روابط اقتصادی ایران و سوریه ، داشته ها و فرصت ها

با تشکیل محور مقاومت در منطقه و نقش و جایگاه سوریه در آن، روابط تهران و دمشق به یکی از راهبردی ترین روابط بین کشورهای خاورمیانه تبدیل شد و هر روز توسعه و گسترش یافت و اوج آن را نیز می توان از حمایت های مستشاری جمهوری اسلامی ایران از سوریه در جریان بحران هشت ساله تحمیلی بر این کشور و مبارزه با تروریسم مشاهده کرد.
با توجه به چنین روابطی در سطح سیاسی یکی از اصول مورد تایید مقام های عالی رتبه دو کشور که همواره در دیدارهای مختلف بر آن اشاره می شود، افزایش سطح روابط در دیگر زمینه ها به خصوص اقتصادی و همپا شدن آن با روابط سیاسی است.
در دیگر ابعاد و زمینه ها نیز از جمله روابط علمی، فنی، فرهنگی، اجتماعی و نظامی نیز روابط تهران – دمشق همواره رو به پیشرفت است و تلاش همه مسوولان و مقام های مرتبط با این زمینه ها در جریان سفر به پایتخت های دو کشور این است که مناسبات در این زمینه ها بر اساس افق مناسبات در زمینه سیاسی پیش رود.
در گزارش حاضر تلاش بر این است تا با توجه به نقش و جایگاه اقتصاد در توسعه و تحکیم مناسبات و روابط بین تهران – دمشق، فراز و نشیب های روابط اقتصادی با توجه به تحولاتی که در منطقه شاهد آن هستیم و همچنین تاثیر بحران در آن بر اساس آمارهای منتشر از سوی گمرک ایران مورد بررسی قرار گیرد.
روابط ایران و سوریه در تاریخ معاصر و از سال 1320 به بعد تاکنون به دو بخش کاملا مجزا و جدا از هم یکی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و بعد از پیروزی آن قابل تفکیک است .
در دهه 20 شمسی روابط ایران و سوریه در سطح کنسولگری بود و در ادامه به سطح وزیر مختار رسید و با اتحاد سوریه و مصر در تیر ماه 1337 سطح روابط دو کشور بار دیگر به کنسولگری کاهش یافت و پس از جدایی دو کشور در شهریور 1340 بار دیگر روابط به سطح سفارت بازگشت و این روند تا 1358 و کمی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران ادامه داشت.
با پیروزی انقلاب اسلامی با توجه به حمایت هایی که دمشق از ایران انجام داد و سیاست های این کشور در ارتباط با موضوع فلسطین روابط بین تهران و دمشق رو به توسعه و گسترش بوده است و اقداماتی نیز برای تحکیم و با ثبات کردن آن با فعالیت هایی همچون ایجاد کارخانه های تولید خودرو و نیروگاه برق و توسعه آنها در حال انجام است و این روند در چهل سال گذشته ادامه داشته است.
اکنون با توجه به اقداماتی نظیر تلاش مسوولان دو کشور برای ایجاد بانک مشترک ایران و سوریه و اجرای برخی طرح ها برای حذف تعرفه ها و نظایر آن می توان گفت که روابط اقتصادی بین تهران و دمشق به بلوغ خود رسیده و در صورت عملی شدن تاسیس بانک بین دو کشور می توان در انتظار جهشی قابل توجه در مناسبات دو طرف بود.
البته موضوع ایجاد بانک بین دو طرف قبل از آغاز بحران در اسفند ماه 1389 نیز مطرح بود و حتی اقداماتی برای راه اندازی آن از سوی دو کشور در حال اجرا و نمایندگانی نیز از ایران به سوریه اعزام شده بود، ولی افزایش دامنه بحران در سوریه و تغییر اولویت های روابط بین دو طرف موجب شد تا هشت سالی این موضوع با جدیت دنبال نشود.
