۱۶ بهمن ۱۳۹۷ - ۱۰:۵۳
سهام عدالت؛ موانع و راهکارها
سهام عدالت از زمان راه اندازی آن با چالش هایی رو به رو بوده است و در زمان های مختلف پیشنهاد‌های متفاوتی برای تعیین تکلیف آن ارایه می‌شود اما گذر زمان کلاف سردرگم سهام عدالت را بیش از گذشته پیچیده کرده است. حجم این سهام و تعداد بالای شرکت های این سهام تعیین تکلیف برای این سهام را پیچیده‌تر کرده است.
طی 12 سال گذشته تلاش شد با الگوبرداری از تجربه کوپن سهام البته با تغییراتی در اهداف و شیوه های اجرایی، طرحی تحت عنوان سهام عدالت در کشور اجرایی شود و مطابق آن یک میلیون تومان سهام مربوط به شرکت های مختلف به صورت قسطی میان مشمولان توزیع شد. بر این اساس از سال 85 مهلت 10 ساله‌ای تعیین شد تا اقساط این سهام از محل سود سالیانه اش تسویه شده و پس از آن مشمولان بتوانند در پایان مهلت قانونی اجرای این طرح، از مزایای دریافت سود نقدی و همچنین آزادسازی و خرید و فروش سهام خود بهره مند شوند؛ البته هر چند دولت سال گذشته لایحه ساماندهی سهام عدالت را به مجلس ارایه و در آن آزادسازی این سهام را از طریق صندوق‌های قابل معامله پیشنهاد داده است، اما این اتفاق تا به امروز رخ نداده و در این زمینه اما و اگرهایی نیز وجود دارد.
در این رابطه با مهدی حاجی وند، مدرس دانشگاه و نویسنده کتاب آزادسازی سهام عدالت؛ موانع و راهکارها گفت‌وگویی صورت گرفته است. او در خلال این گفت وگو با اشاره به تجربه کشورهای دیگر جهان بستن پرونده سهام عدالت را اساسی‌ترین اقدام تلقی و بدین منظور پیشنهادی را با عنوان صندوق سهام عدالت با عمر محدود برای تعیین تکلیف سهام عدالت مطرح می‌کند.
** در صورت تصویب لایحه ساماندهی سهام عدالت توسط مجلس قرار است آزادسازی این سهام در قالب صندوق‌های سرمایه گذاری قابل معامله انجام شود نظر شما در خصوص آزاد سازی سهام عدالت در قالب صندوق‌های قابل معامله چیست؟
این مدل از آزاد سازی دارای مزایای بی‌شماری است اما یکی از نکات مهم در این زمینه این است که براساس این مدل، داستان سهام عدالت در کشور ادامه خواهد داشت که البته این موضوع نیز جای تامل دارد؛ ضمن اینکه بنده معتقدم که باید به گونه‌ای آزادسازی انجام شود که پرونده سهام عدالت را در کوتاه ترین زمان ممکن ببندیم.
باید متذکر شد جز تعداد معدودی از کشورهای کمونیستی، دیگر کشورها اقدام به اجرای برنامه کوپن سهام نکرده‌اند و در هیچ یک از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، تجربه ای از اجرای برنامه کوپن سهام دیده نمی‌شود. بنابراین تعیین تکلیف سریع طرح سهام عدالت و بستن پرونده آن برای همیشه بیش از پیش ضروری به نظر می‌رسد.
** یعنی شما موافق آزادسازی سهام عدالت براساس این مدل نیستید؟
مثلا یکی از موضوعات قابل تامل در خصوص آزادسازی سهام عدالت از طریق صندوق‌های قابل معامله این است که آیا مدیران این صندوق ها از توانایی لازم جهت مدیریت بهینه و سودآوری صندوق‌ها برخوردار هستند یا نه؟
همچنین با توجه به اینکه نوع صندوق هایی که آزادسازی سهام عدالت در قالب آنها صورت می‌گیرد، از نوع صندوق سرمایه گذاری در سهام است و تمام دارایی‌های صندوق را اوراق بهادار (سهام) تشکیل می‌دهد و از سوی دیگر قیمت این اوراق نیز تحت تاثیر عوامل متعدد از جمله وضعیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و همچنین وضعیت صنایع و کالاها در سطح جهان و داخل کشور است، بنابراین ریسک‌های متعددی ارزش سهام مشمولان و در نتیجه سودآوری صندوق ها را تهدید می‌کند.
یکی دیگر از چالش‌ها در خصوص آزادسازی سهام عدالت در قالب صندوق‌های قابل معامله این است که در مواقعی که تعداد قابل ملاحظه‌ای از سرمایه گذاران اقدام به ابطال واحدهای خود کنند و وجه نقد صندوق نیز کافی نباشد، این موضوع مدیر صندوق را ناچار به فروش سهام صندوق در بازار می‌کند. این اتفاق علاوه بر اینکه از سرمایه صندوق می‌کاهد، ممکن است در شرایطی مدیر صندوق را مجبور به فروش سهام ارزنده صندوق در زمان نامناسب کند.
