار می گرفت. با این حال هنوز هم می توان به نتایج مثبت سرمایه گذاری روی توسعه زیرساخت های ترابری امید داشت و رونق تولید را از چنین طرقی جست وجو کرد.