اکنون با توجه به این که مقدمات برای بازگشت آرامش به سوریه فراهم شده و دولت مرکزی این کشور نزدیک به 80 درصد از مناطق اشغالی را از دست تروریست ها آزاد کرده، بار دیگر موضوع راه اندازی بانک برای تسهیل در امور اقتصادی و مبادلات مالی دو طرف با جدیت دنبال می شود و در جریان سفر 9 بهمن ماه 'اسحاق جهانگیری' معاون اول رئیس جمهوری اسلامی ایران به سوریه یکی از توافق نامه های امضا شده بین تهران – دمشق تاسیس بانک مشترک بود.
'ناصر همتی' رئیس کل بانک مرکزی ایران در همین ارتباط به دنبال امضای توافق نامه بانکی میان ایران و سوریه در صفحه اینستاگرمش نوشت : امروز ۹بهمن ۱۳۹۷ و در چارچوب توافقات دو کشور در دمشق برای توسعه روابط اقتصادی، توافقنامه برقراری و توسعه روابط بانکی ایران و سوریه به امضا رسید. براساس تفاهم با رئیس بانک مرکزی سوریه روابط کارگزاری بانکی بین دو کشور برقرار و مجوز تاسیس بانک مشترک ایرانی و سوری در دمشق صادر می‌شود و بانک‌های مرکزی دو کشور با افتتاح حساب، مبادلات بر مبنای پول ملی را آغاز کرده و امکان استفاده از کارت‌های بانکی دو کشور فراهم می‌شود.

** مبادلات تجاری ایران و سوریه
در ارتباط با مبادلات تجاری و اقتصادی بین ایران و سوریه یکی از زمینه های موثر در فراز و نشیب این مناسبات بحران هشت ساله در این کشور است که از اسفند ماه 1389 آغاز شده و تاثیرات زیادی در افت و خیز آن داشته است.
به طور کلی آمار مبادلات اقتصادی بین ایران و سوریه در پایگاه خبری گمرک جمهوری اسلامی ایران از سال 1371 ثبت شده و بررسی روند آن حاکی از این است که مبادلات تجاری با سوریه به عنوان یکی از طرف های تجاری ایران از نظر ارزش و وزن با افت و خیزهایی همراه بوده که این افت و خیز در سال های 1389 به بعد به خاطر بحران در آن کشور محسوس است.
در سال 1371 صادرات ایران به جمهوری عربی سوریه با رتبه 50 در فهرست گمرک 9 میلیون و 211 هزار و 185 دلار به وزن 3 میلیون و 314 هزار و 406 کیلوگرم بوده است.
همین ارقام در سال بعد یعنی 1372 به 11 میلیون و 515 هزار و 947 دلار به وزن 3 میلیون و 890 هزار و 213 کیلوگرم تغییر یافته که از نظر وزنی کاهش، ولی از نظر ارزشی افزایش داشته است.
در سال 1373 ارزش صادرات ایران به سوریه 27 میلیون و 421 هزار و 513 دلار با 5 میلیون و 8 هزار و 404 کیلوگرم ، سال 1374 با رتبه 61 به 6 میلیون و 226 هزار و 722 دلار به وزن 2 میلیون و 80 هزار و 289 کیلوگرم ، سال 1375 با رتبه 62 به 4 میلیون و 730 هزار و 487 دلار به وزن 27 میلیون و 292 هزار و 200 کیلوگرم ، سال 1376 شمسی با 13 میلیون و 267 هزار و 71 دلار به وزن 10 میلیون و 510 هزار و 419 کیلوگرم و در سال 1377 با رتبه 76 به 29 میلیون و 708 هزار و 475 دلار به وزن 15 میلیون و 573 هزار و725 دلار اعلام شده است.