** ظاهرا دغدغه‌ای نیز در خصوص تداوم حضور دولت در سهام عدالت با این مدل آزاد سازی وجود دارد؟
بله، اتفاقا یکی از چالش‌های اصلی آزادسازی سهام عدالت در قالب صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله در این است که تاسیس این صندوق ها توسط دولت انجام می‌شود. این در حالی است که به عنوان مثال در کشور روسیه، دولت از تاسیس این صندوق ها منع شد و صندوق های سرمایه گذاری روسیه به شکل خصوصی و در قالب شرکت‌های سهامی عام تشکیل شدند تا از این طرح امور مربوط به آزادسازی کوپن سهام انجام شود.
بنابراین چون برای دولت نقش پررنگی در ارکان صندوق های قابل معامله سهام عدالت در نظر گرفته شده است، پیش‌بینی می‌شود دولت در این صندوق ها کماکان سهم بالایی از مدیریت و تصمیم گیری داشته باشد و بخش خصوصی و سایر سهامداران، سهم اندکی از این صندوق ها را در اختیار بگیرند.
همچنین در صورتی که قرار باشد یک هیات امنای دولتی اداره صندوق های قابل معامله سهام عدالت را بر عهده بگیرد، این کار به مفهوم تداوم حضور دولت در مدیریت سهام عدالت خواهد بود که به واقع این موضوع به عنوان یکی از چالش‌های جدی در این زمینه مطرح است؛ ضمن اینکه این اقدام به معنای تداوم تمرکز نقش دولت در سهام عدالت بوده و می‌توان این گونه استنباط کرد که فعلا دولتی‌ها قصد و نیتی برای انتقال مالکیت و خروج از بنگاهداری ندارند.
علاوه بر این انتصاب مدیران این صندوق ها بر پایه گرایشات سیاسی و جناحی و نیز وابستگی های دولتی به عنوان یکی از چالش های جدی در این زمینه مطرح است؛ کمااینکه در راستای اجرای برنامه کوپن سهام در دنیا در کشوری مانند لهستان نیز این موضوع مشاهده شده است و انتخاب سیاسی برخی مدیران صندوق های سرمایه‌گذاری از سوی دولت در برخی موارد مشکلات و بدبینی ها را برای سهامداران و مدیران شرکت‌های دولتی در راستای اجرای برنامه کوپن سهام به وجود آورد.
در مجموع باید گفت در صورتی که مدیریت این صندوق ها بر عهده دولت باشد، در عمل آن بخش از اهداف طرح سهام عدالت که کوچک سازی دولت و انتقال مدیریت و مالکیت به بخش خصوصی است، اتفاق نخواهد افتاد.
** با توجه به مشکلاتی که برای آزادسازی سهام عدالت در قالب صندوق‌های قابل معامله برشمردید، آیا مدل جایگزینی را پیشنهاد می‌کنید؟
ببینید، اجرای طرح کوپن سهام تنها در 20 کشور دنیا تجربه شده است که بیشتر هم در کشورهای بلوک شرقی در دوره 1995 – 1992 آغاز و عمدتا در سال 1998 پایان یافته است. ضمن اینکه به دلیل ناموفق بودن این تجربه به ویژه در مرحله آزادسازی هیچ یک از کشورهای در حال توسعه یا توسعه یافته آن را اجرا نکرده‌اند. بر این اساس از سال 2000 میلادی هیچ کشوری این طرح را اجرا و تجربه نکرده است و الگوی موفقی نیز در این زمینه در دنیا وجود ندارد. با توجه به مطالب اشاره شده و این موضوع که تداوم اجرای طرح سهام عدالت مضراتی بیش از فوایدش دارد و همچنین چالش‌هایی که آزادسازی سهام عدالت در قالب صندوق‌های قابل معامله دارد، به نظر می‌رسد بهترین گزینه در این باره تعیین تکلیف سریع این سهام و بستن پرونده آن برای همیشه در کشور باشد؛ از این رو، مدل پیشنهادی برای آزادسازی سهام عدالت از نظر بنده مدل «صندوق سهام عدالت با عمر محدود» است.
** در خصوص مدل پیشنهادی‌تان بیشتر بگویید.
مدل پیشنهادی بنده، ایجاد یک صندوق سرمایه مادر که پرتفوی سهام عدالت در درون آن قرار گرفته و با عمر کوتاه دو ساله فعالیت کرده و پس از آن منحل می‌شود.
