بازار بزرگ پایتخت؛ نماد تاریخ و نگین اقتصاد ایران

در روزهای تعطیل نوروز حتی اگر کسب و کار مغازه ها در بازار تعطیل باشد، اما بناهای مختلف تاریخی موجود در محدوده بازار می تواند پذیرای علاقه مندان به حوزه گردشگری باشد.
مجموعه بازار تهران در سال 1356 به شماره 1540در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
دسترسی به مجموعه بازار از خیابان های امام خمینی(ره)، خیام، مصطفی خمینی و مولوی امکان پذیر است.

** محله های قدیم بازار
می گویند تهران قدیم، پنج محله «عودلاجان»، «ارگ»، «سنگلج»، «بازار» و «چاله میدان» داشت که هر کدام از آنها دارای پاتوق هایی بود که هر یک به چند گذر تقسیم می شد.
مجموعه بازار تاریخی تهران که بنای اولیه آن به دوره شاه طهماسب صفوی باز می گردد در بافت قدیمی و تاریخی شهر و محله ای به همین نام قرار گرفته است.
بازار بزرگ تهران قدمت و تاریخی بلند دارد که زیبایی هایش را همچنان در معرض دید قرار داده و علاوه بر ایفای نقش میراث فرهنگی به عنوان یک مرکز عمده تجاری و اقتصادی در پایتخت کشور مطرح است.
قدیمی ترین بخش های بازار عبارتند از بازار لباف ها، کَرَجی دوزها، سراج ها و نعل چی ها که در زمان فتحعلی شاه قاجار چهارسوق بزرگ و کوچک هم به آن اضافه شدند.

** بازار در دوره ناصری
بازار تهران در دوره ناصرالدین شاه دارای راسته ها و تیمچه های بیشتری شد که در این دوره بخش های اصلی بازار عبارت بود از کفاش ها، فرش فروشان، بازار ساعت فروش ها، زرگرها، بازار عباس آباد، بازار بین الحرمین، چهار سوق بزرگ و کوچک، آهنگرها، مسگرها، بازار پاچنار و بازار چهل تن مربوط به فتحعلی شاه.
هرچند گسترش سریع تهران، معماری سنتی بازار را دچار آشفتگی کرده اما این موضوع از زیبایی و جاذبه های این مکان تاریخی نکاسته است.
بخش های قدیمی و تاریخی بازار عبارتند از، سردر بازار در قسمت سبزه میدان، بازار امیر، چهار سوق بزرگ، تیمچه حاجب الدوله و علاءالدوله، قیصریه و مهدیه و نیز بازار کفاشان، فرش فروشان، زرگرها، ساعت فروشان و بین الحرمین که هرکدام زیبایی های خاص خود را دارند.

** سبزه میدان
بنای اولیه سبزه میدان مربوط به اوایل دوره صفوی است و در دوره قاجار از سوی حاجب الدوله تغییرات عمده در آن رخ داد به گونه ای که به یکی از مراکز مهم اجرای مراسم مذهبی در تهران تبدیل شد.
در ضلع جنوبی سبزه میدان نیز سر در زیبایی قابل مشاهده است که به راسته های بازار راه دارد.

** معماری بازار
بخش های قدیم بازار تهران دارای پوشش طاق و گنبدی است که برای تامین روشنایی از روزنه های «در سقف» (هورنو یا نورگیر) استفاده شده بود.
چهار سوق بزرگ هم با یک فضای هشت ضلعی و گنبدی با گچ کاری داخل آن از دیدنی های این محیط به حساب می آید.

** مساجد شاخص
مسجد جامع در مرکز بازار نزدیک به مسجد امام خمینی(ره) قرار دارد و فاصله بین این دو مسجد نیز بین الحرمین نامیده می شود.
بنای مسجد جامع به احتمال به عهد شاه عباس دوم صفوی و بنای مسجد امام نیز با قدمتی حدود 180 سال به فتحعلی شاه قاجار باز می گردد که از زیباترین مساجد تاریخی تهران است.

** آب انبار
با این وجود در محدوده بازار تهران و محله سید اسماعیل که در دوره قاجار به محله های بازار اضافه شده، با بنای یک آب انبار تاریخی هم مواجه هستیم که متعلق به دوره قاجار است.
چیزی که بیش از همه در این آب انبار توجه گردشگران را به خود جلب می کند مخزن بسیار بزرگ آب انبار آن است که اکنون به قهوه خانه و رستوران تبدیل شده و به عنوان مکانی مناسب برای گردشگران شناخته می شود.
در گذشته بر روی آب انبار، کاروانسرا، بارانداز و نیز بادگیرها و روزنه های مربوط به مخزن آب انبار قرار داشته است.

** امامزاده زید
آرامگاه مشهور به امامزاده زید که در انتهای جنوبی بازار و نیز انبار فرش قرار دارد، دارای بنایی تاریخی است که در تاریخ 30 خرداد 1315 خورشیدی با شماره ثبت 259 به عنوان اثر ملی به ثبت رسیده است.
قبر لطفعلی خان زند نیز در داخل این محوطه و در کنار آرامگاه این امامزاده واقع شده است.

** از عودلاجان تا سنگلج
محله عودلاجان و سنگلج هم از محله های قدیمی تهران است که ذکر نام آنها در اینجا ضروری به نظر می رسد.
محله عودلاجان در محدوده ارگ است که خانواده های سلطنتی تا خیابان ناصر خسرو حوالی مسجد امام خمینی(ره)، شمال خیابان 15 خرداد شرقی و بازار عودلاجان، پامنار، جنوب خیابان امیر کبیر و میدان امام خمینی(ره) را در بر می گرفت و شامل چهار پاتوق بود.
یک مناره آجری با کاشی های فیروزه ای رنگ متعلق به دوران قاجار در این محله باقی مانده است.
محله سنگلج نیز از شرق به خیابان خیام، از شمال به میدان حسن آباد، و خیابان شیخ هادی و از سمت های دیگر به امیریه و پل امیر بهادر و نیز بازارچه قوام الدوله تا خیابان خیام محدود می شود و در قدیم دارای 9 پاتوق بوده است.
در نزدیکی مجموعه بازار، کاخ گلستان که ثبت جهانی است نیز قرار دارد.

** قد کشیدن قدمت تاریخ بازار
رفتن به کوچه پس کوچه های قدیمی در قلب تهران، از جمله کوچه مروی، گذرهای مختلف داخل بازار و دیدن آثار تاریخی این منطقه، علاقه مندان بسیاری دارد و از زمانی که قدمت تاریخی این محدوده با کشفیات جدید در مجموعه بازار به حدود هفت هزار سال تخمین زده شده، گردشگران بیشتری نیز پیدا کرده است.
مسئول باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران آبان ماه امسال اعلام کرد: آثار سفالینه مربوط به دوره پیش از تاریخ (عصر مس) در محدوده بازار بزرگ تهران کشف شده است.
'قدیر افروند' توضیح داد: در گمانه زنی های باستان شناسی در بازار صندوق سازان تهران (منطقه 12 پایتخت) که سال 92 انجام شد، آثار سفالینه به دست آمد که براساس نتایج ارزیابی های انجام گرفته روی این آثار که به تازگی اعلام شده، مربوط به دوره پیش از تاریخ هستند.
منبع: ایرنا