در سال 1378 رقمی از سوی گمرک در ارتباط با صادرات تجاری وجود ندارد، ولی در سال 1379 صادرات ایران به سوریه 38 میلیون و 523 هزار و 721 دلار به وزن 23 میلیون و 39 هزار و 909 کیلوگرم ، سال بعد از آن 52 میلیون و 475 هزار و 423 دلار به وزن 28 میلیون و 322 هزار و 185 کیلوگرم ، 1381 نیز با 62 میلیون و 937 هزار و 962 دلار به وزن 40 میلیون و 85 هزار و 37 کیلوگرم و سال بعد از آن 70 میلیون و 791 هزار و 615 دلار به وزن 35 میلیون و 120 هزار و 321 کیلوگرم افزایش یافته است.
در سال 1383 میزان صادرات ایران و سوریه با 115 میلیون و 673 هزار و 746 دلار به وزن 44 میلیون و 399 هزار و 264 کیلوگرم ، سال بعد از آن 186 میلیون و 127 هزار و 907 دلار به وزن 56 میلیون و 689 هزار و 737 کیلوگرم، سال 1385 به 236 میلیون و 499 هزار و 13 دلار به وزن 48 میلیون و 872 هزار و 915 کیلوگرم ، سال بعد به 33 میلیون و 219 هزار و 307 دلار به وزن 64 میلیون و 504 هزار و 102 کیلوگرم و سال 1387 به 316 میلیون 319 هزار و 740 دلار به وزن 53 میلیون و 602 هزار و 801 کیلوگرم رسید .
در سال 1388 میزان صادرات ایران و سوریه 378 میلیون و 980 هزار و 420 دلار به وزن 56 میلیون و 584 هزار و 190 کیلوگرم و سال بعد از آن که به عنوان اوج صادرات به سوریه قبل از بحران نام برده می شود، میزان صادرات ایران به سوریه با 524 میلیون و 487 هزار و 651 دلار به میزان 59 میلیون و 192 هزار و 530 کیلوگرم افزایش یافت که می توان آن را اوج نمودار افزایش صادرت ایران به سوریه نام برد که پس از آن به خاطر افزایش بحران در این کشور، روند نزولی به خود گرفت.
اقلام عمده صادراتی ایران به سوریه در این سال ها بر اساس اعلام پایگاه خبری 'تجارت فردا' در تاریخ 9 بهمن 1395 شامل روغن‌های سبک، آرد گندم، مکمل‌های دارویی، هادی‌های برقی، شیر خشک صنعتی به شکل پودر، مخمرهای فعال، اوره، بوتان، پروپان، شیرآلات بهداشتی و آنتی ‌سرم‌ها بوده است.
اقلام عمده وارداتی ایران از سوریه نیز شامل روغن زیتون، فسفات، زیتون، نخ، قراضه و ضایعات باتری، اسیدهای چرب، پلی اور‌تان‌ها، پارچه، مصنوعات پلاستیکی و ورقه‌ های داغ‌ زنی بوده است.
به طور کلی، عمده‌ترین محصولات صادراتی سوریه (به سایر کشورهای جهان) شامل نفت و فرآورده‌های نفتی، مواد معدنی، محصولات پتروشیمی، میوه و سبزیجات، فیبرهای کتان، منسوجات، لباس، گوشت و حیوانات زنده و گندم است که بخش مهمی از آن به دلیل مشابهت با محصولات تولیدی ایران، سهمی از تجارت با ایران ندارد. عمده‌ترین محصولات وارداتی سوریه از دیگر کشورهای جهان هم ماشین‌آلات، تجهیزات حمل ‌و نقل، محصولات فلزی، مواد شیمیایی و محصولات آن و کاغذ است.

** بحران سوریه توطئه ای غربی - عربی
بر اساس برخی آمارها، بیش از 360 هزار تروریست از 120 کشور جهان در بیش از 100 گروه تروریستی در جریان بحران سوریه که از اواخر اسفند ماه 1389 آغاز شد، حضور داشتند، ولی نتوانستند به اهداف مورد نظر حامیان خود برسند و بر اساس اخبار موجود اکنون 146 هزار تروریست در مناطق مختلف سوریه از جمله 'ادلب' در شمال غرب این کشور از 60 ملیت مختلف حضور دارند و همچنان مانعی برای کامل شدن امنیت و ثبات در این کشور هستند.