دولت متولی تاسیس و شکل‌گیری این صندوق شده و یک پرتفوی واحد از سهام عدالت تشکیل می‌شود. پس از ارزش گذاری کلی سهام و دارایی‌های این صندوق مشخص می‌شود که دارایی مشمولان به چه میزان است. در این راستا پس از قیمت گذاری این پرتفو، ارزش نهایی سهام عدالت هر یک از مشمولان از طریق سامانه سهام عدالت (که در حال حاضر فعال است و این امکان در آن وجود دارد) به اطلاع آنها رسیده می‌شود.
در گام بعدی به صورت تدریجی (مطابق برنامه ریزی صورت گرفته) از یک طرف متناسب با شرایط اقتصادی و بازار سرمایه سهام شرکت های حاضر در سبد سهام عدالت به فروش رسیده و نقدینگی مورد نیاز صندوق برای تسویه نهایی سهام عدالت مشمولان فراهم می‌شود و همچنین همزمان با این کار به صورت تدریجی و گروهی، این امکان برای مشمولان فراهم می‌شود تا به صورت دلخواه و البته در این بازده دو ساله اقدام به ابطال واحدهای خود در این صندوق‌ها کرده و تسویه نهایی کنند.
این اقدام علاوه بر اینکه موجب می‌شود به تدریج سهام شرکت های تحت مالکیت و مدیریت دولت در سهام عدالت، خصوصی و واگذار شوند و به کوچک سازی دولت کمک می‌کند، از سوی دیگر موجب می‌شود تعهدات و مشغله های دولت برای تداوم طرح سهام عدالت و مواردی همچون پرداخت سود کاهش یابد.
با این اقدام رفته رفته نیز صندوق سهام عدالت کوچک شده و به صورت تدریجی بسته به شرایط اقتصادی و صنایع خصوصی‌سازی و فروش شرکت‌های سرمایه پذیر اتفاق می‌افتد؛ ضمن اینکه سرمایه و نقدینگی جامعه با این کار به سمت بازار سرمایه روانه شده و حجم این بازار افزایش می‌یابد. همچنین این انگیزه در فعالان اقتصادی نیز فراهم می‌شود تا اقدام به افزایش سهام خود در شرکت ها کنند. به علاوه اینکه از فواید این کار این خواهد بود که حجم بالایی از دارایی‌های دولت در بازده زمانی کوتاهی عرضه شده و شاهد خصوصی سازی انبوه خواهیم بود.
** نحوه فروش واحدها (سهام عدالت) توسط مشمولان به چه صورت خواهد بود؟
با توجه به اینکه مشمولان برای دریافت سود سهام عدالت، شماره شبای حساب بانکی خود را وارد سامانه سهام عدالت کرده‌اند، کافی است با مراجعه به این سامانه و اطلاع از ارزش کلی سهام خود اعلام کنند که آیا تمایل به فروش این سهام دارند یا نه؟ و در صورتی که جواب مثبت باشد، در موعد مقرر (مطابق برنامه زمانبندی شده) وجه حاصل از فروش این سهام به همان حسابی که اعلام شده و مورد تایید قرار گرفته است واریز خواهد شد البته در صورتی که در مهلت دو ساله تعیین شده، اگر مشمولی هیچ گونه اظهارنظری در خصوص دریافت وجه سهام عدالت خود نکرد، با توجه به اینکه عمر صندوق ایجاد شده کوتاه‌مدت بوده و به اصطلاح صندوق میرا است، در پایان مهلت دو سال به‌صورت اتوماتیک این پول به حساب مشمول واریز خواهد شد.
** اگر مشمولی اقدام به اعلام فروش سهام عدالت خود نکند، از چه مزیتی برخوردار خواهد شد؟
برآورد اولیه از ارزش سهام هر مشمول در مقطع ارزش گذاری و در زمان تاسیس صندوق است و این ارزش برای همه مشمولان بسته به میزان سهام شان یکسان است. بنابراین اگر کسی اقدام به صدور دستور ابطال واحد و دریافت وجه کرد، بر اساس ارزش اعلامی پول حاصل از فروش سهام خود را دریافت می‌کند اما اگر مشمولی این کار را نکرد با توجه به اینکه قرار است به تدریج سهام شرکت های سرمایه پذیر فروخته شود و نقدینگی صندوق برای تسویه فراهم شود، اگر در زمان فروش سهام شرکت‌ها به ارزش بیشتری فروخته شد می‌توانند از سود حاصله بهره‌مند شود.
همچنین وجوه نقدی حاصل از فروش سهام شرکت‌های سرمایه‌پذیر در حساب بانکی ذخیره خواهد شد که به آن سود تعلق می‌گیرد. بنابراین این موضوع نیز می‌تواند به اصل ارزش سهام شخص اضافه کند. بنابراین این دو مزیت موجب می‌شود در مرحله آزادسازی که به‌صورت تدریجی و گروهی انجام می‌شود، فشار ابطال در صندوق رخ ندهد؛ ضمن اینکه مدل پیشنهادی برای آزاسازی سهام عدالت هیچ گونه هزینه مالی را برای مشمولان و دولت ندارد که این موضوع از دیگر نقاط قوت آن است.
** تکلیف شرکت های غیربورسی حاضر در سبد سهام عدالت چه می‌شود؟
به دلیل اینکه از 49 شرکت حاضر در سبد سهام عدالت، 35 شرکت از شرکت‌های پذیرفته شده در بازار سهام هستند و بیش از 85 درصد ارزش کل پرتفوی سهام عدالت را شامل می‌شوند، قیمت و سازوکار فروش این سهام کاملا شفاف و روشن است و نگرانی نیز از بابت ارزان فروشی سهام مشمولان و فساد در واگذاری وجود ندارد. برای سهام 14 شرکت باقیمانده که از شرکت هایی هستند که در بازار سهام پذیرفته نشده‌اند نیز سازوکار معمول واگذاری های سازمان خصوصی‌سازی از طریق مزایده پیشنهاد می‌شود (که البته جایگزینی سهام باقیمانده بورسی در دست دولت با این دسته از شرکت‌های راهکار پیشنهادی دیگر است.)
** به نوعی می‌توان گفت مشخصه مدل پیشنهادی تان فعالیت صندوق در دوره زمانی محدود و مدیریت غیرفعال این صندوق است.
بله، همین برداشتی که شما دارید کاملا درست است. در مجموع مدل پیشنهادی صندوق سهام عدالت با عمر محدود است که این صندوق برای دوره زمانی محدود فعالیت کرده و مدیریت غیرفعال دارد. بر این اساس با فروش سهام شرکت‌های سرمایه‌پذیر که در اختیار صندوق قرار می‌گیرد، دارایی سرمایه‌گذاران که مشمولان سهام عدالت هستند، تبدیل به وجه نقد شده و این وجه نقد از طریق شماره شبای وارد شده در سامانه سهام عدالت به ایشان پرداخت می‌شود.
این مدل با هدف تعیین تکلیف سریع و کم‌هزینه سهام عدالت برای جمعیت حدود 50 میلیونی مشمولان در بازده زمانی کوتاه‌مدت و خروج سریع از ساختار فعلی سهام عدالت پیشنهاد شده و بر این منطق استوار است که سرمایه گذاران در پی ارایه درخواست فروش سهام، از ترکیب سهامداری سهام عدالت خارج شده و دیگر سهامدار نیستند و بدین ترتیب پرونده سهام عدالت در مدت زمان تعیین شده، بسته خواهد شد. بر این اساس نیز لزومی به حفظ ساختار این صندوق نیست و صندوق به مرور از نظر سرمایه کوچک شده و منحل می‌شود.
در این راستا نیز وظیفه مدیریت صندوق سهام عدالت در این مدل پیشنهادی، فروش سهام صندوق به بالاترین قیمت و تسویه با مشمولان خواهد بود. همچنین در خصوص مزایای این مدل پیشنهادی، عدم نیاز به مدیریت فعال و نگرانی‌های ناشی از نحوه مدیریت صندوق است؛ ضمن اینکه در مدل پیشنهادی شاهد افزایش حجم دولت نیز نخواهیم بود و این سازوکار در راستای انجام امور و وظایف محوله و عمومی سازمان خصوصی‌سازی (بر اساس اساسنامه) انجام خواهد شد.
از سوی دیگر همان گونه که اشاره شد از 49 شرکت حاضر در سبد سهام عدالت، 35 شرکت در بازار سهام حاضر هستند و از قیمت مشخصی برخوردارند (بیش از 85 درصد ارزش کل پرتفوی سهام عدالت را شامل می‌شوند) که از این جهت نیز نگرانی برای فروش و نقدشوندگی سبد سهام عدالت وجود ندارد.
علاوه بر این رفع نگرانی های ناشی از تمرکز قدرت در این صندوق، عدم انتقال و فروش سریع سهام موجود در این صندوق به بخش خصوصی، تصاحب مدیریت شرکت‌های سرمایه پذیر توسط بخش دولتی و سایر بخش‌ها و نهادها، معایب ناشی از نگرانی بابت ارزان فروشی سهام حاضر در پرتفوی سهام عدالت، نگرانی بابت عدم فروش و نقد شوندگی این سهام و... از جمله مزیت‌های طرح پیشنهادی است؛ ضمن اینکه چون سهام شرکت های سرمایه پذیر به صورت بلوکی در بازار سهام عرضه می‌شوند مشتریان خاص خود را دارد و به دلیل جذابیت های سهام بلوکی از یک سو و نیز به جهت رقابت ایجاد شده برای تصاحب این سهام توسط خریداران، شاهد فروش سهام شرکت‌های سرمایه‌پذیر به قیمتی بالاتر از قیمت تابلوی بورس و فرابورس خواهیم بود.