پس از شروع بحران در سوریه، روابط اقتصادی ایران با این کشور نیز تحت تاثیر قرار گرفت و تا حدود افت کرد.
در سال 1390 صادرات ایران به سوریه رقم 372 میلیون و 982 هزار و 770 دلار را با 113 میلیون و 998 هزار و 427 کیلوگرم تجربه کرد و در سال بعد نیز این رقم به 160 میلیون و 669 هزار و 70 دلار به وزن 107 میلیون و 928 هزار و 227 کیلوگرم ، سال بعد از آن 117 میلیون و 358 هزار و 2 دلار با 126 میلیون و 244 هزار و 948 کیلوگرم و در سال 1393 نیز باز هم این کاهش ادامه یافت و به 103 میلیون و 13 هزار و 753 دلار به وزن 240 میلیون و 194 کیلوگرم در سال 1394 کاهش یافت.
با ورود ایران به عرصه سوریه در بعد مشاوره نظامی و به دنبال درخواست دولت قانونی این کشور از تهران و مسکو اوضاع به نفع دولت مرکزی سوریه تغییر یافت و این کشور که در این سال ها حدود 80 درصد از خاکش از سوی تروریست های مورد حمایت برخی کشورهای همسایه ، غربی ، عربی و رژیم صهیونیستی اشغال شده بود، به کمک دوستان خود موفق شد تا ورق را برگردانده و شروع به تحرکاتی با کمک کشورهای دوست علیه تروریست ها کند و در 23 آذر ماه 1395 خبر آزادی 'حلب' پس از اشغال چند ساله، اعلام شد.
در اثنای این سال ها و قبل از آن با توجه به این که کمتر کشوری با سوریه دارای روابط سیاسی و تجاری بود ، ایران به یکی از کشورهای طرف تجاری سوریه تبدیل شد و در سال 1394 بار دیگر صادرات ایران به سوریه رقم 158 میلیون و 870 هزار و 785 دلار به وزن 61 میلیون و 511 هزار و 482 کیلوگرم را تجربه کرد و این رقم در سال 1396 جهش دو برابری را تجربه کرد و به رقم 326 میلیون و 233 هزار و 973 دلار به وزن 44 میلیون و 373 هزار و 11 کیلوگرم رسید.
یکی از علل مهم افزایش صادرات ایران به سوریه را باید در وجود کمیسیون مشترک اقتصادی بین دو کشور از سال 1375 و برگزاری اولین اجلاس در همین سال ذکر کرد که با برگزاری جلسات منظم و مشترک در پایتخت های دو کشور ضمن بررسی راه های افزایش مبادلات موانع موجود در ارتباط با آن را نیز برطرف می کردند.
برگزاری جلسات این کمیسیون ها با تصویب برخی موافقت نامه ها مانند موافقتنامه حمایت و تشویق سرمایه‌گذاری، اجتناب از اخذ مالیات مضاعف ، تجارت آزاد، تاسیس شورای مشترک بازرگانی ایران و سوریه، همکاری‌های نمایشگاهی ، ترجیحات تجاری ، گمرکی ، بازرگانی ، حمل و نقل و برخی یادداشت تفاهم ها نظیر استاندارد و حفظ کیفیت و گردشگری موجب افزایش صعودی مبادلات تجاری بین ایران و سوریه شد.
البته به خاطر بحران در سال های اخیر در سوریه از سال 1389 تا 1396 برگزاری این کمیسیون ها متوقف شد و اکنون که سوریه روزهای پسابحران را آغاز کرده، بار دیگر با برگزاری کمیسیون چهاردهم، دو کشور می روند که مبادلات تجاری خود را به شکلی نو و با استفاده از تجارت گذشته ادامه دهند.
اکنون دو کشور با توجه به تجربه هشت سال بحران در سوریه و شناخت دوست و دشمنان این کشور تلاش دارند تا با توجه به نقش حیاتی ایران در روند امور سیاسی سوریه به پشتوانه چنین حمایت های سرنوشت سازی بار دیگر مبادلات و تجارت خود را افزایش دهند و آن را به اوج برسانند.