همچنین یکی از نقاط قوت این طرح، تعبیر رویای خصوصی‌سازی انبوه است که در دنیا تجربه شده و اقتصاد ما کماکان در حسرت آن به سر می‌برد. به علاوه اینکه با اجرای مدل پیشنهادی بیش از 90 هزار میلیارد تومان سهام دولتی در بورس عرضه خواهد شد.
همچنین نکته دیگر در دفاع از مدل پیشنهادی برای آزادسازی سهام عدالت این است که تشکیل یک صندوق مادر با نگاه موقتی و طول عمر محدود به افزایش حجم، مدیریت، اعمال نظر، تصمیم‌گیری دولت منجر نمی‌شود و بار روانی مثبت آزادسازی سهام از این طریق (آن هم در شرایط کنونی اقتصادی) علاوه بر اینکه مفید و موثر است، رونق نسبی بازار سهام و جذب سرمایه را به این بازار به همراه خواهد داشت.
منبع: روزنامه اعتماد
در این رابطه با مهدی حاجی وند، مدرس دانشگاه و نویسنده کتاب آزادسازی سهام عدالت؛ موانع و راهکارها گفت‌وگویی صورت گرفته است. او در خلال این گفت وگو با اشاره به تجربه کشورهای دیگر جهان بستن پرونده سهام عدالت را اساسی‌ترین اقدام تلقی و بدین منظور پیشنهادی را با عنوان صندوق سهام عدالت با عمر محدود برای تعیین تکلیف سهام عدالت مطرح می‌کند.
** در صورت تصویب لایحه ساماندهی سهام عدالت توسط مجلس قرار است آزادسازی این سهام در قالب صندوق‌های سرمایه گذاری قابل معامله انجام شود نظر شما در خصوص آزاد سازی سهام عدالت در قالب صندوق‌های قابل معامله چیست؟
این مدل از آزاد سازی دارای مزایای بی‌شماری است اما یکی از نکات مهم در این زمینه این است که براساس این مدل، داستان سهام عدالت در کشور ادامه خواهد داشت که البته این موضوع نیز جای تامل دارد؛ ضمن اینکه بنده معتقدم که باید به گونه‌ای آزادسازی انجام شود که پرونده سهام عدالت را در کوتاه ترین زمان ممکن ببندیم.
باید متذکر شد جز تعداد معدودی از کشورهای کمونیستی، دیگر کشورها اقدام به اجرای برنامه کوپن سهام نکرده‌اند و در هیچ یک از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، تجربه ای از اجرای برنامه کوپن سهام دیده نمی‌شود. بنابراین تعیین تکلیف سریع طرح سهام عدالت و بستن پرونده آن برای همیشه بیش از پیش ضروری به نظر می‌رسد.
** یعنی شما موافق آزادسازی سهام عدالت براساس این مدل نیستید؟
مثلا یکی از موضوعات قابل تامل در خصوص آزادسازی سهام عدالت از طریق صندوق‌های قابل معامله این است که آیا مدیران این صندوق ها از توانایی لازم جهت مدیریت بهینه و سودآوری صندوق‌ها برخوردار هستند یا نه؟
همچنین با توجه به اینکه نوع صندوق هایی که آزادسازی سهام عدالت در قالب آنها صورت می‌گیرد، از نوع صندوق سرمایه گذاری در سهام است و تمام دارایی‌های صندوق را اوراق بهادار (سهام) تشکیل می‌دهد و از سوی دیگر قیمت این اوراق نیز تحت تاثیر عوامل متعدد از جمله وضعیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و همچنین وضعیت صنایع و کالاها در سطح جهان و داخل کشور است، بنابراین ریسک‌های متعددی ارزش سهام مشمولان و در نتیجه سودآوری صندوق ها را تهدید می‌کند.
یکی دیگر از چالش‌ها در خصوص آزادسازی سهام عدالت در قالب صندوق‌های قابل معامله این است که در مواقعی که تعداد قابل ملاحظه‌ای از سرمایه گذاران اقدام به ابطال واحدهای خود کنند و وجه نقد صندوق نیز کافی نباشد، این موضوع مدیر صندوق را ناچار به فروش سهام صندوق در بازار می‌کند. این اتفاق علاوه بر اینکه از سرمایه صندوق می‌کاهد، ممکن است در شرایطی مدیر صندوق را مجبور به فروش سهام ارزنده صندوق در زمان نامناسب کند.
** ظاهرا دغدغه‌ای نیز در خصوص تداوم حضور دولت در سهام عدالت با این مدل آزاد سازی وجود دارد؟
بله، اتفاقا یکی از چالش‌های اصلی آزادسازی سهام عدالت در قالب صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله در این است که تاسیس این صندوق ها توسط دولت انجام می‌شود. این در حالی است که به عنوان مثال در کشور روسیه، دولت از تاسیس این صندوق ها منع شد و صندوق های سرمایه گذاری روسیه به شکل خصوصی و در قالب شرکت‌های سهامی عام تشکیل شدند تا از این طرح امور مربوط به آزادسازی کوپن سهام انجام شود.
بنابراین چون برای دولت نقش پررنگی در ارکان صندوق های قابل معامله سهام عدالت در نظر گرفته شده است، پیش‌بینی می‌شود دولت در این صندوق ها کماکان سهم بالایی از مدیریت و تصمیم گیری داشته باشد و بخش خصوصی و سایر سهامداران، سهم اندکی از این صندوق ها را در اختیار بگیرند.
همچنین در صورتی که قرار باشد یک هیات امنای دولتی اداره صندوق های قابل معامله سهام عدالت را بر عهده بگیرد، این کار به مفهوم تداوم حضور دولت در مدیریت سهام عدالت خواهد بود که به واقع این موضوع به عنوان یکی از چالش‌های جدی در این زمینه مطرح است؛ ضمن اینکه این اقدام به معنای تداوم تمرکز نقش دولت در سهام عدالت بوده و می‌توان این گونه استنباط کرد که فعلا دولتی‌ها قصد و نیتی برای انتقال مالکیت و خروج از بنگاهداری ندارند.
علاوه بر این انتصاب مدیران این صندوق ها بر پایه گرایشات سیاسی و جناحی و نیز وابستگی های دولتی به عنوان یکی از چالش های جدی در این زمینه مطرح است؛ کمااینکه در راستای اجرای برنامه کوپن سهام در دنیا در کشوری مانند لهستان نیز این موضوع مشاهده شده است و انتخاب سیاسی برخی مدیران صندوق های سرمایه‌گذاری از سوی دولت در برخی موارد مشکلات و بدبینی ها را برای سهامداران و مدیران شرکت‌های دولتی در راستای اجرای برنامه کوپن سهام به وجود آورد.
در مجموع باید گفت در صورتی که مدیریت این صندوق ها بر عهده دولت باشد، در عمل آن بخش از اهداف طرح سهام عدالت که کوچک سازی دولت و انتقال مدیریت و مالکیت به بخش خصوصی است، اتفاق نخواهد افتاد.
** با توجه به مشکلاتی که برای آزادسازی سهام عدالت در قالب صندوق‌های قابل معامله برشمردید، آیا مدل جایگزینی را پیشنهاد می‌کنید؟
ببینید، اجرای طرح کوپن سهام تنها در 20 کشور دنیا تجربه شده است که بیشتر هم در کشورهای بلوک شرقی در دوره 1995 – 1992 آغاز و عمدتا در سال 1998 پایان یافته است. ضمن اینکه به دلیل ناموفق بودن این تجربه به ویژه در مرحله آزادسازی هیچ یک از کشورهای در حال توسعه یا توسعه یافته آن را اجرا نکرده‌اند. بر این اساس از سال 2000 میلادی هیچ کشوری این طرح را اجرا و تجربه نکرده است و الگوی موفقی نیز در این زمینه در دنیا وجود ندارد. با توجه به مطالب اشاره شده و این موضوع که تداوم اجرای طرح سهام عدالت مضراتی بیش از فوایدش دارد و همچنین چالش‌هایی که آزادسازی سهام عدالت در قالب صندوق‌های قابل معامله دارد، به نظر می‌رسد بهترین گزینه در این باره تعیین تکلیف سریع این سهام و بستن پرونده آن برای همیشه در کشور باشد؛ از این رو، مدل پیشنهادی برای آزادسازی سهام عدالت از نظر بنده مدل «صندوق سهام عدالت با عمر محدود» است.
** در خصوص مدل پیشنهادی‌تان بیشتر بگویید.
مدل پیشنهادی بنده، ایجاد یک صندوق سرمایه مادر که پرتفوی سهام عدالت در درون آن قرار گرفته و با عمر کوتاه دو ساله فعالیت کرده و پس از آن منحل می‌شود.
دولت متولی تاسیس و شکل‌گیری این صندوق شده و یک پرتفوی واحد از سهام عدالت تشکیل می‌شود. پس از ارزش گذاری کلی سهام و دارایی‌های این صندوق مشخص می‌شود که دارایی مشمولان به چه میزان است. در این راستا پس از قیمت گذاری این پرتفو، ارزش نهایی سهام عدالت هر یک از مشمولان از طریق سامانه سهام عدالت (که در حال حاضر فعال است و این امکان در آن وجود دارد) به اطلاع آنها رسیده می‌شود.
در گام بعدی به صورت تدریجی (مطابق برنامه ریزی صورت گرفته) از یک طرف متناسب با شرایط اقتصادی و بازار سرمایه سهام شرکت های حاضر در سبد سهام عدالت به فروش رسیده و نقدینگی مورد نیاز صندوق برای تسویه نهایی سهام عدالت مشمولان فراهم می‌شود و همچنین همزمان با این کار به صورت تدریجی و گروهی، این امکان برای مشمولان فراهم می‌شود تا به صورت دلخواه و البته در این بازده دو ساله اقدام به ابطال واحدهای خود در این صندوق‌ها کرده و تسویه نهایی کنند.