بر اساس برخی اخبار موجود مبادلات تجاری و اقتصادی بین ایران و سوریه تا سقف 3 میلیارد دلار نیز به خاطر وضعیت فعلی این کشور و تخریب بسیاری از زیرساخت های آن از سوی تروریست ها و تخریب کلی برخی شهرهای سوریه برای صادرات مواد غذایی ، صنعتی و ساختمانی و نظایر آن وجود دارد.
'غلامحسین شافعی' رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران که 8 بهمن ماه 1397 در راس هیات تجاری اتاق ایران به دمشق سفر کرده بود، در سخنانی که در پایگاه اطلاع رسانی این اتاق منتشر شد، گفت: ایران و سوریه در گذشته در زمینه صادرات مواد غذایی و مشارکت شرکت های کوچک و متوسط همکاری داشته اند و اکنون فرصت تجدید همکاری ها مهیا شده و اگر مشکلات موجود در روابط بانکی، بیمه و حمل و نقل رفع شود، مبادلات دو کشور در سال اول می تواند از 3 میلیارد دلار فراتر برود.
رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران افزود: فعالان اقتصادی کشور می توانند در سه زمینه صادرات مواد غذایی، خدمات عمرانی و صادرات و تولید مصالح ساختمانی در بازسازی زیرساخت های سوریه فعالیت کنند.
وی با اشاره به اینکه در چارچوب قرارداد تجارت آزاد با سوریه، به جز 88 قلم کالا، دیگر کالاها را می توان به این کشور صادر کرد، گفت: ما در گذشته با سوریه در زمینه صادرات مواد غذایی و مشارکت شرکت های کوچک و متوسط همکاری داشته ایم که به دلیل اتفاقات سال های اخیر سوریه، این ارتباط قطع شد، اما اکنون زمان مناسبی است که بتوانیم دوباره این همکاری ها را تجدید کنیم .
شافعی در توضیح دومین زمینه همکاری بین بخش خصوصی ایران و سوریه افزود: ما در زمینه زیرساخت های سوریه می توانیم همکاری داشته باشیم، چرا که در زمینه های عمرانی و خدمات فنی مهندسی در میان کشورهای منطقه تواناییهای بالایی داریم. ایران در حوزه ماشین آلات و فناوری های روز در راه اندازی صنایع سوریه ظرفیت های قابل توجهی دارد که با در اولویت قرار گرفتن بازسازی زیرساخت های سوریه، می توان از آن استفاده کرد.
در همین حال در راستای رسیدن به افق های پیش رو در ارتباط با همکاری های اقتصادی بین ایران و سوریه جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری اسلامی ایران 9 بهمن ماه در راس هیاتی بلند پایه از طرف های تجاری دولتی و خصوصی ایران عازم دمشق شد و در جریان این سفر دو طرف ضمن امضای 11 تفاهم نامه و یادداشت همکاری مشترک در زمینه هایی چون سینمایی، آموزش و پرورش، مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم، مسکن و خدمات عمومی، همکاری‌های ریلی، تشویق سرمایه‌ گذاری، همکاری‌های نمایشگاهی و فرهنگی و نیز علوم زمین‌ شناسی تفاهم نامه امضا کردند.
علاوه بر این در جریان این سفر ضمن برگزاری چهاردهمین اجلاس کمیسیون مشترک اقتصادی بین ایران و سوریه موافقت نامه همکاری های راهبردی و بلند مدت اقتصادی میان دو کشور نیز میان معاون اول رئیس جمهوری اسلامی ایران و 'عماد خمیس' نخست وزیر سوریه با حضور مقام های دو کشور امضا شد که می توان از آن به عنوان شروع فصلی نو در مناسبات و روابط اقتصادی و تجاری بین تهران و دمشق یاد کرد.
منبع: ایرنا