این اقدام علاوه بر اینکه موجب می‌شود به تدریج سهام شرکت های تحت مالکیت و مدیریت دولت در سهام عدالت، خصوصی و واگذار شوند و به کوچک سازی دولت کمک می‌کند، از سوی دیگر موجب می‌شود تعهدات و مشغله های دولت برای تداوم طرح سهام عدالت و مواردی همچون پرداخت سود کاهش یابد.
با این اقدام رفته رفته نیز صندوق سهام عدالت کوچک شده و به صورت تدریجی بسته به شرایط اقتصادی و صنایع خصوصی‌سازی و فروش شرکت‌های سرمایه پذیر اتفاق می‌افتد؛ ضمن اینکه سرمایه و نقدینگی جامعه با این کار به سمت بازار سرمایه روانه شده و حجم این بازار افزایش می‌یابد. همچنین این انگیزه در فعالان اقتصادی نیز فراهم می‌شود تا اقدام به افزایش سهام خود در شرکت ها کنند. به علاوه اینکه از فواید این کار این خواهد بود که حجم بالایی از دارایی‌های دولت در بازده زمانی کوتاهی عرضه شده و شاهد خصوصی سازی انبوه خواهیم بود.
** نحوه فروش واحدها (سهام عدالت) توسط مشمولان به چه صورت خواهد بود؟
با توجه به اینکه مشمولان برای دریافت سود سهام عدالت، شماره شبای حساب بانکی خود را وارد سامانه سهام عدالت کرده‌اند، کافی است با مراجعه به این سامانه و اطلاع از ارزش کلی سهام خود اعلام کنند که آیا تمایل به فروش این سهام دارند یا نه؟ و در صورتی که جواب مثبت باشد، در موعد مقرر (مطابق برنامه زمانبندی شده) وجه حاصل از فروش این سهام به همان حسابی که اعلام شده و مورد تایید قرار گرفته است واریز خواهد شد البته در صورتی که در مهلت دو ساله تعیین شده، اگر مشمولی هیچ گونه اظهارنظری در خصوص دریافت وجه سهام عدالت خود نکرد، با توجه به اینکه عمر صندوق ایجاد شده کوتاه‌مدت بوده و به اصطلاح صندوق میرا است، در پایان مهلت دو سال به‌صورت اتوماتیک این پول به حساب مشمول واریز خواهد شد.
** اگر مشمولی اقدام به اعلام فروش سهام عدالت خود نکند، از چه مزیتی برخوردار خواهد شد؟
برآورد اولیه از ارزش سهام هر مشمول در مقطع ارزش گذاری و در زمان تاسیس صندوق است و این ارزش برای همه مشمولان بسته به میزان سهام شان یکسان است. بنابراین اگر کسی اقدام به صدور دستور ابطال واحد و دریافت وجه کرد، بر اساس ارزش اعلامی پول حاصل از فروش سهام خود را دریافت می‌کند اما اگر مشمولی این کار را نکرد با توجه به اینکه قرار است به تدریج سهام شرکت های سرمایه پذیر فروخته شود و نقدینگی صندوق برای تسویه فراهم شود، اگر در زمان فروش سهام شرکت‌ها به ارزش بیشتری فروخته شد می‌توانند از سود حاصله بهره‌مند شود.
همچنین وجوه نقدی حاصل از فروش سهام شرکت‌های سرمایه‌پذیر در حساب بانکی ذخیره خواهد شد که به آن سود تعلق می‌گیرد. بنابراین این موضوع نیز می‌تواند به اصل ارزش سهام شخص اضافه کند. بنابراین این دو مزیت موجب می‌شود در مرحله آزادسازی که به‌صورت تدریجی و گروهی انجام می‌شود، فشار ابطال در صندوق رخ ندهد؛ ضمن اینکه مدل پیشنهادی برای آزاسازی سهام عدالت هیچ گونه هزینه مالی را برای مشمولان و دولت ندارد که این موضوع از دیگر نقاط قوت آن است.
** تکلیف شرکت های غیربورسی حاضر در سبد سهام عدالت چه می‌شود؟
به دلیل اینکه از 49 شرکت حاضر در سبد سهام عدالت، 35 شرکت از شرکت‌های پذیرفته شده در بازار سهام هستند و بیش از 85 درصد ارزش کل پرتفوی سهام عدالت را شامل می‌شوند، قیمت و سازوکار فروش این سهام کاملا شفاف و روشن است و نگرانی نیز از بابت ارزان فروشی سهام مشمولان و فساد در واگذاری وجود ندارد. برای سهام 14 شرکت باقیمانده که از شرکت هایی هستند که در بازار سهام پذیرفته نشده‌اند نیز سازوکار معمول واگذاری های سازمان خصوصی‌سازی از طریق مزایده پیشنهاد می‌شود (که البته جایگزینی سهام باقیمانده بورسی در دست دولت با این دسته از شرکت‌های راهکار پیشنهادی دیگر است.)
** به نوعی می‌توان گفت مشخصه مدل پیشنهادی تان فعالیت صندوق در دوره زمانی محدود و مدیریت غیرفعال این صندوق است.
بله، همین برداشتی که شما دارید کاملا درست است. در مجموع مدل پیشنهادی صندوق سهام عدالت با عمر محدود است که این صندوق برای دوره زمانی محدود فعالیت کرده و مدیریت غیرفعال دارد. بر این اساس با فروش سهام شرکت‌های سرمایه‌پذیر که در اختیار صندوق قرار می‌گیرد، دارایی سرمایه‌گذاران که مشمولان سهام عدالت هستند، تبدیل به وجه نقد شده و این وجه نقد از طریق شماره شبای وارد شده در سامانه سهام عدالت به ایشان پرداخت می‌شود.
این مدل با هدف تعیین تکلیف سریع و کم‌هزینه سهام عدالت برای جمعیت حدود 50 میلیونی مشمولان در بازده زمانی کوتاه‌مدت و خروج سریع از ساختار فعلی سهام عدالت پیشنهاد شده و بر این منطق استوار است که سرمایه گذاران در پی ارایه درخواست فروش سهام، از ترکیب سهامداری سهام عدالت خارج شده و دیگر سهامدار نیستند و بدین ترتیب پرونده سهام عدالت در مدت زمان تعیین شده، بسته خواهد شد. بر این اساس نیز لزومی به حفظ ساختار این صندوق نیست و صندوق به مرور از نظر سرمایه کوچک شده و منحل می‌شود.
در این راستا نیز وظیفه مدیریت صندوق سهام عدالت در این مدل پیشنهادی، فروش سهام صندوق به بالاترین قیمت و تسویه با مشمولان خواهد بود. همچنین در خصوص مزایای این مدل پیشنهادی، عدم نیاز به مدیریت فعال و نگرانی‌های ناشی از نحوه مدیریت صندوق است؛ ضمن اینکه در مدل پیشنهادی شاهد افزایش حجم دولت نیز نخواهیم بود و این سازوکار در راستای انجام امور و وظایف محوله و عمومی سازمان خصوصی‌سازی (بر اساس اساسنامه) انجام خواهد شد.
از سوی دیگر همان گونه که اشاره شد از 49 شرکت حاضر در سبد سهام عدالت، 35 شرکت در بازار سهام حاضر هستند و از قیمت مشخصی برخوردارند (بیش از 85 درصد ارزش کل پرتفوی سهام عدالت را شامل می‌شوند) که از این جهت نیز نگرانی برای فروش و نقدشوندگی سبد سهام عدالت وجود ندارد.
علاوه بر این رفع نگرانی های ناشی از تمرکز قدرت در این صندوق، عدم انتقال و فروش سریع سهام موجود در این صندوق به بخش خصوصی، تصاحب مدیریت شرکت‌های سرمایه پذیر توسط بخش دولتی و سایر بخش‌ها و نهادها، معایب ناشی از نگرانی بابت ارزان فروشی سهام حاضر در پرتفوی سهام عدالت، نگرانی بابت عدم فروش و نقد شوندگی این سهام و... از جمله مزیت‌های طرح پیشنهادی است؛ ضمن اینکه چون سهام شرکت های سرمایه پذیر به صورت بلوکی در بازار سهام عرضه می‌شوند مشتریان خاص خود را دارد و به دلیل جذابیت های سهام بلوکی از یک سو و نیز به جهت رقابت ایجاد شده برای تصاحب این سهام توسط خریداران، شاهد فروش سهام شرکت‌های سرمایه‌پذیر به قیمتی بالاتر از قیمت تابلوی بورس و فرابورس خواهیم بود.
همچنین یکی از نقاط قوت این طرح، تعبیر رویای خصوصی‌سازی انبوه است که در دنیا تجربه شده و اقتصاد ما کماکان در حسرت آن به سر می‌برد. به علاوه اینکه با اجرای مدل پیشنهادی بیش از 90 هزار میلیارد تومان سهام دولتی در بورس عرضه خواهد شد.
همچنین نکته دیگر در دفاع از مدل پیشنهادی برای آزادسازی سهام عدالت این است که تشکیل یک صندوق مادر با نگاه موقتی و طول عمر محدود به افزایش حجم، مدیریت، اعمال نظر، تصمیم‌گیری دولت منجر نمی‌شود و بار روانی مثبت آزادسازی سهام از این طریق (آن هم در شرایط کنونی اقتصادی) علاوه بر اینکه مفید و موثر است، رونق نسبی بازار سهام و جذب سرمایه را به این بازار به همراه خواهد داشت.
منبع: روزنامه اعتماد
گزارش خطا
آخرین اخبار